Thủ tướng Campuchia Hun Sen (29/4) khẳng định Trung Quốc sẽ “chìa tay” giúp Campuchia nếu Liên minh châu Âu (EU) rút lại quyền tiếp cận thị trường đặc biệt của EU do các cáo buộc vi phạm nhân quyền của nước này.
Trong chuyến thăm Trung Quốc thăm dự hội nghị lần 2 của sáng kiến “Vành đai, con đường”, Thủ tướng Campuchia Hun Sen đã gặp chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Hai bên ký kết một số văn kiện hợp tác, trong các thoả thuận vừa ký kết với Trung Quốc, Campuchia đồng thuận cho tập đoàn công nghệ Huawei của Trung Quốc tham gia phát triển một hệ thống mạng viễn thông 5G ở nước này. Huawei gần đây bị các nước phương Tây tẩy chay vì nghi ngờ là công cụ của chính quyền Trung Quốc để do thám ở hải ngoại. Trung Quốc cũng đồng ý nhập 400.000 tấn gạo từ Campuchia. Ngoài ra, Trung Quốc sẽ tiếp tục giúp Campuchia trong lĩnh vực quốc phòng và sẽ cung cấp 600 triệu Nhân dân tệ cho lĩnh vực quốc phòng ở Campuchia.
Thủ tướng Hun Sen cho biết, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường đã cam kết sẽ giúp Phnom Penh nếu EU rút lại quyền tiếp cận thị trường. Hiện nay Campuchia hưởng nhiều lợi ích từ hoạt động thương mại với EU, ngoại trừ lĩnh vực quân sự. EU cho Campuchia xuất khẩu hầu hết hàng hoá chủ lực sang thị trường này đi kèm với việc hưởng ưu đãi miễn thuế. EU hiện chiếm hơn 1/3 sản lượng xuất khẩu của Campuchia với nhiều mặt hàng từ dệt may, da giày đến xe đạp.Tuy nhiên gần đây nước này bị EU ngăn quyền tiếp cận thị trường đặc biệt do các cáo buộc vi phạm về nhân quyền.
Được biết, từ năm 1994 tới nay, Trung Quốc là đối tác kinh tế quan trọng nhất của Campuchia. Với 9 tỷ USD đầu tư vào các lĩnh vực khai khoáng, thủy điện, may mặc và đường bộ, FDI của Trung Quốc chiếm tới 44% tổng đầu tư FDI mà Campuchia nhận được trong giai đoạn 1994 – 2014. Việc Trung Quốc đẩy mạnh đầu tư cơ sở hạ tầng tại Campuchia đã tạo nên những thay đổi lớn về kinh tế Campuchia cũng như tầm ảnh hưởng của Trung Quốc tại quốc gia này.
Trong lĩnh vực kinh tế, Trung Quốc ngày càng trở thành đối tác kinh tế quan trọng nhất của Campuchia. Chỉ riêng trong 2 năm vừa qua, Campuchia đã ký hơn 30 thỏa thuận song phương với Trung Quốc. Bắc Kinh cũng là nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn nhất của Campuchia trong giai đoạn năm 2013-2017. Đầu tư của Trung Quốc vào Campuchia thời gian này tổng cộng lên tới 5,3 tỷ USD. Riêng trong năm 2017, đầu tư của Trung Quốc vào lĩnh vực bất động sản ở Campuchia là 1,4 tỷ USD, chiếm 27% tổng đầu tư nước ngoài vào quốc gia Đông Nam Á này. Thương mại song phương năm 2017 đạt hơn 5,1 tỷ USD. Hàng hóa của Campuchia xuất sang Trung Quốc hầu hết là nông sản như gạo, khoai mì, hạt điều, dầu cọ, trong khi Campuchia nhập của Trung Quốc xe hơi, xe gắn máy, vật liệu xây dựng, vải, thuốc lá, thuốc trừ sâu. Cũng trong năm 2017, Campuchia nhận được khoảng 4,2 tỷ USD từ Trung Quốc dưới dạng viện trợ hoặc cho vay lãi nhẹ. Đến cuối năm 2017, nợ công của chính phủ Campuchia cộng dồn lại là 9,6 tỷ USD, trong đó 42% là nợ Trung Quốc.
