Trung Quốc một lần nữa lại đánh giá sai về Donald Trump, Tập Cận Bình đã rơi vào cái bẫy do chính mình dựng lên.
Hệ lụy khó lường
Trong khi Tập Cận Bình không muốn luật hóa các thỏa thuận mà Mỹ đòi hỏi nhằm đảm bảo Trung Quốc sau này sẽ không vi phạm, thì Donald Trump cũng không muốn ký vào một bản thỏa thuận yếu đuối (weak deal) không phát huy được lợi thế của Mỹ về thuế quan.
Khi Tập Cận Bình đứng trước áp lực của phái cứng rắn tại Bắc Kinh không muốn nhân nhượng Mỹ (đòi Trung Quốc phải thay đổi luật pháp) thì việc đàm phán sẽ đổ vỡ là điều tất nhiên, không có gì bất ngờ.
Kết cục là hai siêu cường về kinh tế đã quay lại hiệp 3 của chiến tranh thương mại mà tuần trước nhiều người tưởng sắp kết thúc.
Không biết các cố vấn của Donald Trump có thực bị sốc vì Bắc Kinh đổi ý hay không, nhưng Donald Trump không muốn Bắc Kinh thoát khỏi thế cờ vây của Mỹ chừng nào họ không từ bỏ những việc làm gây bất ổn (destabilizing practices).
Theo một số chuyên gia, Bắc Kinh đã đoán sai về chính trị Mỹ (hy vọng báo cáo của Muellers và Joe Biden ra tranh cử tác động xấu tới Donald Trump). Họ còn cho rằng kinh tế vĩ mô của Mỹ có dấu hiệu suy yếu nên Donald Trump phải bắt FED giảm lãi suất.
Nhưng, kinh tế Mỹ đã tăng trưởng cao hơn (3,2%) và thất nghiệp thấp hơn (3,6%), không bị trì trệ như Bắc Kinh đã dự đoán.
Việc tăng thuế quan không làm cho kinh tế Mỹ bị tổn thương nhiều (trong ngắn hạn). (Thương chiến Mỹ Trung: Khúc quanh mới và tác động, Phạm Đỗ Chí, BBC, May 12, 2019).
Trong khi đó, tình hình nội bộ của Trung Quốc bất ổn, tăng trưởng chỉ còn khoảng 6%, thị trường chứng khoán sụt 25% (2018), dự trữ ngoại hối giảm từ $4.000 tỷ xuống còn $2.600 tỷ (10/2018) và phục hồi lên mức $3.100 tỷ, hối suất đồng yuan giảm 6-8%.
Thất nghiệp cao vào lúc này là vấn đề chính trị số một của Tập Cận Bình.
Bắc Kinh chỉ còn cách đầu tư ra ngoài, nhất là các nước láng giềng vì lý do địa chính trị. Nhưng Bắc Kinh sẽ không còn đủ vốn cho kế hoạch đầy tham vọng, nên sáng kiến “Vành đai và Con đường” có thể bị phá sản.
Mỹ tăng cường sức ép lên các công ty công nghệ hàng đầu của Trung Quốc (như Huawei và ZTE) với các cáo buộc vi phạm cấm vận và gián điệp công nghệ. Vụ bắt giam Mạnh Vãn Chu tại Canada để dẫn độ sang Mỹ là một ví dụ.
Tại Biển Đông, các chiến hạm của Mỹ và đồng minh tăng cường tập trận và tuần tra “FONOP”.
Tuy Trung Quốc có thể bắt nạt được các nước láng giềng nhỏ yếu trong ASEAN, nhưng phải đối mặt với một liên minh chiến lược mới là “Tứ cường” (Quad) gồm Mỹ-Nhật, Ấn-Úc.
(Trump Renews Trade War as China Talks End Without a Deal, Alan Rappeport & Ana Swanson, NYT, May 10, 2019).
Theo Reuters (10/5/2019), căn cứ vào 6 nguồn thạo tin khác nhau (trong đó có 3 nguồn từ phía Mỹ) Trung Quốc đã thay đổi hầu hết các cam kết mà họ đưa ra trong quá trình đàm phán và chính điều này đã làm Donald Trump nổi giận.
Trong 7 chương của dự thảo, Trung Quốc đã xóa bỏ các cam kết sẽ thay đổi luật pháp của mình để giải quyết những đòi hỏi cốt lõi của Mỹ là những ngòi nổ dẫn đến chiến tranh thương mại (như đánh cắp sở hữu trí tuệ và bí mật thương mại; ép buộc các công ty Mỹ ở Trung Quốc phải chuyển giao công nghệ; cạnh tranh không lành mạnh; hạn chế việc tiếp cận thị trường tài chính Trung Quốc; thao túng tiền tệ).
