Malaysia cho biết Cơ chế tham vấn song phương hàng hải giữa Malaysia và Trung Quốc không phải cơ sở để giải quyết tranh chấp các yêu sách lãnh thổ và hàng hải trên Biển Đông; nhấn mạnh Malaysia vẫn kiên trì và nhất quán quan điểm ASEAN là chìa khóa duy nhất để giải quyết các tranh chấp trong khu vực.
Malaysia bị Trung Quốc lôi kéo, dụ dỗ tham gia Cơ chế song phương
Trong cuộc gặp giữa Bộ trưởng Ngoại giao Malaysia Saifuddin Abdullah và Ủy viên Quốc vụ kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị (12/9), quan chức Trung Quốc đã công bố về một nền tảng mới để đối thoại và hợp tác về vấn đề hàng hải. Theo ông Vương Nghị, Trung Quốc và Malaysia đã đồng thuận thiết lập một cơ chế đối thoại chung để giải quyết các vấn đề tranh chấp ở Biển Đông, nhấn mạnh đây là nền tảng mới cho hoạt động đối thoại và hợp tác của hai bên; đồng thời khẳng định Bộ quy tắc ứng xử của các bên trên Biển Đông (COC) là Bộ quy tắc trong khu vực giữa Trung Quốc và ASEAN, được xây dựng nhằm gìn giữ hòa bình và ổn định trên Biển Đông, là bản nâng cấp và mạnh hơn Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC); nhấn mạnh Trung Quốc sẽ nỗ lực cùng các nước ASEAN hoàn thành COC vào trước cuối năm 2021.
Trong khi đó, Bộ trưởng Abdullah cho biết cơ chế mới sẽ được Bộ Ngoại giao Trung Quốc và Malaysia chỉ đạo; “các quan chức hai nước sẽ thảo luận chi tiết, nhưng tôi nghĩ đây là một kết quả quan trọng cho cuộc gặp ngày hôm nay cũng như khoảng thời gian 45 năm hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao”.
Mặc dù vậy, theo nguồn tin thân cận với các cuộc đàm phán, phía Malaysia khẳng định cơ chế song phương trong kế hoạch không phải là nền tảng để thảo luận về các yêu sách lãnh thổ và hàng hải ở Biển Đông. Malaysia vẫn nhất quán quan điểm cho rằng, thông qua ASEAN mới là con đường duy nhất để giải quyết bất kỳ tranh chấp nào ở Biển Đông. Cơ chế này không nên bị đánh đồng thành các cuộc đàm phán song phương về Biển Đông.
Học giả quốc tế cảnh báo Malaysia đề phòng Trung Quốc
Giới chuyên gia, học giả cho rằng Malaysia cần đề phòng Cơ chế tham vấn song phương với Trung Quốc; cho rằng bất cứ cơ chế song phương nào về vấn đề Biển Đông đều có lợi cho Trung Quốc; nhấn mạnh cơ chế này thường chủ yếu liên quan đến việc tạo ra sự tiến bộ trong nhận thức, giống như trong cái gọi là “cơ chế tham vấn song phương” của Philippines, trong khi trên thực tế lại “không cho thấy nhiều tiến triển thực sự”. Ông Gregory Poling, Giám đốc Chương trình sáng kiến Minh bạch Hàng hải (AMTI) thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) ở Mỹ cho biết, cho đến nay, Trung Quốc phản đối hầu hết các yêu sách chủ quyền hàng hải của Malaysia. Bắc Kinh ngang nhiên khẳng định yêu sách phi lý của họ trải dài tới 2.000km từ lục địa, đến cả các vùng biển ở gần Malaysia, Việt Nam và Philippines.