Trong lĩnh vực an ninh quốc phòng, từ năm 1956 Trung Quốc đã bắt đầu cung cấp sự hỗ trợ dài hạn về kinh tế và quân sự cho Campuchia, mặc dù Campuchia còn nhận viện trợ từ Mỹ hay Nhật Bản nhưng quy mô không thể sánh với Bắc Kinh. Hiện nay trang bị tiêu chuẩn của bộ binh Campuchia vẫn là súng trường tấn công Type 56 – phiên bản AK-47 do Trung Quốc sản xuất, ngoài ra còn có pháo phòng không Type 85, xe tăng hạng nhẹ Type 62, xe tăng chiến đấu chủ lực Type 59, hệ thống pháo phản lực phóng loạt Type 81 và súng trường bullpup QBZ-97. Không chỉ có vậy, gần đây Trung Quốc đã cung cấp cho Campuchia 1 tỷ USD trang thiết bị quân sự từ xe tải cho tới 12 trực thăng đa dụng Z-9 và 2 máy bay vận tải hạng nhẹ MA-60 cùng quân phục và trang bị cá nhân như giáp, mũ bảo hộ, mặt nạ phòng chống độc… Trung Quốc cũng là địa chỉ thường xuyên của các học viên quân sự Campuchia, khoảng 30% nhân lực của quân đội nước này được đào tạo dài hạn hoặc ngắn hạn trên đất Trung Quốc, quy mô khó một đối tác nào theo kịp. Hỗ trợ của Trung Quốc rõ ràng giữ vai trò cực kỳ quan trọng, quy mô Quân đội Campuchia với 125.000 lính thương trực, 70.000 quân dự bị, 21 máy bay cánh cố định, 17 trực thăng 550 xe tăng, 300 xe bọc thép, 600 khẩu pháo các loại cùng 53 tàu chiến trong khi ngân sách quốc phòng hàng năm chỉ có 192 triệu USD, không đủ cho nhu cầu tối thiểu. Theo báo Trung Quốc, nếu không có các gói viện trợ của Trung Quốc, có lẽ Quân đội Hoàng gia Campuchia sẽ phải cắt giảm quy mô đi ít nhất là một nửa so với hiện tại, cho nên dễ hiểu vì sao Phnom Penh đang cực kỳ coi trong quan hệ hợp tác quốc phòng với Bắc Kinh. Trong tương lai, có thể Trung Quốc sẽ bàn giao cho Hải quân Campuchia một tàu chiến loại biên có chiều dài 140 m, cung cấp cho không quân nước này tiêm kích JF-17 và tên lửa phòng không tầm trung KS-1A, khiến sự phụ thuộc của Campuchia vào Trung Quốc ngày càng lớn thêm.
Trong lĩnh vực du lịch, Trung Quốc đầu tư nhiều dự án lớn, trong đó có một tổ hợp nghỉ dưỡng quốc tế ở tỉnh Koh Kong, một tổ hợp nghỉ dưỡng và khách sạn năm sao tại Preah Sihanouk. Khách du lịch Trung Quốc đến Campuchia đạt hơn 1 triệu lượt trong năm 2017, mang lại 700 triệu USD cho nền kinh tế Campuchia.
Trong lĩnh vực năng lượng, Trung Quốc cũng là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất về năng lượng ở Campuchia, với tổng số vốn lên tới hơn 7,5 tỷ USD cho 7 nhà máy thủy điện, khoảng 4 tỷ USD cho 2 nhà máy điện chạy bằng than đá.
Trong lĩnh vực giao thông, cơ sở hạ tầng, hệ thống đường xá giao thông của Campuchia còn gặp nhiều khó khăn. Campuchia có nhu cầu xây dựng, nâng cấp hệ thống đường xá, đường cao tốc, cầu kết nối các khu vực để tiết kiệm thời gian và chi phí đi lại. Trung Quốc đã thúc đẩy dự án đường cao tốc đầu tiên tại Campuchia, nối Sihanoukville và Phnom Penh. Cao tốc Sihanoukville – Phnom Penh sẽ được xây dựng dọc theo Quốc lộ 4, dài 190 km. Cao tốc này trị giá 1,9 tỷ USD, lớn hơn tổng số tiền Trung Quốc đầu tư cho 20 con đường quan trọng và 7 cây cầu tại Campuchia trong hơn hai thập kỷ từ 1994 đến đầu 2017 (khoảng 1,22 tỷ USD). Cao tốc đầu tiên của Campuchia sẽ giúp thúc đẩy liên kết trực tiếp tốc độ cao giữa thủ đô Phnom Penh và Dự án Golden Silver Gulf của Trung Quốc tại Tỉnh Sihanoukville. Dự tính tới năm 2020, Campuchia cần khoảng 9 tỉ USD để xây dựng khoảng 850 km đường xá, trong đó có cả hệ thống đường cao tốc. Tới năm 2040, Campuchia cần xây dựng khoảng 2.230 km đường trị giá khoảng 26 tỉ USD, bao gồm cả các đường vành đai quanh Phnom Penh và 6 đường cao tốc kết nối nối các tỉnh. Trung Quốc đã đánh trúng nhu cầu của Campuchia khi cho họ vay ưu đãi 2 tỉ USD.
