Năm 2018 và 2019, Trung Quốc đã tiến hành hàng loạt các cuộc tập trận và hành động quân sự đơn phương ở Biển Đông, nhằm phô trương sức mạnh và củng cố sự chiếm đóng phi pháp của nước này ở Biển Đông, bất chấp phản ứng mạnh mẽ từ dư luận khu vực và quốc tế.
Các cuộc tập trận phi pháp trong năm 2018
1. Biên đội Huấn luyện thuộc Hạm đội Nam Hải của Trung Quốc (02-26/2) đã tiến hành tập trận tại các khu vực Biển Đông, Ấn Độ Dương, Tây Thái Bình Dương với các tình huống giả định về phòng không, bảo vệ hàng hải và tác chiến trên biển. Cùng thời gian này, Trung Quốc (22/2) đã triển khai 04 tàu hải cảnh và 02 tàu cá dân binh tại bãi cạn Scarborough và 01 tàu hộ vệ tên lửa để theo dõi, giám sát hoạt động của Tàu sân bay Carl Vinson của Mỹ khi đang trên đường tới thăm hữu nghị Việt Nam và Philippines.
2. Trung Quốc (23/3) đã triển khai 02 tàu hộ vệ tên lửa là “Lục Bàn Thủy” (514) và “Hoàng Sơn” (570) ra Biển Đông để ngăn cản tàu khu trục Mustin của Mỹ đang tuần tra tự do hàng hải trong phạm vi 12 hải lý của đá Vành Khăn, thuộc quần đảo Trường Sa. Cùng với đó, Bộ Quốc phòng Trung Quốc đã ra tuyên bố phản đối việc “Mỹ gây tổn hại an ninh, chủ quyền của Trung Quốc và đe dọa hòa bình, ổn định khu vực”.
3. Trung Quốc (25/3) tiếp tục tổ chức tập trận ở Biển Đông và Tây Thái Bình Dương. Trong đó, phía truyền thông Trung Quốc cho biết cuộc tập trận này nhằm nâng cao khả năng kiểm soát thực địa các vùng biển tranh chấp, trong đó đã huy động cả các máy bay ném bom H-6K, máy bay chiến đấu Su-30 và Su-35.
4. Trung Quốc (24/3-05/4) tổ chức tập trận trong khu vực Vịnh Bắc Bộ, cách đảo Vi Châu 24 hải lý về phía Đông Bắc và 11 hải lý về phía Đông Nam. Trong đó, ngày 26/3, tàu sân bay Liêu Ninh và khoảng 40 tàu chiến, tàu ngầm và máy bay chiến đấu của Trung Quốc đã đi vào khu vực phía Nam đảo Hải Nam để tiến hành tập trận. Tại buổi họp báo hôm 29/3, Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Trung Quốc Nhậm Quốc Cường đã xác nhận Trung Quốc đang tiến hành cuộc tập trận theo kế hoạch hàng năm nhằm kiểm tra năng lực tác chiến của quân đội nước này, song từ chối bình luận về các thông tin liên quan sự tham gia của biên đội tàu sân bay Liêu Ninh.
5. Không quân Trung Quốc (27/3) đã điều 12 máy bay ném bom H-6K xuất phát từ tỉnh Thiểm Tây đến “một địa điểm ở Biển Đông” để tiến hành huấn luyện và diễn tập chiến đấu tầm xa.
6. Cục Hải sự tỉnh Hải Nam Trung Quốc thông báo cấm các hoạt động hàng hải tại khu vực rộng khoảng 27 km2 gần cảng Á Long, Tam Á từ ngày 04/4 đến ngày 12/4 để tiến hành tập trận bắn đạn thật kéo dài 07 ngày tại khu vực phía Đông Nam đảo Hải Nam, với sự tham gia của tàu sân bay Liêu Ninh và 48 tàu chiến các loại, 76 máy bay chiến đấu và hơn 10.000 binh sỹ và nhiều tàu ngầm thuộc hạm đội Bắc Hải, Đông Hải và Nam Hải. Đây là cuộc tập trận lớn nhất từ trước tới nay của Trung Quốc, trong đó Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (12/4) đã trực tiếp thị sát cuộc tập trận này. Dư luận cho rằng các cuộc tập trận của Trung Quốc nhằm phô trương sức mạnh và thể hiện quyết tâm bảo vệ “chủ quyền” của Trung Quốc ở Biển Đông, đồng thời đáp trả sự hiện diện ngày càng tăng của Mỹ và các nước ở Biển Đông, cũng như việc Mỹ tăng cường hợp tác quân sự với các nước tranh chấp khác ở Biển Đông như Philippines, Việt Nam. Cùng thời gian nay, Hải quân Trung Quốc cũng thông báo tiến hành tập trận trong khu vực rộng khoảng 950 km2 tại cảng Quỳnh Hải, phía Đông đảo Hải Nam.
