Hạm đội 7 của Hải quân Mỹ (6/5) đã điều hai tàu khu trục trang bị tên lửa dẫn đường USS Preble và USS Chung Hoon tuần tra tự do hàng hải trong phạm vi 12 hải lý quanh Đá Gaven và Đá Gạc Ma, thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam.
Tàu khu trục USS Preble của Mỹ
Người phát ngôn Hạm đội 7 của Mỹ Clay Doss cho biết, Hải quân Mỹ đã điều tàu khu trục tên lửa dẫn đường USS Preble và USS Chung Hoon tiền hành tuần tra tự do hàng hải trong khu vực 12 hải lý quanh Đá Gaven và Đá Gạc Ma, thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam, song hiện đang bị Trung Quốc chiếm đóng trái phép. Theo ông Clay Doss, hai tàu trên đã thực hiện qua lại vô hại trong vùng biển quốc tế nhằm “thách thức các tuyên bố hàng hải quá mức” và “bảo vệ quyền tiếp cận các tuyến đường thủy theo luật pháp quốc tế”.
Đáp trả hoạt động hợp pháp của Mỹ, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Cảnh Sảng (6/5) cho rằng hai tàu khu trục USS Preble và USS Chung Hoon của Mỹ tiến vào “vùng biển xung quanh Đá Ge Ven và Đá Gạc Ma ở quần đảo Trường Sa của Trung Quốc mà không được chính phủ Trung Quốc cho phép. Hải quân Trung Quốc đã tiến hành nhận diện hợp pháp và cảnh báo tàu Mỹ rời khỏi khu vực trên”; ngang nhiên cho rằng các hành động liên quan của tàu chiến Mỹ đã “vi phạm chủ quyền” của Trung Quốc và “phá hoại hòa bình, an ninh và trật tự” ở các vùng biển liên quan. Phía Trung Quốc bày tỏ sự không hài lòng mạnh mẽ và phản đối kiên quyết hành động trên của Mỹ. Theo ông Cảnh Sảng, hiện tại, với những “nỗ lực chung” của Trung Quốc và các nước ASEAN, tình hình Biển Đông đã ổn định. Trung Quốc kêu gọi Mỹ chấm dứt các hành động “khiêu khích”, tôn trọng “chủ quyền và lợi ích an ninh” của Trung Quốc và tôn trọng các nỗ lực của các nước trong khu vực nhằm duy trì hòa bình và ổn định ở Biển Đông. Trung Quốc sẽ tiếp tục thực hiện tất cả các biện pháp cần thiết để bảo vệ chủ quyền và an ninh quốc gia và duy trì hòa bình và ổn định ở Biển Đông.
Trong khi đó, giới truyền thông quốc tế nhận định, hoạt động này là nỗ lực mới nhất của Mỹ nhằm chống lại hành động phi pháp và ngăn cản tự do hàng hải của Trung Quốc ở Biển Đông. Reuters cho rằng động thái mới nhất của Mỹ có thể khiến Trung Quốc tức giận trong thời điểm hai nền kinh tế đang căng thẳng trong quá trình đạt được một thỏa thuận thương mại. Trung Quốc trong nhiều năm trở lại đây liên tục gia tăng các hoạt động phi pháp trên Biển Đông bất chấp cảnh báo từ cộng đồng quốc tế. Hải quân Mỹ đã thực hiện chiến dịch tự do hàng hải (FONOP) tại vùng biển này và kêu gọi các quốc gia khác thực hiện các hành động tương tự.
