Ngày 27/6, Hội Luật gia dân chủ quốc tế (IADL) và Quỹ quốc tế “Con đường Hòa bình” phối hợp tổ chứchội thảo quốc tế “Tranh chấp Biển Đông và tìm kiếm giải pháp hòa bình” tại thủ đô Moscow, liên bang Nga.
Tham dự Hội thảo có các luật sư, chuyên gia pháp lý về luật biển, chuyên gia nghiên cứu về biển Đông từ các nước: Nga, Mỹ, Nhật Bản, Philipines, Pakistan, Việt Nam. Hội thảo được chia thành hai phiên thảo luận: phiên 1 là cập nhật tình hình ở Biển Đông, những tuyên bố và quan điểm của các bên liên quan, tính liên tục và những thay đổi. Phiên 2 là những đề xuất xây dựng niềm tin và giải quyết tranh chấp. Giới học giả nhận định các hành vi cải tạo và xây dựng đảo nhân tạo, cũng như hành vi quân sự hóa ở Biển Đông của Trung Quốc không chỉ ảnh hưởng đến hòa bình và an ninh của khu vực, mà còn ảnh hưởng đến tự do hàng hải và hàng không quốc tế cũng như môi trường biển. Từ đó, các diễn giả đã đưa ra nhiều ý tưởng, đề xuất để góp phần làm dịu tình hình Biển Đông và tiến tới giải quyết tranh chấp một cách hòa bình.
Các đề xuất đó bao gồm việc xây dựng một quy trình quản lý khủng hoảng hàng hải hiệu quả ở Biển Đông; Phi quân sự hóa các thực thể đã chiếm đóng ở Biển Đông; Tăng cường hợp tác nghề cá ở Biển Đông thông qua việc thành lập một tổ chức quản lý nghề cá khu vực tại Biển Đông; Tăng cường tính minh bạch của các hoạt động của lực lượng dân quân hàng hải của Trung Quốc ở Biển Đông và huy động mọi phương thức giải quyết hòa bình dựa trên Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển và phán quyết trọng tài năm 2016. Tất cả các đề xuất này đều là những gợi ý tốt góp phần mang lại hòa bình và an ninh cho khu vực và cần được Chính phủ các nước liên quan tiếp tục nghiên cứu và xem xét nghiêm túc.
Phát biểu tại Hội thảo, Giáo sư Irina Umnova – Chủ tịch Quỹ Quốc tế “Con đường Hòa bình” cho biết từ tháng 9 năm 2018 cho đến nay tình hình tại Biển Đông đã không cải thiện hơn, thậm chí còn xấu đi. Vì vậy, nhiệm vụ thứ nhất của hội thảo này là phác họa cách thức thực tế để duy trì hòa bình. Nhiệm vụ thứ hai là phác họa cách thức để mở ra đối thoại hướng tới giải quyết vấn đề sâu sắc và lâu dài về sinh thái, phát triển bền vững, bảo vệ các nguồn tài nguyên, cân bằng lợi ích của tất cả các nước.
Bà Jeane Ellen Mirer, Chủ tịch Hội Luật gia dân chủ quốc tế (IADL) cho biết, trong nhiều năm qua Hội đã kêu gọi giải quyết hòa bình các tranh chấp ở Biển Đông trên cơ sở luật pháp quốc tế và sẽ tiếp tục theo dõi tình hình để đảm bảo dần ổn định hòa bình và an ninh trong khu vực. Hội khuyến khích tất cả các chuyên gia tham dự sẽ báo cáo kết quả của hội thảo này với Chính phủ của họ để xem xét, áp dụng phù hợp với tình hình của đất nước mình. Bà tuyên bố, Hội Luật gia dân chủ quốc tế sẽ đăng tải toàn bộ kết quả của hội thảo trên trang web và tạp chí của Hội để tiếp tục lan toả tác động của hội thảo lần này. Trong khi Bộ quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC) đang trong quá trình hình thành, Chủ tịch Hội Luật gia Dân chủ quốc tế Mirer kêu gọi các bên sớm chấm dứt các hoạt động xây đảo nhân tạo bất hợp pháp và ngừng triển khai các thiết bị và phương tiện quân sự và các hành động quân sự hóa khác khiến tình hình căng thẳng thêm leo thang; Kêu gọi các bên liên quan bắt đầu ngay quá trình xây dựng lòng tin góp phần giữ gìn an ninh khu vực và môi trường biển. Bà Mirer cũng tái khẳng định và yêu cầu các bên liên quan tôn trọng và tuân thủ Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), đồng thời sớm thiết lập và thực thi COC có tính ràng buộc pháp lý và dựa trên luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982. Bộ quy tắc ứng xử cần bao gồm nghĩa vụ pháp lý của các bên liên quan đối với việc bảo đảm quyền tự do hàng hải và hàng không trên Biển Đông và nghĩa vụ giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, cấm sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực.
