Tổng thống Rodrigo Duterte (8/3) nhấn mạnh rằng Philippines không đủ khả năng để đối đầu với Trung Quốc nếu chiến tranh xảy ra.
Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte
Theo ông Duterte, một cuộc xung đột vũ trang với Trung Quốc sẽ dẫn đến một cuộc “thảm sát” đối với quân đội Philippines vì Bắc Kinh có “nhiều vũ khí chất lượng tốt”; không giống như Trung Quốc, vốn có khả năng tài chính để đầu tư vào vũ khí, ngân sách của Philippines đang phải lo chi cho giáo dục và tiền lương của giáo viên. Ông Duterte cho rằng Trung Quốc có tiền, họ có vũ khí mà Philippines không thể sánh được nếu có chiến tranh. Philippines sẽ mất tất cả cảnh sát và binh lính của mình chỉ trong một ngày.
Tuyên bố này đến chỉ vài ngày sau khi Ngoại trưởng Mỹ đảm bảo rằng Washington sẽ bảo vệ Manila nếu họ bị tấn công ở Biển Đông. Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo (1/3) cam đoan với Duterte rằng Washington sẵn sàng thực hiện nghĩa vụ theo hiệp ước và bảo vệ Philippines nếu quân đội của họ bị tấn công ở Biển Đông. Ông Duterte dù đã hoan nghênh sự đảm bảo từ Mỹ nhưng vẫn bày tỏ sự dè dặt đối với các quy trình trước khi nước Mỹ có thể khởi động cỗ máy chiến tranh. Ông lưu ý rằng chính phủ Mỹ phải được Quốc hội thông qua thì mới có thể bước vào một cuộc chiến. Ông Duterte còn nói thêm rằng đến ngay Tổng thống Donald Trump muốn có tiền xây bức tường biên giới với Mexico còn gặp cản trở từ Quốc hội thì có thể thấy cái khó nếu Mỹ muốn tốn tiền cho một cuộc chiến.
Từ khi lên cầm quyền đến nay, Tổng thống Philippines liên tục đưa ra những tuyên bố thể hiện sự e ngại, không giống ai về vấn đề Biển Đông và quan hệ với Trung Quốc. Ngày 24/8/2018, ông Duterte bất ngờ tuyên bố, ám chỉ đảo nhân tạo mà Trung Quốc xây dựng phi pháp trên Biển Đông, cho rằng “Trung Quốc phải suy nghĩ lại vì vấn đề Biển Đông có thể trở thành ngòi nổ một ngày nào đó. Bạn không thể xây đảo. Nó là đảo nhân tạo và bạn khẳng định rằng không phận trên hòn đảo nhân tạo đó là của bạn. Điều đó là sai trái vì vùng lãnh hải đó được xem là vùng biển quốc tế”. Ngày 22/8/2018, phát biểu tại cuộc họp gồm các quan chức ở thành phố Cebu, Tổng thống Rodrigo Duterte cho biết: “Tôi đã nói với ông ấy, Chủ tịch Tập Cận Bình, rằng chúng tôi cũng có tuyên bố (trên Biển Đông). Chúng tôi có phán quyết của tòa. Nhưng tôi sẽ không khăng khăng sử dụng phán quyết này vì nó sẽ dẫn đến một cuộc chiến tranh và đó sẽ là thảm họa. Tôi hiểu điều đó. Nhưng làm ơn hãy nhớ rằng một ngày nào đó trong nhiệm kỳ của mình, tôi sẽ sử dụng phán quyết đó”; đồng thời cho biết ông sẽ không lãng phí thời gian để đi đáp trả những lời chỉ trích cho rằng ông dường như ngoảnh mặt làm ngơ trước các động thái quân sự hóa trái phép của Trung Quốc trên Biển Đông. Thay vào đó, ông Duterte nhấn mạnh ông không cho phép Trung Quốc khai thác tài nguyên ở vùng biển mà Philippines tuyên bố chủ quyền. Ông Duterte cũng khẳng định Philippines không thể đọ sức mạnh quân sự với Trung Quốc vì Lực lượng Vũ trang Philippines được trang bị yếu kém. Tuy nhiên, ông Duterte khẳng định ông sẵn sàng triển khai quân đội và cảnh sát để bảo vệ chủ quyền của Philippines ngay cả khi họ chỉ được trang bị dao. Ngày 21/8/2018, trong cuộc họp với các thị trưởng quần đảo Visayas tại thành phố Cebu, ông Duterte cảnh báo Trung Quốc không khai thác dầu và các tài nguyên khác ở vùng biển phía Tây Philippines và cho rằng hành động đó có thể dẫn đến chiến tranh. “Tôi nói rõ về vấn đề dầu mỏ, nếu Trung Quốc giành độc quyền thì họ sẽ gặp rắc rối… Khi đó mọi người sẽ thấy Bộ trưởng Bộ Nội vụ Eduardo Ano mang dao rựa ra chém người Trung Quốc”, ông Duterte cho hay. Ngày 18/7/2018, phát biểu tại lễ khởi công xây dựng cầu Binondo-Intramuros do Trung Quốc đầu tư, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte bày tỏ tin tưởng đối với “sự công bằng” của Bắc Kinh, người dân Philippines cần xem Trung Quốc “như một người láng giềng tốt” và cho rằng “chưa tới lúc để thảo luận về tranh chấp Biển Đông với Trung Quốc” mà “sẽ trao đổi vào một thời điểm khác theo như cam kết với Chủ tịch Tập Cận Bình”. Bên cạnh đó, ông Duterte khẳng định sẽ không gây sức ép buộc Trung Quốc phải tuân thủ Phán quyết của Tòa Trọng tài vụ kiện Biển Đông bác bỏ yêu sách phi lý của Trung Quốc trên Biển Đông. Ngày 18/6/2018, phát biểu tại lễ kỷ niệm 120 năm ngày thành lập Bộ Ngoại giao (DFA), Tổng thống tuyên bố: “Ta không thể đánh Trung Quốc. Trung Quốc không dễ bị khuất phục. Các bạn không thể khiến họ sợ hãi và thậm chí đến Mỹ còn phải e ngại đôi phần… Bạn biết nếu như phải chống lại Trung Quốc, Nga sẽ tham gia cuộc xung đột”; đồng thời cho biết “về vấn đề Biển Đông, các bạn muốn gì? Tôi phải cho thấy thái độ hung hăng như thế nào để thuyết phục Trung Quốc rời đi? Liệu tôi đã đe dọa họ hoặc đưa ra hàng nghìn khuyến nghị, chúng tôi đã làm rồi, chúng tôi chỉ là không công bố thôi. Thực sự chúng tôi đã phản đối”. Ngày 28/5/2018, ông Duterte đưa ra cảnh báo sẽ “không cho phép Trung Quốc xây dựng bất kỳ công trình nào ở bãi cạn Scarborough hoặc khai thác tài nguyên ở những khu vực thuộc chủ quyền của Philippines và sẵn sàng chiến tranh nếu điều này bị vi phạm”. Ngày 7/5/2018, Tổng thống Rodrigo Duterte cho biết “Trung Quốc nói rằng họ sẽ bảo vệ chúng ta. Trung Quốc sẽ không cho phép Philippines bị phá hủy. Họ ở ngay đây và chúng ta có thể gọi cho họ yêu cầu giúp đỡ bất cứ lúc nào”. Trong khi đó, Tổng thống Duterte chỉ trích Mỹ khi cho rằng nước này sẽ không bảo vệ Philippines vì lo sợ chiến tranh.
Giới chuyên gia nhận định, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte được cho là một trong những người thành công trong việc thực hiện chính sách “vừa đấm, vừa xoa” đối với Trung Quốc. Việc ông Duterte đưa ra những tuyên bố chỉ trích, thậm chí là đe doạ Trung Quốc ở Biển Đông không ngoài mục đích nhắc nhở Trung Quốc phải thực hiện những cam kết, thoả thuận song phương mà hai nước đã ngầm trao đổi; đồng thời tìm cách trấn an và động viên tinh thần người dân trong nước rằng chính quyền của ông đang làm tất cả những gì có thể để bảo vệ “chủ quyền” của Philippines ở Biển Đông. Tuy nhiên, những khi ông Duterte “ca ngợi” Trung Quốc và “nguyện làm hết sức vì tinh thần đoàn kết giữa hai nước” là thông điệp muốn gửi gắm tới Mỹ, đồng minh của Philippines rằng “Mỹ cần phải tăng cường đầu tư và viện trợ hơn nữa đối với Philippines, nếu không Manila sẽ đi theo Trung Quốc”, đồng thời nó cũng là thông điệp gửi tới Trung Quốc, nhắn nhủ Bắc Kinh “cần phải tích cực hợp tác với Philippines”.
Đáng chú ý, những tuyên bố cứng rắn của Tổng thống Philippines Duterte được đưa ra giữa lúc chính quyền Tổng thống Philippines bị các nhóm cánh tả chỉ trích vì không nêu cao báo động công khai đối với những hành động sai trái gần đây của Trung Quốc trên Biển Đông, như triển khai máy bay chiến đấu, radar, vũ khí điện tử, tên lửa phòng không ra đảo nhân tạo mà Bắc Kinh xây dựng trái phép ở khu vực quần đảo Trường Sa (thuộc chủ quyền của Việt Nam), cũng như không yêu cầu Trung Quốc tuân thủ phán quyết của Tòa Trọng tài thường trực (PCA, tại The Hague, Hà Lan) trong vụ kiện về biển Đông của Philippines năm 2016.
Giới chính khách Philippines cho rằng, lên nắm quyền từ tháng 5/2016, Tổng thống Duterte đã tuyên bố chính sách đối ngoại không hướng nhiều về phía đồng minh thân cận Mỹ mà lại quay ra thân thiện với Bắc Kinh, tìm cách thúc đẩy thương mại, đầu tư và các quỹ cơ sở hạ tầng với nền kinh tế số 2 thế giới.
Trong khi đó, giới chuyên gia nhận định, phương pháp của Tổng thống Duterte đã khuyến khích Trung Quốc ngày càng cương quyết hơn về việc kiểm soát tuyến đường thủy trên biển Đông, nơi rất giàu tài nguyên dầu mỏ và khí đốt mà trong đó nhiều vùng nằm trong khu vực tranh chấp với các nước trong khu vực.Tổng thống Duterte “đổi giọng” với Trung Quốc giữa lúc các cuộc khảo sát cho thấy sự ủng hộ dành cho ông đang suy giảm.