Trung Quốc cũng tăng cường đầu tư vào hạ tầng của Campuchia với các dự án xây dựng cảng biển, sân bay. Theo tờ Thời báo châu Á, năm 2008, Tập đoàn Phát triển Liên minh Thiên tân (UDG) đã được Chính phủ Campuchia cho thuê khu vực trải dài trên khoảng 20% diện tích vùng duyên hải của quốc gia này trong thời hạn 99 năm với giá 30 USD mỗi hecta. Hiệp hội Xây dựng Campuchia ước tính dự án “Khu Thí điểm” tại tỉnh Koh Kong có tổng số vốn đầu tư ở vào khoảng 3,8 tỷ USD và sân bay vẫn chưa được xây dựng dự kiến có khả năng đón tiếp khoảng 10 triệu lượt khách mỗi năm. Dự án này được cho là bao gồm việc xây dựng một nền kinh tế gần như toàn diện, với các trung tâm chăm sóc y tế, các cơ sở quản lý của chính quyền, các khu nghỉ dưỡng và khách sạn, các hạ tầng sản xuất, một cảng nước sâu và cả một sân bay quốc tế. Mặc dù giới chức Campuchia coi đây là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế nhưng hiện có ý kiến cho rằng dự án thực chất là một đặc khu kinh tế dành cho các lao động, giới chủ và du khách Trung Quốc.
Từ 2015 đến nay, dòng vốn đầu tư của Trung Quốc tại Campuchia đã chuyển hướng tập trung vào lĩnh vực cảng biển. Cụ thể là vào tháng 8/2015 và tháng 3/2016, Trung Quốc đã có hai khoản đầu tư có tính chiến lược vào cơ sơ hạ tầng du lịch kèm cảng biển tại Koh Kong (dự án Thành phố Thất Long) với trị giá 3,8 tỷ USD và tại Sihanoukville (Dự án Golden Silver Gulf) với trị giá 5,7 tỷ USD. Xu hướng này đáng chú ý không chỉ vì số vốn đầu tư lớn, mà còn vì tính tiên phong của nó khi mà trước 2015, Trung Quốc không triển khai bất kỳ dự án cảng biển nào tại Campuchia. Nhờ nguồn lực dồi dào, các dự án mới do Trung Quốc đầu tư sở hữu những cơ hội phát triển vượt trội, tiềm năng trở thành các đầu tàu phát triển của Campuchia. Với 9,5 tỷ USD vốn đầu tư và kiểm soát hơn ¼ diện tích bờ biển của Campuchia trong hai khu vực rộng hơn 33 ngàn hecta, hai cảng biển do Trung Quốc đầu tư tại Sihanoukville và Koh Kong sẽ là hai dự án Cảng nước sâu và Cảng quốc tế mới duy nhất của Campuchia trong giai đoạn sắp tới. Dù đây là các cảng đầu tiên do Trung Quốc xây dựng tại Campuchia, nhưng lợi thế về nguồn vốn đã giúp hai dự án cảng của Trung Quốc sở hữu tiềm năng phát triển vượt trội so với hai cảng quốc tế hiện tại của Campuchia, cũng như các dự án cảng Campuchia dự kiến phát triển.