Đây là lần thứ hai hội thảo quốc tế về Biển Đông được tổ chức ở thủ đô Moscow, Nga. Tại Hội thảo lần thứ nhất (20-22/9/2018) về “Thực trạng tại Biển Đông – các biện pháp giải quyết tranh chấp khả thi” đã thu được đông đảo giới chuyên gia đến từ các nước Bỉ, Nga, Italia, Pháp, Ấn Độ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Philippines và Việt Nam… tham dự. Hội thảo đã nghe tham luận của các chuyên gia về tình hình thực tế tại Biển Đông và đề xuất các giải pháp khả thi để giải quyết tranh chấp một cách hòa bình. Các đại biểu cho rằng, tình hình ở Biển Đông hiện nay tiềm ẩn nhiều vấn đề phức tạp, một trong số đó là việc xây dựng và gia cố đảo nhân tạo trái phép và các hoạt động quân sự hóa tại khu vực Biển Đông. Một số đại biểu cũng cho rằng yêu sách của Trung Quốc về đường 9 đoạn ở Biển Đông là hoàn toàn phi lý và không phù hợp với Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982. Các đại biểu đã đưa ra nhiều đề xuất về các giải pháp giải quyết tranh chấp một cách hòa bình, trong đó có giải pháp sử dụng cơ chế hòa giải, cơ chế trọng tài, cơ chế tham vấn mở dựa theo quy định của UNCLOS, tuân thủ nghiêm túc luật pháp quốc tế trong đó có phán quyết của Tòa trọng tài PCA về vấn đề Biển Đông và việc giải quyết tranh chấp phải được thực hiện thông qua cơ chế đa phương. Tại hội thảo, Chủ tịch IADL Jeanne Mirer đề nghị các thành viên tiếp tục theo dõi chặt chẽ các diễn biến tại khu vực Biển Đông để IADL có các động thái quan tâm và tham vấn kịp thời.
Ngoài hội thảo trên, đã có nhiều hội thảo quốc tế về vấn đề Biển Đông được tổ chức tại Nga. Trong đó, Viện Đông Phương học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga đã tổ chức nhiều Hội thảo quốc tế về Biển Đông nhằm tìm kiếm các đề xuất góp phần giải quyết hòa bình các tranh chấp ở Biển Đông. Hội thảo quốc tế Biển Đông do Viện Đông Phương học tổ chức 2 năm 1 lần, lần đầu tiên vào năm 2013. Tại Hội thảo lần thứ 3 (9/2017), có nhiều đại biểu là các học giả, các chuyên gia nổi tiếng về an ninh, hợp tác quốc tế và về khu vực châu Á – Thái Bình Dương nói chung, xung đột trên Biển Đông nói riêng đến từ nhiều nước trên thế giới như Nga, Singapore, Australia, Ấn Độ, Mexico, Pháp, Bỉ… Hội thảo cũng nhận được sự quan tâm của giới truyền thông Nga và nước ngoài.
Với 18 bài tham luận được chia làm 4 phiên xoay quanh 4 nhóm vấn đề cơ bản như cách tiếp cận quân sự-chính trị với cuộc xung đột ở Biển Đông, phán quyết của Tòa trọng tài ở La Hay (Hà Lan) về vấn đề Biển Đông năm 2016 và ý nghĩa của nó đối với giải quyết xung đột, chính quyền Mỹ mới và vấn đề quân sự hoá trong khu vực Biển Đông, các quốc gia ASEAN và quan hệ với Trung Quốc liên quan cuộc xung đột trên Biển Đông, các đại biểu đã phân tích về thực trạng tình hình Biển Đông hiện nay, đặc biệt là hơn 1 năm sau khi Toà trọng tài La Hay ra phán quyết phủ nhận hoàn toàn các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc, đồng thời đưa ra những đề xuất tìm kiếm hướng giải quyết xung đột trên Biển Đông bằng con đường ngoại giao hoà bình và tuân thủ luật pháp quốc tế.