Đá Ga Ven là một cặp rạn san hô thuộc cụm Nam Yết của quần đảo Trường Sa. Đá này nằm cách đảo Nam Yết khoảng 8 hải lý về phía Tây. Đá Ga Ven bị Trung Quốc sử dụng vũ lực chiếm đóng trái phép của Việt Nam từ năm 1988. Trước ngày 30/3/2014, tại cụm đá Ga Ven, Trung Quốc mới chỉ xây được một cấu trúc công trình nhỏ dạng nhà nổi trên mực nước thủy triều, ở phía Đông Bắc bãi đá ngầm xây cất từ khoảng những năm 1988-1995. Việc xây dựng đảo nhân tạo tại bãi đá ngầm Ga Ven chỉ được bắt đầu vào khoảng ít ngày sau ngày 30/3, nhưng tới ngày 7/8/2014, Trung Quốc đã tiến hành cải tạo quy mô lớn đảo nhân tạo kéo dài phần đuôi về hướng Đông Nam. Đến ngày 30/1/2015, một con đê chắn sóng làm thành đường đắp cao nối phần đảo lớn ở trung tâm bãi ngầm với cấu trúc công trình cũ thời kỳ 1988 và một bãi đáp trực thăng mới xây bên cạnh cấu trúc cũ này. Các công trình xây dựng mới trên đảo nhân tạo ở Ga Ven có cùng một mẫu thiết kế điển hình như các công trình ở đá Tư Nghĩa (Hughes Reef): bao gồm một tòa nhà chính hình vuông bên cạch các cấu trúc có dạng giống như tháp chống máy bay hay mái che radar. Năm 2018, sau khi Trung Quốc hoàn thành quá trình bồi đắp đảo hoàn toàn nhân tạo trên đá Ga Ven, thì diện tích đảo nhân tạo này lên tới khoảng 0,14 km2.
Đá Gạc Ma (Johnson Reef) là một rạn san hô thuộc cụm Sinh Tồn của quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Đá này nằm cách đá Cô Lin hơn 3 km về phía Đông Nam và đánh dấu đầu mút phía Tây Nam của cụm Sinh Tồn. Đá Gạc Ma có đặc điểm là một rạn đá ngầm màu nâu được bao quanh bởi vành đai san hô trắng. Đa phần đá này ngập chìm dưới nước, chỉ có vài hòn đá nổi lên. Đá ngầm Gạc Ma bị Trung Quốc sử dụng vũ lực chiếm đóng trái phép của Việt Nam từ năm 1988. Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã tiến hành cải tạo trái phép đá Gạc Ma, biến nó trở thành một trong những tiền đồn trái phép quan trọng bậc nhất của Bắc Kinh trên Biển Đông. Đến năm 2018, sau khi Trung Quốc hoàn thành quá trình bồi đắp đảo hoàn toàn nhân tạo trên đá Gạc Ma, thì diện tích đảo nhân tạo này lên tới khoảng 0,11 km2.
Được biết, đây là lần thứ 3 trong năm 2019 Mỹ tiến hành các hoạt động tuần tra tự do hàng hải ở Biển Đông. Ngày 07/1, Hải quân Mỹ đã cử tàu khu trục trang bị tên lửa hành trình lớp Arleigh Burke USS McCampell tuần tra đảm bảo tự do hàng hải (FONOPS) trong khu vực 12 hải lý quanh đảo Cây, Lincoln và Phú Lâm thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam nhằm thể hiện thái độ cứng rắn và quyết tâm chống lại các tuyên bố chủ quyền phi pháp của Trung Quốc trên Biển Đông, cũng như đáp trả các tuyên bố khiêu khích mới đây của Trung Quốc. Người phát ngôn Hạm đội Thái Bình Dương của Mỹ Rachel McMarr (07/1) cho biết, hoạt động tuần tra trên nhằm thách thức các tuyên bố chủ quyền phi lý của Bắc Kinh và “bảo vệ quyền tiếp cận những tuyến đường hàng hải trong khuôn khổ luật pháp quốc tế”; cho biết “các lực lượng của Mỹ hoạt động trong khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương một cách thường xuyên, trong đó có Biển Đông và mọi chiến dịch đều được thực hiện đúng với luật pháp quốc tế, thể hiện quyết tâm của Mỹ hoạt động tại vùng trời, vùng biển và bất kỳ nơi nào luật pháp quốc tế cho phép. Điều này được áp dụng với Biển Đông và nhiều nơi khác trên thế giới”.
