Diễn ra trong hai ngày 6-7/11, tại Hà Nội, Hội thảo Quốc tế lần thứ 11 về Biển Đông với chủ đề “Biển Đông: Hợp tác vì hòa bình và phát triển khu vực” do Học viện Ngoại giao (DAV), Quỹ Hỗ trợ Nghiên cứu Biển Đông (FESS) và Hội Luật gia Việt Nam (VLA) tổ chức tại Đà Nẵng đã kết thúc với nhiều dấu ấn.
Thành phần tham dự Hội thảo
Hội thảo quốc tế về Biển Đông năm nay thu hút số lượng đại biểu tham dự lớn nhất từ trước tới nay với hơn 50 diễn giả là các chuyên gia, các học giả hàng đầu thế giới cùng hơn 250 các nhà nghiên cứu, các nhà ngoại giao của trong và ngoài nước.Sau 10 năm tổ chức, các học giả đã có thể thảo luận với niềm tin lớn hơn về một hệ thống dựa trên luật lệ; nhiều khía cạnh pháp lý đã trở nên rõ ràng hơn, các học giả có nhận thức chung rằng luật pháp quốc tế cần phải được tôn trọng và thực thi đầy đủ. Việc tham dự của đông đảo các chuyên gia, các nhà nghiên cứu cũng như các nhà ngoại giao đến từ các nước trong và ngoài khu vực đã chứng tỏ tầm quan trọng, thể hiện tính lan tỏa trong tăng cường nhận thức vấn đề Biển Đông. Ngoài đa số các điểm đã đạt được đồng thuận, việc còn tồn tại những khác biệt trong đánh giá càng cho thấy yêu cầu tiếp tục chuỗi Hội thảo quốc tế trong những năm tới
Những nội dung, kết quả đáng chú ý
Trong hai ngày làm việc, các diễn giả đã cùng đánh giá hiện trạng tình hình Biển Đông trong thời gian qua, từ đó kiến nghị nhiều giải pháp về xây dựng lòng tin, kiểm soát và giải quyết từng bước tranh chấp để duy trì hòa bình, ổn định ở Biển Đông.Nhiều học giả cho rằng, việc các nước gia tăng xây dựng lực lượng và quân sự hóa Biển Đông là nguy cơ bất ổn lớn nhất hiện nay và đang diễn ra nhanh chóng, không chỉ bởi sự gia tăng hiện diện các lực lượng trên mặt biển, mà cả dưới đáy biển và trên không. Nhiều ý kiến bày tỏ lo ngại việc mở rộng triển khai các cơ sở lưỡng dụng dưới danh nghĩa các công trình dân sự ở Biển Đông. Bên cạnh đó, cạnh tranh tài nguyên biển, như nguồn cá và khai thác tài nguyên dầu khí là một nhân tố gây bất ổn và ảnh hưởng tới trật tự trong khu vực. Bàn về giải pháp xây dựng lòng tin, duy trì hòa bình, ổn định ở Biển Đông thời gian tới, nhiều học giả cho rằng, các bên tranh chấp cần xem lại yêu sách của mình, từ bỏ các yêu sách thái quá, không phù hợp luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS); từ đó thu hẹp tranh chấp, tiến tới từng bước giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình. Các chuyên gia pháp lý tại Hội thảo nhấn mạnh các quy định của luật pháp quốc tế về giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, nghiêm cấm việc đe dọa hoặc sử dụng vũ lực trong luật pháp quốc tế.
Các học giả ghi nhận trong thời gian qua, các bên đã nỗ lực đàm phán Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC), tuy nhiên cảnh báo tiến trình đàm phán Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông sẽ mất nhiều thời gian. Nhiều đại biểu từ các nước ngoài khu vực mong muốn ASEAN và Trung Quốc tăng cường minh bạch tiến trình đàm phán, tôn trọng lợi ích hợp pháp của các nước ngoài khu vực. Bên cạnh Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông, nhiều học giả cho rằng, các nước ASEAN có thể chủ động đề xuất các sáng kiến xây dựng các quy tắc ứng xử khác ở Biển Đông, như quy tắc ứng xử phòng chống va chạm không mong muốn ở trên không, hoặc chuẩn mực xử lý vấn đề rác thải nhựa ra biển.
Phát biểu bế mạc Hội thảo hôm 7/11, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Vũ Tùng, Giám đốc Học viện Ngoại giao cho biết: Trong hai ngày diễn ra Hội thảo, các đại biểu đã nghe nhiều ý kiến về trật tự dựa trên luật lệ. Đây là chủ đề phù hợp, chính đáng. Các chuyên gia, học giả cũng đề cập nhiều đến UNCLOS, Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), COC, các thỏa thuận, hiệp ước song phương và đa phương khác; nhấn mạnh tầm quan trọng của những thỏa thuận, hiệp ước đó làm cơ sở để xây dựng trật tự dựa trên luật lệ ngày nay.
Trước đó, Tiến sỹ Nguyễn Hùng Sơn, Viện trưởng Viện Biển Đông (Học viện Ngoại giao) đánh giá nội dung các chuyên gia, học giả đóng góp tại Hội thảo rất thực chất và có nhiều nét mới. Đặc biệt, trong không khí kỷ niệm 25 năm UNCLOS có hiệu lực, các đại biểu đã tập trung vào khía cạnh làm thế nào xây dựng được môi trường thượng tôn pháp luật trong khu vực và trên trường quốc tế; nâng cao hiệu quả của luật pháp quốc tế, đặc biệt UNCLOS; để UNCLOS thực sự là một công ước phản ánh hiến chương về đại dương và góp phần thúc đẩy trật tự pháp lý, duy trì hòa bình, hợp tác trên biển.
Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Hoài Trung nhấn mạnh, Biển Đông án ngữ nhiều tuyến hàng hải quan trọng và nhộn nhịp hàng đầu thế giới, là cầu nối giao thương giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương cũng như lục địa châu Á và châu Đại dương. Theo Thứ trưởng Lê Hoài Trung, để thúc đẩy hợp tác biển một cách có hiệu quả, cần bảo đảm: Một là, các quốc gia cần có ý chí chính trị trong thúc đẩy hợp tác đặc biệt là đảm bảo hòa bình. Hai là, có cách hiểu thống nhất về luật biển quốc tế đặc biệt là dựa trên UNCLOS 1982. Ba là, có cơ chế quản lý và hợp tác biển thích hợp. Bốn là, có sự tham gia tích cực của cả chủ thể nhà nước và phi nhà nước. Năm là cần có lòng tin vào môi trường hợp tác quốc tế. Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Việt Nam cũng cho biết trong nhiều biện pháp để giải quyết tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc ở Biển Đông, Việt Nam không loại trừ khả năng tiến hành các hành động pháp lý. Ông Trung cũng nói rằng, hợp tác trên biển, trong đó có Biển Đông “cần có lòng tin vào môi trường luật pháp quốc tế, vào các cơ chế và thể chế chung. Việc đơn phương diễn giải luật quốc tế trái với chuẩn mực chung và lợi ích chung của cộng đồng quốc tế, làm giảm lòng tin vào luật pháp quốc tế, làm xói mòn thượng tôn pháp luật. Việc này có thể trở thành tiền lệ nguy hiểm đe doạ hoà bình, ổn định hoà bình, an ninh ở khu vực và quốc tế”.
Những điểm nhấn tại Hội thảo mang tầm cỡ quốc tế này
Phó Giáo sư Nguyễn Vũ Tùng, Giám đốc Học viện Ngoại giao cho biết, có 5 điểm mới tại Hội thảo Khoa học Quốc tế về Biển Đông lần thứ 11, với chủ đề “Hợp tác vì An ninh và Phát triển tại Khu vực”. Thứ nhất, khuyến khích một cách nhìn rộng mở về Biển Đông như là vùng biển kết nối các đại dương, nơi gặp gỡ lợi ích giữa các nước trong và ngoài khu vực, duy trì sự tôn nghiêm của luật pháp quốc tế. Vấn đề này được thể hiện rõ nét trong Tầm nhìn của ASEAN về khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương mới được Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á vừa thông qua. Thứ hai, Hội nghị lần này quan tâm đến sự liên thông thống nhất giữa các vùng biển và đại dương và là sự kéo dài của các lục địa. Các phiên bàn tròn sẽ bàn về các vấn đề hợp tác biển và các diễn biến ở các vùng biển khác, không chỉ riêng Biển Đông mà còn có gồm có Biển Hoa Đông, Ấn Độ Dương, Thái Bình Dương và các Vùng Địa Cực. Thứ ba, các phiên thảo luận được thiết kế theo hướng khuyến khích sự tham gia sâu rộng hơn của giới hoạch định và thực thi chính sách. Các quan chức chính phủ các nước có cơ hội được chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn, đồng thời tiếp nhận trực tiếp các ý tưởng và sáng kiến của giới học giả, nhằm tìm ra các biện pháp có tính sáng tạo nhằm thúc đẩy hòa bình, hợp tác ở Biển Đông. Thứ tư, có phiên thảo luận riêng về UNCLOS nhân dịp kỷ niệm 25 năm có hiệu lực và 25 năm Việt Nam phê chuẩn Công ước. Nhân dịp này, Hội thảo kiểm điểm quá trình hình thành và tầm quan trọng của văn bản được coi là Hiến chương của Đại dương sau một phần tư thế kỷ có hiệu lực. Cuối cùng, Hội thảo lần đầu tiên nhận được sự hỗ trợ và đồng hành của các nhà tài trợ uy tín trong và ngoài nước, như Tập đoàn Dầu khí Việt Nam, Phái đoàn EU, Đại sứ quán Anh, Đại sứ quán Đức, Quỹ châu Á-New Zealand, Đại sứ quán Australia, Đại sứ quán Canada.
Nhìn chung, những diễn biến hiện nay cho thấy Biển Đông vẫn tiềm ẩn nhiều nhân tố phức tạp. Kể từ năm 2018, tần suất các cuộc diễn tập quân sự và cọ xát trên biển gia tăng. Tranh chấp dầu khí, cạnh tranh ngư trường leo thang ở nhiều khu vực. Trong bối cảnh đó, bên cạnh việc kế thừa những thành tựu đã đạt được, Hội thảo Biển Đông 11 đã được nâng cấp thành sự kiện có quy mô nhất từ trước đến nay, với 6 phiên toàn thể và 6 bàn tròn, mục tiêu là hướng chuỗi Hội thảo Biển Đông thành một diễn đàn bán chính thức hàng đầu ở khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương nhằm tìm ra các giải pháp sáng tạo, góp phần cải thiện tình hình an ninh biển. Hội thảo Biển Đông được tổ chức hàng năm nhằm đánh giá những diễn biến mới nhất, nhận diện các động lực chi phối, và tìm kiếm biện pháp hiệu quả để quản lý, giải quyết tranh chấp, cũng như thúc đẩy hợp tác trên Biển Đông và các khu vực liên quan.