Chuyên gia Joseph Liow Chin Yong (Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam tại Singapore) nhận định, dù Trung Quốc vẫn thường xuyên bác bỏ bất kỳ yêu sách nào của các nước khác có xung đột với lợi ích của họ nhưng cái cách Bắc Kinh đưa ra phản ứng đã có những thay đổi trong những năm qua. Ông Liow lưu ý, dù các thỏa thuận giữa Trung Quốc và Malaysia về vấn đề Biển Đông ổn định hơn nhiều so với giữa Trung Quốc và các nước khác có liên quan. “Tuy nhiên, các tàu Trung Quốc đang ngày càng tuần tra xa hơn về phía nam. Họ đã xuất hiện ngoài khơi bờ biển phía Đông của Malaysia và thậm trí Công ty dầu khí quốc gia Malaysia còn phải bày tỏ quan ngại về hoạt động của tàu Trung Quốc ở khu vực lân cận các giàn khoan ngoài khơi của Petronas”; đồng thời cho rằng các bên cần phải hướng tới xây dựng COC thực chất và hiệu quả, chuyên gia Liow cảnh báo, nếu cơ chế này không thực sự chạm đến vấn đề cốt lõi hiện nay ở Biển Đông, nó sẽ vẫn chỉ là một cơ chế tham vấn để thảo luận về những vấn đề không phù hợp.
Cùng quan điểm trên, chuyên gia Ian Storey (Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore) cho rằng Trung Quốc từ trước cho đến nay vẫn muốn tranh chấp ở Biển Đông chỉ có thể được giải quyết thông qua các cuộc thảo luận song phương riêng biệt giữa họ và từng bên có yêu sách chủ quyền ở Biển Đông. Các cuộc đàm phán về COCvẫn đang được xúc tiến nhưng COC được thiết kế để giảm căng thẳng chứ không phải để giải quyết tranh chấp.
Chính sách mới của Malaysia về Biển Đông
Ngay sau thông tin Trung Quốc và Malaysia nhất trí thiết lập Cơ chế tham vấn song phương về vấn đề Biển Đông, Thủ tướng Malaysia Mahathir Mohamad (18/9) đã công bố “Khung hướng dẫn” mới đối với chính sách đối ngoại của Malaysia, nhấn mạnh về cơ bản, Biển Đông phải là một vùng biển hợp tác, kết nối và xây dựng cộng đồng, không phải là nơi đối đầu hay xung đột.
Theo Tài liệu trên, Thủ tướng Mahathir đã đề xuất phi quân sự hóa tuyến đường hàng hải đang có tranh chấp gay gắt này và biến nó thành một khu vực hòa bình hữu nghị và thịnh vượng. Tài liệu trên cập nhật chính sách đối ngoại của Malaysia nhấn mạnh, về cơ bản, Biển Đông phải là một vùng biển hợp tác, kết nối và xây dựng cộng đồng, không phải là nơi đối đầu hay xung đột. Điều này phù hợp với tinh thần của Tuyên bố về Khu vực Hòa bình, Tự do và Trung lập (ZOPFAN). Khung khuôn khổ cũng cho biết Malaysia sẽ tích cực thúc đẩy tầm nhìn này ở ASEAN. Tuyên bố về Khu vực Hòa bình, Tự do và Trung lập (ZOPFAN) khẳng định quyết tâm giữ khu vực trung lập, không chịu bất kỳ sự can thiệp nào của các cường quốc bên ngoài đã được Indonesia, Malaysia, Philippines, Thái Lan và Singapore ký kết vào năm 1971. Trong tài liệu mới, Malaysia còn nhấn mạnh mối đe dọa an ninh từ những tuyên bố chủ quyền chồng lấn ở Biển Đông “đã được kiểm soát tốt và quản lý hiệu quả về mặt ngoại giao”, nhưng cảnh báo “có vài điểm nóng có thể gây ra khủng hoảng hoặc chiến tranh nếu không được xử lý một cách hợp lý”. Cũng theo tài liệu mới, chính phủ Malaysia vẫn giữ lập trường không đứng về phía nào đối với các nước lớn và sẽ duy trì quan hệ hữu nghị với tất cả các nước, tìm kiếm giải pháp hòa bình cho các tranh chấp dựa trên luật pháp quốc tế. Tài liệu cũng cho biết, “Malaysia mới” sẽ có nhiều tiếng nói hơn về quyền của các quốc gia nhỏ và kém phát triển hơn ở phía Nam và Malaysia cũng dự định sửa đổi các chương trình hỗ trợ hiện tại để tối ưu hóa toàn bộ tiềm năng của các nước này; nhấn mạnh rằng Malaysia tìm kiếm các mối quan hệ cùng có lợi giữa các quốc gia, kể cả các cường quốc và sẽ hợp tác với tất cả các nước có chung cách tiếp cận để đảm bảo các quốc gia có thể tham gia trên cơ sở bình đẳng mà không phải chịu áp lực từ bất kỳ cường quốc nào.