7. Cục Hải sự Trung Quốc (10/4) thông báo Hải quân nước này tiến hành tập trận ở 7 điểm khác nhau trên Biển Đông, tại khu vực rộng khoảng 8.500 km2 phía Nam đảo Hải Nam từ ngày 11/4-13/4, trong đó đã triển khai khoảng 60 tàu cá dân binh và 10 tàu chấp pháp để bảo vệ vòng ngoài cho các cuộc tập trận này.
8. Cục Hải sự Trung Quốc (13/4) thông báo quân đội nước này tập trận bắn đạn thật tại eo biển Đài Loan từ 8h00-24h00 ngày 18/4. Ngoài ra, Trung Quốc tiếp tục nâng cấp cơ sở hạ tầng và triển khai một số hoạt động trên thực địa như xây dựng cơ sở thử nghiệm tàu không người lái quy mô lớn, hoàn hành lắp đặt trung tâm thông tin liên lạc trên đá Chữ Thập ở quần đảo Trường Sa.
9. Trung Quốc (9-12/5) tiếp tục tiến hành các cuộc diễn tập bắn đạn thật ở quần đảo Hoàng Sa thuộc chủ quyền của Việt Nam. Cùng thời gian này, Đài Loan cũng tiến hành tập trận bắn đạn thật ở đảo Ba Bình thuộc quần đảo Trường Sa cuộc Việt Nam từ ngày 23/5 đến ngày 25/5.
10. Trung Quốc (29/9) điều động máy bay chiến đấu và máy bay ném bom tập trận bắn đạn thật trên Biển Đông. Cuộc tập trận được tiến hành bởi Chiến khu miền Nam của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA).Các hoạt động diễn tập nhằm kiểm tra khả năng của các phi công Trung Quốc trong tác chiến, xuyên phá hệ thống phòng thủ và không kích với độ chính xác cao, theo Japan Times.
11. Ngày 22-28/10, cuộc tập trận chung đầu tiên giữa lực lượng hải quân 10 nước thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Trung Quốc trên Biển Đông đã bắt đầu diễn ra ở ngoài khơi thành phố Trạm Giang, tỉnh Quảng Đông, miền Nam Trung Quốc. 8 tàu chiến đã rời cảng Trạm Giang cùng với 1.200 quân nhân của 11 nước tham gia cuộc tập trận này, bao gồm nội dung hoạt động cứu hộ cứu nạn chung và thông tin liên lạc.
12. Cuộc tập trận quân sự “Hữu nghị hòa bình 2018” giữa quân đội Trung Quốc, Malaysia và Thái Lan sẽ diễn ra vào ngày 20-29/10 tại cảng Dickson County, Arsenal, Malaysia, Port Klang, Selangor và các khu vực ngoài khơi khác. Quân đội Trung Quốc tham gia cuộc tập trận bao gồm 692 sĩ quan và binh lính, 3 tàu khu trục, 2 trực thăng chở tàu, 3 chiếc máy bay vận tải Il-76 và 4 chiếc xe. Hải quân chiến khu miền Nam, bộ đội Trung Quốc đóng quân tại Hồng Kông và Macao cùng nhau vận chuyển khí tài quân sự. Theo tờ SCMP, Hải quân Trung Quốc tham gia luyện tập với Thái và Malaysia được xem là một nỗ lực của quân đội nước này nhằm xây dựng một cầu nối hữu nghị với các nước láng giềng. Trung Quốc tuyên bố rằng mục đích của cuộc tập trận quân sự là để thể hiện “quân đội ba quốc gia” có khả năng duy trì hòa bình và ổn định trong vùng Biển Đông”, củng cố thêm sự trao đổi và hợp tác thực tiễn, cùng nhau tăng cường khả năng ứng chiến với các mối đe dọa an ninh khác. Những lực lượng quân đội Trung Quốc đóng quân tại Hồng Kông và Macao cũng được cử tới tham gia.
