Nhân dịp 3 năm Tòa Trọng tài thường trực (PCA) ở The Hague (Hà Lan) ra phán quyết về vụ Philippines kiện Trung Quốc trong vấn đề tranh chấp ở Biển Đông, Hội thảo do Hội nghiên cứu Ấn Độ Dương đã tổ chức Hội thảo về biển Đông, với sự tham gia của đông đảo các học giả, nhà nghiên cứu về Biển Đông như Cựu Bí thư đối ngoại, cựu Đại sứ Ấn Độ tại Mỹ, Anh, ông Lalit Mansingh; Đại sứ Việt Nam tại Ấn Độ Phạm Sanh Châu; Đô đốc Pradeep Chauhan, Giám đốc Quỹ hàng hải quốc gia Ấn Độ…
Tại Hội thảo, các đại biểu đều nhất trí cho rằng, là nơi lượng hàng hóa trị giá 5.000 tỷ USD được lưu thông hàng năm, Biển Đông đang phải đối mặt với những diễn biến hết sức phức tạp, khó lường. Vấn đề Biển Đông có những tác động sâu sắc đến an ninh khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương nói riêng và cả thế giới nói chung và nếu không được giải quyết thỏa đáng, sẽ như “một ngọn núi lửa chực chờ phun trào” với những hậu quả hết sức thảm khốc.
Tại hội thảo, các diễn giả đã trình bày một số tham luận về hiện trạng cũng như tầm quan trọng trong việc thực thi phán quyết của PCA; sự cần thiết phải đạt được một Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) ràng buộc pháp lý giữa Trung Quốc và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN); các biện pháp giảm thiểu căng thẳng hiện nay trong vùng biển này và khẳng định vai trò của luật pháp quốc tế, tuân thủ trật tự dựa trên các quy tắc.
Ông Lalit Mansingh, Cựu Bí thư đối ngoại, cựu Đại sứ Ấn Độ tại Mỹ, Anh đã nêu bật những khó khăn trong việc thực thi phán quyết của PCA, một phần do cơ quan này thiếu thẩm quyền thực thi, trong khi Trung Quốc bác bỏ phán quyết và cũng không thừa nhận thẩm quyền xét xử của PCA. Trong khi đó, Đại sứ Phạm Sanh Châu đánh giá tình hình Biển Đông hiện nay vẫn phức tạp, khó lường và tiếp tục thu hút sự chú ý của không chỉ các quốc gia trong khu vực mà cả nhiều nước khác trên thế giới. Theo cựu quan chức ngoại giao này, vấn đề Biển Đông sẽ có những tác động sâu sắc đến tình hình an ninh ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương nói riêng và cả thế giới nói chung. Nếu không được giải quyết thỏa đáng, nó sẽ như “một ngọn núi lửa trực chờ phun trào” với những hậu quả hết sức thảm khốc. Ông Lalit cũng đề cập những mối quan hệ văn hóa và lịch sử cũng như những lợi ích và mối quan tâm lớn của Ấn Độ đối với khu vực Biển Đông.
Các đại biểu cũng khẳng định lại giá trị của Phán quyết của PCA cách đây ba năm. Philippines kiện Trung Quốc với 15 nội dung khác nhau, nhưng về bản chất thì chủ yếu là khởi kiện Trung Quốc áp dụng sai, giải thích sai và vi phạm UNCLOS ở Biển Đông mà cụ thể là yêu sách “ đường lưỡi bò”. Có 7 nội dung được PCA phán quyết là đủ thẩm quyền xét xử và sẽ đưa ra phán quyết tới đây đều xoay quanh việc áp dụng và giải thích Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982. Những nội dung PCA để lại xem xét sau, hoặc có liên quan đến vấn đề “chủ quyền” đối với một số thực thể, ví dụ như bãi Vành Khăn, bãi Xu Bi… hoặc liên quan đên vấn đề phân định biển. Hội đồng Trọng tài gồm 5 Thẩm phán do PCA thành lập để xem xét và thụ lý vụ việc đã làm việc một cách hết sức độc lập, khách quan, công tâm và chỉ tuân theo pháp luật quốc tế; đặc biệt Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982. Bởi vì, Điều 298 UNCLOS cho phép các nước thành viên Công ước có quyền bảo lưu không chấp nhận giải quyết tranh chấp về chủ quyền và phân định biển thông qua cơ quan tài phán quốc tế.
Đại sứ Việt Nam tại Ấn Độ Phạm Sanh Châu đánh giá tình hình Biển Đông hiện nay vẫn hết sức phức tạp, khó lường và tiếp tục thu hút sự chú ý của không chỉ các quốc gia trong khu vực mà cả nhiều nước khác trên thế giới. Đại sứ kêu gọi các bên liên quan nỗ lực duy trì hòa bình và ổn định trong khu vực, đảm bảo tự do hàng hải và hàng không cũng như các hoạt động thương mại an toàn, không bị cản trở, tăng cường lòng tin và tránh làm phức tạp tình hình.
Ngày 11/7 vừa qua, một ngày trước sự kiện 3 năm PCA ra phán quyết, Hãng tin Kyodo dẫn lời người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Morgan Ortagus lên án Trung Quốc “phản bội lời hứa” không quân sự hóa biển Đông, đồng thời tái khẳng định Washington cực lực phản đối các nỗ lực của Bắc Kinh nhằm áp đặt các yêu sách chủ quyền “bất hợp pháp” ở biển Đông. Trong một cuộc họp báo, bà Ortagus nhắc lại rằng đó là hành vi “khiêu khích, phức tạp hóa việc giải quyết tranh chấp một cách hòa bình, đe dọa an ninh các quốc gia khác và làm suy yếu sự ổn định khu vực”. “Việc Trung Quốc quân sự hóa vùng đang tranh chấp ở biển Đông đã phản bội cam kết năm 2015 của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình là không tiến hành những hoạt động đó” – người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Morgan Ortagus. Ông Lalit Mansingh nhấn mạnh, vấn đề biển Đông tác động lớn đến tình hình an ninh khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương nói riêng và thế giới nói chung. Nếu không được giải quyết thỏa đáng, nó sẽ để lại những hậu quả hết sức thảm khốc. Chia sẻ với nhận định trên, Đại sứ Phạm Sanh Châu kêu gọi các bên liên quan nỗ lực duy trì hòa bình và ổn định trong khu vực, đảm bảo tự do hàng hải và hàng không cũng như các hoạt động thương mại an toàn, không bị cản trở, tăng cường lòng tin và tránh làm phức tạp tình hình.
Các học giả, nhà nghiên cứu tại hội thảo cùng chung ý kiến cho rằng các bên giải quyết tranh chấp thông qua biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế, không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực, thực hiện kiềm chế những hoạt động có thể làm phức tạp hoặc leo thang tranh chấp ảnh hưởng tới hòa bình và ổn định. Ngoài việc nhấn mạnh đến hiện trạng, cũng như tầm quan trọng trong việc thực thi phán quyết của PCA, các chuyên gia cũng nhấn mạnh đến sự cần thiết phải đạt được một Bộ quy tắc ứng xử ở biển Đông (COC) ràng buộc pháp lý giữa Trung Quốc và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN); các biện pháp giảm thiểu căng thẳng hiện nay trong vùng biển này và khẳng định vai trò của luật pháp quốc tế, tuân thủ trật tự dựa trên các quy tắc.