Ngày 11/2, Hạm đội 7 đã cử hai tầu khu trục hạm có gắn tên lửa hành trình USS Spruance và USS Preble tuần tra vùng 12 hải lý bãi đá Vành Khăn, thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam, hiện đang bị Trung Quốc chiếm giữ, bồi đắp phi pháp thành đảo nhân tạo. Ngôn phát ngôn Hạm đội 7 Mỹ Trung tá Clay Doss cho biết, hoạt động của hai tàu khu trục trên tuân thủ luật pháp quốc tế nhằm đảm bảo tự do hàng hải ở Biển Đông và thách thức những tuyên bố quá đáng về chủ quyền trên biển của Trung Quốc; nhấn mạnh “tất cả các hoạt động này đều tuân thủ luật pháp quốc tế và chứng thực rằng Mỹ sẽ bay, dong buồm và hoạt động ở bất cứ nơi nào luật pháp quốc tế cho phép không chỉ ở Biển Đông mà còn ở các nơi khác trên toàn cầu”.
Việc Mỹ liên tục tiến hành tuần tra tự do hàng hải ở Biển Đông là nhằm phục vụ một số mục đích: Thứ nhất, gia tăng sức ép lên Trung Quốc để mặc cả trong vấn đề kinh tế, thương mại. Hoạt động tuần tra lần này diễn ra giữa đàm phán thương mại Mỹ – Trung rơi vào bế tắc. Tổng thống Mỹ Donald Trump (5/5) tuyên bố mức thuế đối với 200 tỷ USD hàng hóa từ Trung Quốc sẽ tăng từ 10% lên 25% vào ngày 10/5 tới, đồng thời đe dọa sẽ “sớm” áp thuế 25% đối với 325 tỷ USD hàng hóa khác của Trung Quốc. Thứ hai, thách thức yêu sách chủ quyền phi lý và nỗ lực hạn chế tự do hàng hải ở Biển Đông của Trung Quốc. Đá Gaven và Đá Gạc Ma là một trong 7 thực thể ở quần đảo Trường Sa thuộc chủ quyền của Việt Nam bị Trung Quốc chiếm đóng trái phép và cải tạo thành đảo nhân tạo. Thứ ba, duy trì và bảo vệ phán quyết của Tòa Trọng tài (7/2016). Theo phán quyết của Tòa Trọng tài cũng như các quy định của UNCLOS, Đá Gaven và Đá Gạc Ma bãi đá nửa chìm nửa nổi, chính vì vậy đá này chỉ được phép có vùng biển an toàn không quá 500m, thay vì một vùng biển chủ quyền 12 hải lý. Việc Mỹ tuần tra tự do hàng hải quanh khu vực 12 hải lý của đá Đá Gaven và Đá Gạc Ma cho thấy Mỹ không xem các bãi đá nửa chìm nửa nổi là đảo dù cho Trung Quốc có bồi đắp và xây dựng trên đó các cơ sở có quy mô lớn thế nào đi chăng nữa. Do đó, Mỹ có quyền hợp pháp thực hiện các hoạt động quân sự bình thường trong phạm vi 12 hải lý quanh Đá Gaven và Đá Gạc Ma. Hành động như vậy sẽ gửi đi thông điệp rằng, Mỹ sẽ không thay đổi chiến lược của mình chỉ vì hoạt động bồi lấp phi pháp của Trung Quốc ở Biển Đông và phán quyết của Tòa Trọng tài (7/2016) cần được tôn trọng và thực thi.
Phản ứng chính thức của Việt Nam về hoạt động tuần tra của Mỹ ở Biển Đông
Bộ Ngoại giao Việt Nam nhiều lần khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa. Với tư cách là quốc gia thành viên của UNCLOS 1982 và là một quốc gia ven biển Đông, Việt Nam luôn tôn trọng quyền tự do hàng hải và hàng không ở Biển Đông phù hợp với UNCLOS 1982. Việt Nam đề nghị các nước có đóng góp tích cực và thiết thực vào việc duy trì hòa bình, ổn định, tôn trọng và thực hiện các nghĩa vụ pháp lý quốc tế liên quan, thượng tôn pháp luật trên các vùng biển và đại dương.