Hàn Quốc là nước thuộc khu vực Đông Bắc Á, không tiếp giáp và cũng không có bất kỳ tranh chấp lãnh thổ nào ở khu vực Biển Đông, tuy nhiên Biển Đông lại đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của nước này. Giới lãnh đạo Hàn Quốc nhận thức rõ bất kỳ biến động nào ở Biển Đông cũng sẽ tác động sâu sắc đến sự phát triển của Hàn Quốc, nhất là việc triển khai “Chính sách hướng Nam mới” hiện nay.
Hòa bình, ổn định ở Biển Đông sẽ thúc đẩy “Chính sách hướng Nam mới” của Hàn Quốc
Đầu tiên, Biển Đông là nơi có các tuyến đường biển, đường hàng không quan trọng bậc nhất đối với khu vực và thế giới. Nằm trong số các quốc gia có nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào đường biển và đường hàng không, Biển Đông là cửa ngõ trong “Chính sách hướng Nam mới” của Hàn Quốc. Một khi vùng biển này bất ổn hay nếu Trung Quốc nắm quyền kiểm soát, thì lợi ích thương mại của các nước, bao gồm Hàn Quốc sẽ bị đe doạ trực tiếp. Thứ hai, ASEAN là một trong những đối tác kinh tế quan trọng của Hàn Quốc, trong đó việc tăng cường đầu tư vào các quốc gia ASEAN sẽ thúc đẩy được sự hợp tác kinh tế giữa hai bên, đồng thời sẽ tăng cường được tầm ảnh hưởng của Hàn Quốc đối với các quốc gia khu vực ASEAN. Đây cũng là một phần trong “Chính sách phương Nam mới” của Hàn Quốc nhằm mở rộng ảnh hưởng hơn nữa ra khu vực và trên thế giới vốn được Hàn Quốc theo đuổi từ cuối những năm 1980. Hợp tác kinh tế ASEAN – Hàn Quốc đã đạt được nhiều tiến triển trong 10 năm qua theo khuôn khổ Khu vực thương mại tự do ASEAN – Hàn Quốc (AKFTA) với thương mại song phương tăng 92,3% lên 118,84 tỷ USD năm 2016 và tăng đầu tư từ Hàn Quốc 5,4 lần kể từ khi AKFTA có hiệu lực. Với những kết quả đó, ASEAN đã trở thành đối tác thương mại lớn thứ hai và là địa điểm đầu tư lớn thứ hai của Hàn Quốc. Trong số các đối tác đối thoại của ASEAN, Hàn Quốc vẫn duy trì vị thế là đối tác thương mại lớn thứ 5 của ASEAN và là nguồn đầu tư FDI lớn thứ 5 của ASEAN. Trong các chuyến thăm Việt Nam, Brunei, Malaysia và Campuchia của Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in tháng 12/2018 và tháng 3/2019, Hàn Quốc đã xác định các nước này là đối tác chính trong “Chính sách hướng Nam mới” của Hàn Quốc. Việc Hàn Quốc góp phần giữ vững nền hoà bình ở Biển Đông sẽ đồng thời là bảo vệ các lợi ích về kinh tế cũng như củng cố vị trí chiến lược của mình. Bên cạnh đó, nếu nhìn trên bối cảnh chuyển đổi quyền lực khu vực đang diễn ra, Biển Đông là một phần quan trọng trong cấu trúc an ninh tại châu Á – Thái Bình Dương. Hàn Quốc sẽ có được lợi ích về phía mình khi cấu trúc đó không bị phá vỡ và không có chiến tranh xảy ra. Kể từ sau chiến tranh Triều Tiên, Hàn Quốc đóng vai trò là một đồng minh hiệp ước quan trọng của Mỹ trong cấu trúc an ninh khu vực thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Hiện nay Mỹ đang tăng cường hiện diện ở Biển Đông, vì vậy Hàn Quốc không thể đứng ngoài khu vực này khi vừa qua Mỹ đã kêu gọi các đồng minh tăng cường tuân tra đảm bảo tự do hàng hải ở Biển Đông.