Các cuộc tập trận phi pháp trong năm 2019
1. Trung Quốc tiến hành tập trận “bí mật” quy mô lớn, kéo dài 34 ngày, từ ngày 16/1 với sự tham gia của các đơn vị hải quân, không quân, tên lửa trên Biển Đông và khu vực ở phía Tây Thái Bình Dương.Các cuộc tập trận của Trung Quốc nhằm thử nghiệm hệ thống điều khiển sẽ được sử dụng khi xảy ra chiến tranh, đồng thời củng cố khả năng phòng vệ bằng tên lửa trên Biển Đông. Tuyên bố của hạm đội Nam Hải cho biết nhiều loại chiến hạm mới nhất của Trung Quốc đã tham gia cuộc tập trận kéo dài hơn một tháng này. Trong đó có chiếc tàu khu trục trang bị tên lửa dẫn đường Hợp Phì, tàu chiến trang bị tên lửa dẫn đường Vận Thành, tàu tấn công đổ bộ Trường Bạch Sơn và tàu tiếp liệu Hồng Hồ.
2. Trung Quốc tiến hành cuộc tập trận trong khoảng 9h30-11h30 và 15h-18h ngày 6/8, bên trong khu vực giới hạn bởi 4 tọa độ 16 độ 50,6 phút vĩ Bắc/112 độ 21 phút kinh Đông, 16 độ 59 phút vĩ Bắc/112 độ 21,4 phút kinh Đông, 16 độ 58,1 phút vĩ Bắc/112 độ 27,9 phút kinh Đông và 16 độ 52,7 phút vĩ Bắc/112 độ 30,8 phút kinh Đông, trong quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam. Tiếp đến từ 15h-17h ngày 7/8, Trung Quốc tiếp tục tập trận tại khu vực giới hạn bởi 4 tọa độ 16 độ 26,9 phút vĩ Bắc/112 độ 42,7 phút kinh Đông, 16 độ 26,20 phút vĩ Bắc/111 độ 50 phút kinh Đông,16 độ 20,30 phút vĩ Bắc/111 độ 44,7 phút kinh Đông và 16 độ 22,52 phút vĩ Bắc/111 độ 36,66 phút kinh Đông.Toàn bộ khu vực tập trận trái phép dự kiến này của quân đội Trung Quốc đều nằm trong quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam. Thông báo cũng yêu cầu tàu thuyền không vào vùng biển trên trong thời gian diễn ra các cuộc tập trận.
3. Cơ quan quản lý an toàn hàng hải tại Tam Sa, đặt tại đảo Phú Lâm (mà Trung Quốc gọi là đảo Vĩnh Hưng), hòn đảo lớn nhất thuộc quần đảo Hoàng Sa, thông báo đóng cửa một khu vực trên biển trong thời gian năm ngày, từ ngày 29/6 đến 3/7, để phục vụ việc diễn tập. Trong đó, đáng chú ý quân đội Trung Quốc đã tiến hành cuộc thử nghiệm đầu tiên trong loạt thử tên lửa Đông Phong 21, trong đó có bắn ít nhất là một quả tên lửa ra phía biển.
4. Trung Quốc diễn tập quân sự diễn ra từ ngày 28/7 đến ngày 2/8 tại khu vực trên Biển Đông, ngoài khơi tỉnh Quảng Đông ở miền Nam Trung Quốc. Một cuộc diễn tập khác diễn ra từ ngày 28/7 đến ngày 1/8 tại khu vực trên biển Hoa Đông, ngoài khơi tỉnh Chiết Giang.
5. Trung Quốc tiến hành “huấn luyện quân sự” từ ngày 18-20/8 tại khu vực nằm về phía Tây Bắc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam. Quân đội nước này cũng diễn tập “bắn đạn thật” trong các khung giờ nhất định mỗi ngày từ 12-14/8, tại khu vực gần bờ phía Đông đảo Hải Nam. Các hoạt động diễn ra trong lúc tình hình Biển Đông đang căng thẳng sau khi Trung Quốc đưa tàu khảo sát địa chất cùng các tàu hộ tống đến phía nam Biển Đông, xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa Việt Nam.Trước đó, Trung Quốc cũng huấn luyện quân sự tại khu vực nằm trong quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam trong hai ngày 6-7/8.