Trong bài tham luận tại phiên thứ nhất, chuyên gia Dmitry Mosyakov – Giám đốc Trung tâm Đông Nam Á, châu Úc và châu Đại Dương thuộc Viện Đông Phương học khẳng định tình hình xung đột tại Biển Đông hiện nay đã có nhiều thay đổi, đáng chú ý là sau phán quyết của Toà trọng tài La Hay hồi năm 2016 đã bác bỏ hoàn toàn tính pháp lý và lịch sử những tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc đối với 80% vùng Biển Đông hay như những thay đổi nhất định trong chính sách đối ngoại của Mỹ khi ông Donald Trump lên nắm quyền tổng thống. Theo ông Mosyakov, sự cạnh tranh ảnh hưởng của Mỹ và Trung Quốc trong khu vực đang ngày càng biến cuộc xung đột trở nên phức tạp và khó giải quyết hơn.
Trong khi đó, với bài tham luận có tiêu đề: “Hậu quả chính trị-pháp lý của cuộc xung đột trên Biển Đông đối với các nước ngoài khu vực”, ông Pavel Gudev – nhà nghiên cứu Khoa học lịch sử cao cấp của Viện kinh tế thế giới và quan hệ quốc tế mang tên Primakov thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga nhấn mạnh tới mối quan hệ tốt đẹp của nước này đối với cả Trung Quốc và các quốc gia Đông Nam Á, qua đó một lần nữa khẳng định quan điểm của Nga đối với cuộc xung đột ở Biển Đông là nhất quán và không thay đổi, kêu gọi các quốc gia liên quan tranh chấp không sử dụng vũ lực hay đe doạ sử dụng vũ lực, tìm kiếm cách giải quyết bằng con đường ngoại giao hoà bình trên cơ sở tôn trọng luật pháp quốc tế, trước hết là Công ước của Liên hợp quốc về Luật biển năm 1982 (UNCLOS).
Kết thúc hội thảo, các đại biểu đã thống nhất đưa ra những khuyến nghị nhằm sớm giải quyết cuộc xung đột trên Biển Đông bao gồm 6 điểm: Trung Quốc phải ngừng ngay việc xây dựng các hòn đảo nhân tạo và quân sự hoá các hòn đảo này, đảm bảo các nguyên tắc tự do hàng hải, trong khi đó Mỹ cũng phải hạn chế việc đưa các tàu chiến đến vùng biển tranh chấp; Các bên cần nhanh chóng ký kết và thực hiện đầy đủ Bộ Quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC); Các bên cần tích cực tiến hành các cuộc đàm phán song phương và đa phương để sớm tìm ra hướng giải quyết, đồng thời kêu gọi Liên minh châu Âu và các quốc gia như Australia, Nga và Ấn Độ cùng tham gia vào tiến trình giải quyết cuộc xung đột; Cần nhanh chóng tìm kiếm những điểm đồng nhất giữa Trung Quốc với các quốc gia láng giềng Đông Nam Á, đặc biệt là trong lĩnh vực hợp tác kinh tế; Các bên cần từng bước lấy lại niềm tin, sự hiểu biết lẫn nhau, qua đó tìm kiếm sự thoả hiệp do giải quyết xung đột trên Biển Đông là một tiến trình lâu dài và phức tạp; Sự thoả hiệp một cách toàn diện cả về chính trị và kinh tế của hai cường quốc Mỹ và Trung Quốc đóng vai trò quan trọng và cần thiết để giải quyết triệt để cuộc xung đột trên Biển Đông.
Nhìn chung, do Biển Đông có liên quan trực tiếp đến lợi ích và hòa bình, ổn định trong khu vực cũng như trên thế giới, nên được giới chuyên gia, học giả quốc tế đặc biệt quan tâm, theo dõi. Đa phần, các học giả đều cho rằng tình hình Biển Đông căng thẳng là do các hoạt động đơn phương, trái pháp luật của Trung Quốc gây ra. Để đảm bảo hòa bình, ổn định trong khu vực, Trung Quốc cần tuân thủ luật pháp quốc tế, nhất là UNCLOS và chấm dứt các hành động khiêu khích ở Biển Đông.