Cuối cùng, Trung Quốc hiện là nước đã đưa ra những tuyên bố chủ quyền ngang ngược đối với gần như toàn bộ Biển Đông, đồng thời Trung Quốc cũng đưa ra các đòi hỏi chủ quyền đối với vùng biển của Hàn Quốc, Nhật Bản, trở thành nhân tố đe dọa đến hòa bình, ổn định của khu vực. Vì vậy, việc tham gia của Hàn Quốc vào vấn đề Biển Đông sẽ góp phần hạn chế ảnh hưởng và tham vọng bá quyền của Trung Quốc ở khu vực. Vấn đề Biển Đông cũng đã trở thành chủ đề quan trọng nhất tại các diễn đàn khu vực ASEAN và là mối quan tâm của các nước lớn như Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ, Australia… Với vai trò là một trong những đối tác lớn của ASEAN, việc thể hiện rõ lập trường và tham gia tích cực trong giải quyết vấn đề Biển Đông sẽ giúp Hàn Quốc khẳng định và nâng cao vai trò vị thế của mình. Ngoài ra, việc tham gia giải quyết vấn đề Biển Đông cũng góp phần thực hiện nghiêm các quy định của luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên hợp quốc về Luật biển 1982 (UNCLOS), giúp củng cố và bảo vệ chủ quyền của Hàn Quốc trước mối đe dọa từ Trung Quốc.
Sự kết hợp giữa “Chính sách hướng Nam mới” với việc giải quyết tranh chấp Biển Đông của Hàn Quốc
Trong những năm qua, Hàn Quốc đã đóng vai trò nhất định trong vấn đề Biển Đông, thông qua việc góp tiếng nói trong các nỗ lực chung của quốc tế để giải quyết các tranh chấp và giảm bớt căng thẳng. Quan điểm của lãnh đạo Hàn Quốc về Biển Đông cũng tương đồng với quan điểm của các quốc gia khác là Nhật Bản, Mỹ, Australia. Đó là cần đảm bảo tự do hàng hải tại khu vực Biển Đông, không chấp nhận bất kỳ hành vi độc chiếm Biển Đông của bất kỳ quốc gia nào. Điều này được Thứ trưởng Ngoại giao Hàn Quốc, ông Cho Tae-Yong nhắc đến trong cuộc hội đàm với Mỹ và Nhật Bản vào ngày 16/4/2015 tại Mỹ. Quan chức Bộ Ngoại giao Hàn Quốc Noh Kwang Il trong một phát biểu của mình đã nhấn mạnh hoà bình và ổn định trong khu vực có ý nghĩa với Hàn Quốc. Hàn Quốc đồng thời kêu gọi áp dụng các khuôn khổ pháp lý hiện hành cho phép “bảo đảm quyền tự do hàng hải và ổn định” trong khu vực. Hàn Quốc cũng ủng hộ gần như mọi sáng kiến hoà bình của các quốc gia trong khu vực, nhất là của ASEAN và Nhật Bản về vấn đề Biển Đông. Có nhiều cách lý do được đưa ra để lý giải cách tiếp cận này. Trước hết là vì lợi ích về kinh tế. Chỉ cần không xảy ra xung đột, sẽ không có bất cứ gián đoạn nào trên con đường giao thương chính trên biển của Hàn Quốc mà Biển Đông là một huyết mạch quan trọng. Ngoài ra, Hàn Quốc nhận thấy rằng cần nhiều sự ủng hộ hơn nữa trong vấn đề Triều Tiên trong khi các lựa chọn “siêu cường”, tuy vẫn nằm trong danh sách ưu tiên nhưng luôn có những rủi ro khó đoán.