Robert Lighthizer và Steven Mnuchin đã bị sốc trước sự thay đổi lập trường của phía Trung Quốc. Ngay những người bạn cũ của Bắc Kinh (như Henry Kissinger và Henry Paulson) cũng lo ngại và lên tiếng chỉ trích.
Theo CNN (9/5/2019) Trung Quốc một lần nữa lại đánh giá sai về Donald Trump, khi họ bắt bí vào giờ chót với hy vọng Wasington phải chấp nhận thỏa thuận với Bắc Kinh. Tập Cận Bình đã rơi vào cái bẫy do chính mình dựng lên.
Cả hai bên đều không muốn để cho dân chúng thấy mình đã nhượng bộ đối thủ, nên Trung Quốc và Mỹ đã khóa tay khóa chân nhau, cùng đẩy nhau tới bờ vực của cuộc chiến tranh thương mại.
Hầu hết các phân tích đều cho rằng nếu chiến tranh thương mại kéo dài, Bắc Kinh sẽ thiệt hại nhiều hơn Washington.
Khi thương mại bị gián đoạn trong cuộc chiến này, “Trung Quốc sẽ bị tổn thương nhiều hơn bảy lần so với Mỹ”.
Ngay khi Mỹ cũng chịu tổn thất thì Trung Quốc vẫn là bên bị tổn thương kinh tế nhiều hơn do phụ thuộc nhiều hơn vào xuất khẩu và gánh nợ ngày càng tăng của họ.
Nói cách khác, kinh tế Mỹ không yếu như một số người ở Bắc Kinh lầm tưởng, trong khi sách lược bắt bí Mỹ vào giờ chót làm Trump nổi giận.
Cơ hội và rủi ro của Việt Nam
Các chuyên gia cho rằng các quốc gia mới nổi ở khu vực (như Việt Nam) sẽ được lợi nhiều nhất khi các công ty của Mỹ có thương hiệu lớn (như Adidas, Nike, Apple, Brooks Running) buộc phải rời Trung Quốc để chuyển sang nước khác.
Tháng 2/2019, HSBC đã xếp hạng Việt Nam nằm trong số các thị trường châu Á hưởng lợi lớn nhất từ nhiều kịch bản của chiến tranh thương mại.
Theo Natixis Research, Việt Nam có mức lương cạnh tranh nhất so với Indonesia, Thái Lan, Ấn Độ, Trung Quốc (ngoài kỹ năng lao động tốt và chi phí thấp).
Brooks Running (của Warren Buffett) vừa công bố sẽ chuyển khoảng 8.000 việc làm của họ từ Trung Quốc sang Việt Nam. Điều này sẽ khiến Việt Nam chiếm 65% sản lượng của Brooks Running trong khi Trung Quốc chỉ còn khoảng 10%.
Một đại diện của công ty JLL tại Việt Nam cho biết vài năm trở lại đây, các công ty có mặt tại Trung Quốc đã bắt đầu để mắt và rục rịch chuyển sang Việt Nam.
 |
| Phó thủ tướng Trung Quốc Lưu Hạc trao đổi với các quan chức cấp cao Hoa Kỳ, ảnh: WSJ. |
Cách đây khoảng 6 tháng, các công ty đó còn đang thăm dò, nhưng nay họ đã khá chắc chắn rằng Việt Nam là một lựa chọn tốt. (Tác động của chiến tranh thương mại Mỹ-Trung đến Việt Nam? New Straits times, May 12, 2019).
Việc Mỹ áp thuế 25% lên hàng hóa từ Trung Quốc sẽ làm tăng nhanh tốc độ dịch chuyển sản xuất từ Trung Quốc sang Đông Nam Á, một hiện tượng đã diễn ra từ mấy năm qua trong ngành dệt may và điện tử.
Đặc biệt đối với Việt Nam, trong số 10 mặt hàng xuất khẩu hàng đầu, có 8 mặt hàng cùng loại với đối thủ Trung Quốc đang bị Mỹ đánh thuế.
Đây là mối lợi bất ngờ cho Việt Nam, thu hút được hàng loạt đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) trong đó có những tên tuổi lớn như Samsung.
Một số nước khác cũng đang hy vọng trong trung hạn, như nhận xét của Tony Cripps (CEO của HSBC tại Singapore):
“Chuyển đổi một chuỗi sản xuất quy mô cần có thời gian. Nếu căng thẳng tiếp tục, Thái Lan hay Malaysia cũng sẽ được quan tâm”. (Chiến tranh thương mại Mỹ Trung vừa đánh vừa đàm, VOA, May 10, 2019).
Theo các chuyên gia, chiến tranh thương mại Mỹ-Trung đối với Việt Nam là “con dao hai lưỡi” (a sword that cuts both ways), làm Việt Nam “vừa được vừa mất” (a winner and loser).