Trong lĩnh vực cơ sở hạ tầng công nghiệp, Trung Quốc đã đầu tư vào Sihanoukville SEZ (tên khác Sihanoukville SEZ 2) từ 2010, nhưng chỉ gặt hái được thành công từ sau 2015. Vào thời điểm phát triển năm 2010, Sihanoukville SEZ nắm giữ kỷ lục về vốn đầu tư ban đầu với 300 triệu USD, gấp 5 lần Phnom Penh SEZ (68 triệu USD) và 21 lần Manhattan SEZ (15 triệu USD) và là một trong năm SEZ có diện tích phát triển lớn nhất với 1114 hecta. Tuy nhiên, cho tới 2014, Sihanoukville SEZ vẫn đứng sau Phnom Penh SEZ về số lượng nhà máy (40 so với 50 nhà máy) và Manhattan SEZ về quy mô lao động (8500 lao động so với 28000 lao động). Từ cuối 2014, nhờ 3 tỷ USD vốn đầu tư bổ sung, Sihanoukville đã có những bước phát triển nhanh chóng. Từ con số 40 nhà máy vào 2014 (có 20 nhà máy lúc đi vào hoạt động vào 2012), đến tháng 11/2016, Sihanoukville SEZ đã trở thành SEZ lớn nhất và phát triển nhất tại Campuchia với 148 nhà máy được xây dựng. Sihanoukville SEZ cũng thu hút 16.000 công nhân tới làm việc, phần lớn nhận lương từ 1800 – 2400 USD, cao hơn từ 20 -60% so với mức lương cơ bản và gấp đôi GDP/người năm 2015 của Campuchia. Ban lãnh đạo Sihanoukville SEZ cũng tuyên bố kế hoạch thu hút 300 nhà máy vào năm 2020 và tạo ra 100.000 việc làm. Sihanoukville SEZ đã trở thành một biểu tượng cho quan hệ hợp tác giữa Campuchia và Trung Quốc. Tính đến tháng 12/2016, Sihanoukville SEZ là dự án SEZ lớn nhất mà Chính phủ Campuchia từng thông qua, là SEZ đầu tiên được phát triển thông qua thỏa thuận chính phủ song phương và cũng là SEZ đầu tiên thành lập được một hệ thống điều phối chung giữa hai chính phủ. Phía Trung Quốc cũng đã đề nghị miễn 95% các dòng thuế cho các sản phẩm sản xuất tại Campuchia. Vào tháng 6/2016, sau cuộc gặp với Campuchia tại Phnom Penh, Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Lưu Chấn Dân cho biết Trung Quốc cũng sẽ tăng thêm 450 triệu USD cho các dự án phát triển toàn diện của Campuchia, từ mức viện trợ và vay ưu đãi khoảng 500 triệu USD/năm hiện nay.
Tuy nhiên, việc Campuchia lệ thuộc sâu vào Trung Quốc có ảnh hưởng lớn đối với tình hình chính trị, nội bộ Campuchia. Hiện nay, Campuchia phụ thuộc vào đầu tư và viện trợ tài chính của Trung Quốc để duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế cần thiết và thoát khỏi vị thế một nước chậm phát triển (cho đến năm 2025). Trung Quốc hiện là đối tác duy nhất có đủ vốn và nguồn lực để đầu tư vào “các dự án 1-2 tỷ USD” mà có thể giúp Campuchia phát triển các lĩnh vực năng lượng và cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, quan hệ gần gũi của Campuchia với Trung Quốc gắn với khả năng của Trung Quốc đưa ra các ưu đãi kinh tế để đáp ứng nhu cầu phát triển của họ. Đổi lại, họ đóng vai trò như một hành lang địa lý chiến lược và “tự nhiên” cho dòng đầu tư, hàng hóa và con người của Trung Quốc. Theo tờ Thời báo châu Á, lao động Trung Quốc đang “tràn ngập” ở Campuchia, trong đó có tỉnh Preah Sihanouk. Trong số hơn 6.385 người nước ngoài xin giấy phép lao động ở Sihanoukville vào đầu năm nay, người Trung Quốc chiếm khoảng 70%, tức 4.498 là người. Một số nguồn tin không chính thức nói rằng số người Trung Quốc hiện ở Sihanoukville là khoảng 75.000 người. Trong khi đó, hãng phân tích C4ADS của Mỹ đưa ra cảnh báo xa hơn khi cho rằng cảng nước sâu tại Koh Kong, với khả năng đón tiếp cả các tàu khu trục và tàu chiến, có thể được sử dụng như một căn cứ quân sự trong tương lai. Trung Quốc có thể sử dụng sức ảnh hưởng của mình để buộc Campuchia phải chấp thuận cho Bắc Kinh sử dụng các cảng biển trên thành căn cứ hải quân của Trung Quốc.