Dư luận các nước phản đối mạnh mẽ hoạt động quân sự của Trung Quốc ở Biển Đông
Các hoạt động tập trận trên của Trung Quốc đã vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982 và xâm phạm chủ quyền của Việt Nam ở Biển Đông. Tại cuộc họp báo hôm 31/5, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Lê Thị Thu Hằng đã nhiều lần lên tiếng phản đối hành động diễn tập bắn đạn thật của Đài Loan, Trung Quốc tại Biển Đông và yêu cầu các nước này không để tái diễn các hoạt động tương tự. Bà Lê Thị Thu Hằng tuyên bố “Các cuộc diễn tập bắn đạn thật ở của Trung Quốc, Đài Loan ở quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, xâm phạm nghiêm trọng chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo này, đi ngược lại Thỏa thuận về những nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết vấn đề trên biển giữa Việt Nam và Trung Quốc, vi phạm tinh thần tuyên bố về Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), gây phức tạp tình hình không có lợi cho quá trình đàm phán hiện nay giữa Trung Quốc và ASEAN về Bộ Quy tắc ứng xử giữa các bên ở Biển Đông (COC) và việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định, hợp tác ở biển Đông”. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam nhấn mạnh, “Việt Nam có đầy đủ căn cứ pháp lý và bằng chứng lịch sử để khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, phù hợp với luật pháp quốc tế. Việt Nam yêu cầu Trung Quốc chấm dứt và không để tái diễn các hoạt động tương tự, tôn trọng chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa, tôn trọng nhận thức chung của lãnh đạo cấp cao hai nước cũng như luật pháp quốc tế, không có hoạt động gây ra căng thẳng và làm phức tạp tình hình ở khu vực”.
Năm 2018, Mỹ đã quyết định rút lại lời mời Trung Quốc tham gia cuộc tập trận Vành đai Thái Bình Dương (RIMPAC) năm 2018 để phản đối các hoạt động quân sự hóa và tập trận của Trung Quốc ở Biển Đông. Hãng tin Reuters dẫn lời Trung tá Christopher Logan, Người phát ngôn Bộ Quốc phòng Mỹ cho biết “Chúng tôi rút lời mời quân đội Trung Quốc tham gia cuộc tập trận RIMPAC 2018 như là phản ứng đầu tiên trước những hành động quân sự hóa liên tục gần đây của Trung Quốc trên Biển Đông”. Nhà phân tích quân sự Hồng Kông Song Zhongping nhận định, việc Trung Quốc cho máy bay ném bom H-6K diễn tập cất, hạ cánh trên đảo Phú Lâm thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam là nhằm tăng cường hiện diện quân sự của Bắc Kinh trong khu vực sau khi Mỹ điều máy bay ném bom chiến lược B-52 đến khu vực này trong một nhiệm vụ huấn luyện thường lệ tháng 4/2018.
Báo chí, truyền thông và giới chuyên gia các nước cũng đưa ra nhiều bình luận, nhận định nhiều về hoạt động tập trận liên tục của Trung Quốc ở Biển Đông,cho rằng hoạt động tăng cường sức mạnh quân sự của Trung Quốc đã khiến các nước láng giềng lo ngại, trong bối cảnh leo thang tranh chấp lãnh thổ, hàng hải ở Biển Đông, Hoa Đông và căng thẳng trên eo biển Đài Loan. Hãng Reuters cho rằng sự hiện diện và các hoạt động quân sự của Trung Quốc ở Biển Đông sẽ làm gia tăng tình trạng căng thẳng và các nguy cơ xảy ra sự cố trên biển. Nhiều ý kiến phân tích cho rằng các hoạt động tập trận và hành động quân sự đơn phương của Trung Quốc ở Biển Đông đã gây phức tạp thêm tình hình, ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường an ninh, hòa bình, hợp tác trong khu vực. Những hoạt động này của Trung Quốc thể hiện chính sách bá quyền trên Biển Đông của Trung Quốc, gây tổn hại đến các quy chuẩn của luật pháp quốc tế và những nỗ lực thúc đẩy hợp tác, giải quyết hòa bình các tranh chấp của các nước. Ngoài ra, những hoạt động quân sự của Trung Quốc còn đe dọa nghiêm trọng đến an toàn của hoạt động hàng hải, hàng không của khu vực và quốc tế, cũng như hoạt động đánh bắt cá của ngư dân các nước. Giới quan sát các nước cho rằng trong thời gian tới, Trung Quốc còn tiếp tục thúc đẩy nhiều hoạt động quân sự và gia tăng kiểm soát ở Biển Đông bất chấp những nỗ lực của ASEAN và các tuyên bố của Trung Quốc về thúc đẩy đàm phán ký kết COC. Vì vậy, các nước nhất là ASEAN cần tăng cường đoàn kết, trao đổi, phối hợp trong xử lý, đối phó đối với hoạt động quân sự hóa của Trung Quốc ở Biển Đông, nhất là cần có tiếng nói chung trong vấn đề này.