Investors Services đã nghiên cứu 23 nước ở khu vực Châu Á-Thái Bình Dương và thấy có 4 nền kinh tế được lợi từ chiến tranh thương mại là Malaysia, Đài Loan, Thailand và Việt Nam. Đồng thời thấy có 4 nền kinh tế dễ bị thiệt hại là Hong Kong, Mông Cổ, Singapore và Việt Nam.
Trong khi lợi lộc là ngắn hạn thì chiến tranh thương mại kéo dài có thể làm suy yếu thương mại toàn cầu. Việt Nam phụ thuộc quá nhiều vào thương mại nên cần chuẩn bị cho tình huống xấu. Về lâu dài, Việt Nam cần cải cách thể chế sâu rộng.
 |
| Phó thủ tướng Trung Quốc Lưu Hạc trong chuyến công du Hoa Kỳ, ảnh: UDN. |
Theo Christian de Guzman (Phó chủ tịch Moody’s Investors Services tại Singapore):
“Với triển vọng bất ổn về tăng trưởng và thương mại, cũng như điều kiện tài chính eo hẹp hơn, việc suy giảm đầu tư sẽ làm thương mại sụt giảm, đặc biệt là Hong Kong, Singapore, Đài Loan, Việt Nam và Mông Cổ”. (For Vietnam Trade War a Sword That Cuts Both Ways, Ha Nguyen, VOA, April 11, 2019).
Theo các chuyên gia, phụ thuộc quá nhiều vào đầu tư nước ngoài cũng làm cho Việt Nam dễ bị tổn thương trước sự thay đổi của xu hướng thương mại toàn cầu.
Họ khuyên Việt Nam cải cách kinh tế thực sự và có tầm nhìn lâu dài đối với những cản trở làm cho đất nước dễ bị tổn thương trước các xung đột thương mại.
Họ lo ngại rằng Việt Nam quan tâm quá ít đến cải cách mà chú trọng quá nhiều đến ký kết các hiệp định thương mại và bình ổn tiền tệ, chỉ tập trung nhiều vào các giải pháp tình huống để duy trì ổn định vĩ mô và tăng xuất khẩu trong ngắn hạn mà bỏ qua cải cách kinh tế triệt để nhằm tái tạo khả năng tăng trưởng bền vững.
Trong cuộc họp Trump-Kim tại Hà Nội (27-28/2/2019), dự thảo thỏa thuận đã sẵn sàng để hai bên ký vào trưa ngày 28/2. Nhưng Donald Trump đã nổi giận bay về Mỹ ngay trưa hôm đó, sau cuộc họp báo ngắn.
Theo tin giờ chót, Bắc Kinh đã khuyên Kim Jong-un nên cứng rắn đối với Donald Trump, vì cho rằng lúc đó Donald Trump đang bối rối do cả đêm mất ngủ để theo dõi diễn biến buổi họp Quốc Hội kết tội mình sau lời khai gây sốc của luật sư Cohen, hy vọng Donald Trump sẽ cần một thỏa thuận với Kim Jong-un với bất cứ giá nào.
Nhưng Donald Trump đã tức giận bỏ về, làm Kim Jong-un nuối tiếc vì đánh mất một cơ hội hiếm có để Mỹ bỏ cấm vận và Nam Hàn giúp phục hồi kinh tế.
Nhưng dường như các quan chức Trung Quốc vẫn chưa thực sự hiểu tính cách và phong cách đàm phán thất thường của Donald Trump.
Tuy Tập Cận Bình đã thay đổi cam kết sau khi xem lại dự thảo văn bản, nhưng Phó thủ tướng Lưu Hạc chắc phải chịu một phần trách nhiệm về sự đổ vỡ đó.
 |
| Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, ảnh: WWDZ. |
Có lẽ Tập Cận Bình đã đánh giá sai khả năng có thể gây sức ép đối với Donald Trump, nên Bắc Kinh chắc bị bất ngờ khi Donald Trump hành động mạnh mẽ, quyết liệt, không cho tiếp tục đàm phán, khiến sách lược hoãn binh câu giờ của Tập Cận Bình mất tác dụng.
Giữa Mỹ và Trung Quốc dường như không có sự tin cậy lẫn nhau về các vấn đề nhạy cảm như cạnh tranh về công nghệ, Đài Loan và Biển Đông.
Có thể nói dù có đạt được thỏa thuận hay không, giới tinh hoa Mỹ vẫn đồng thuận coi Trung Quốc là mối đe dọa chiến lược. (As China Trade Talks Stall Xi Faces a Dilemma: Fold Or Double Down? Chris Buckley & Steven Lee Myers, NYT, May 9, 2019).