Mặc dù vậy, Hàn Quốc vẫn đang thận trọng, cả về mặt ngôn từ, lẫn hành động, trong đó thường xuyên tham gia vào các cuộc họp đa phương trong các khuôn khổ kiến trúc khu vực của ASEAN. Trong các tuyên bố của mình, Bộ Ngoại giao Hàn Quốc đã lên tiếng ủng hộ thực thi DOC và cả việc cần xúc tiến đàm phán và kết thúc COC. Dựa trên sự ủng hội này, những hành động thay đổi nguyên trạng bằng vũ lực hay đơn phương khiêu khích làm phức tạp hơn tình hình tranh chấp cần được Hàn Quốc phản đối cả đa phương, lẫn song phương, công khai, lẫn trong các trao đổi nội bộ với các nước liên quan. Chính sách của Hàn Quốc tại Biển Đông phụ thuộc nhiều vào góc nhìn lợi ích của quốc gia này trong bức tranh chung đại chiến lược đang thay đổi. Vì thế cũng dễ hiểu khi Hàn Quốc tỏ ra thận trọng với từng bước đi của mình tại Biển Đông để vừa duy trì lợi ích của mình trong mối quan hệ với Mỹ, Trung Quốc. Nhưng các bước quá thận trọng như hiện nay rõ ràng đang chậm hơn những gì diễn ra hằng ngày trên thực địa tại Biển Đông và trong chuyển động an ninh chiến lược của các cường quốc.
Hiện nay, Hàn Quốc đang có sự điều chỉnh trong việc can dự vào vấn đề Biển Đông thông qua việc tăng cường hợp tác quốc phòng với Philippines, phản đối quân sự hóa ở Biển Đông, ủng hộ duy trì hoà bình, ổn định, an ninh, tự do hàng hải, hàng không ở Biển Đông. Trong chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam gần đây nhất của Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in (22-24/3/2018), hai bên đã nhấn mạnh tầm quan trọng của hòa bình, an toàn và tự do hàng hải, cùng nhận thức phải giải quyết hòa bình các tranh chấp liên quan theo nguyên tắc của luật pháp quốc tế, thực hiện hiệu quả và toàn diện DOC, thúc đẩy sớm ký COC. Tại Đối thoại thường niên ASEAN – Hàn Quốc lần thứ 21 (22-23/6/2017), Hàn Quốc bày tỏ ủng hộ lập trường chung của ASEAN, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông, đề cao các nguyên tắc tôn trọng luật pháp quốc tế, giải quyết hoà bình các tranh chấp, không quân sự hóa và sớm hoàn tất COC. Tại Đối thoại thường niên ASEAN – Hàn Quốc lần thứ 22 (20-21/6/2018), Hàn Quốc đã khẳng định quan điểm nhất quán ủng hộ duy trì hoà bình, ổn định, an ninh, tự do hàng hải, hàng không ở Biển Đông, giải quyết hoà bình các tranh chấp; kiềm chế, không làm phức tạp tình hình, không quân sự hoá và tôn trọng luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS; đề cao các chuẩn mực của khu vực trong hành vi ứng xử. Trong chuyến thăm Hàn Quốc của Đại tướng Ngô Xuân Lịch, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam (24/4/2018), hai bên đã ký Tuyên bố tầm nhìn chung về hợp tác quốc phòng đến năm 2030, trong đó nhấn mạnh các bên liên quan cần kiềm chế, tôn trọng đầy đủ tiến trình ngoại giao và pháp lý, giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hoà bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, nhất là Công ước của Liên hợp quốc về luật biển năm 1982; cần thực hiện hiệu quả và toàn diện DOC, thúc đẩy sớm ký COC hiệu quả, nhằm giữ gìn hòa bình, ổn định và tìm kiếm giải pháp cơ bản lâu dài mà các bên đều có thể chấp nhận được.
Trong chuyến thăm Việt Nam (2018), Brunei, Malaysia và Campuchia (3/2019), Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in, bên cạnh việc nắm bắt và thúc đẩy các điểm tương đồng về đường hướng phát triển giữa Chính sách hướng Nam mới của Hàn Quốc với chiến lược phát triển của các nước ASEAN, Hàn Quốc cũng chia sẻ mối quan tâm của khu vực đối với vấn đề Biển Đông khi kêu gọi các bên liên quan cần kiềm chế, tôn trọng đầy đủ tiến trình ngoại giao và pháp lý, giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hoà bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS; cần thực hiện hiệu quả và toàn diện DOC, thúc đẩy sớm ký COC hiệu quả, nhằm giữ gìn hòa bình, ổn định và tìm kiếm giải pháp cơ bản lâu dài mà các bên đều có thể chấp nhận được.