Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Nguyễn Chí Vịnh (25/11) đã chủ trì buổi Lễ công bố Sách trắng Quốc phòng Việt Nam năm 2019. Sách Trắng cho rằng tình hình Biển Đông thời gian gần đây mặc dù đã có một số chuyển biến tích cực, nhưng có yếu tố gây mất ổn định, căng thẳng vẫn tồn tại và diễn biến phức tạp đang đặt ra những thách thức mới đối với việc bảo vệ chủ quyền, lãnh thổ, bảo vệ hoà bình, ổn định của Việt Nam.
Phát biểu tại buổi lễ, Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh cho biết, Sách trắng Quốc phòng Việt Nam 2019 khẳng định những quan điểm cơ bản của chính sách quốc phòng Việt Nam mang tính chất hòa bình, tự vệ, không tham gia liên minh quân sự, không liên kết nước này để chống nước kia, không cho nước ngoài mượn căn cứ quân sự hoặc sử dụng lãnh thổ Việt Nam để chống lại nước khác, không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế. Sách trắng Quốc phòng Việt Nam 2019 cũng nhằm minh bạch hóa chính sách quốc phòng, xây dựng lòng tin với các quốc gia trên thế giới; là tài liệu để toàn xã hội, nhất là lớp trẻ tiếp cận được với đường lối của Đảng trong xây dựng quân đội, bảo vệ tổ quốc.
Sách trắng Quốc phòng Việt Nam 2019 gồm 3 phần: Bối cảnh chiến lược và chính sách quốc phòng; Xây dựng nền quốc phòng toàn dân; Quân đội nhân dân và dân quân tự vệ. Những nội dung cơ bản, mang tính truyền thống, cốt lõi của xây dựng Quốc phòng Việt Nam cơ bản không thay đổi so với năm 2009.
Trong phần thứ nhất về Bối cảnh chiến lược và chính sách quốc phòng của Sách trắng Quốc phòng Việt Nam năm 2019 có đoạn: “Tình hình Biển Đông thời gian gần đây mặc dù đã có một số chuyển biến tích cực, nhưng các yếu tố gây mất ổn định, căng thẳng vẫn tồn tại và diễn biến phức tạp đang đặt ra những thách thức mới đối với việc bảo vệ chủ quyền, lãnh thổ, bảo vệ hòa bình, ổn định của Việt Nam… Những diễn biến mới trên Biển Đông, trong đó có các hành động đơn phương, áp đặt dựa trên sức mạnh, bất chấp luật pháp quốc tế và các hoạt động quân sự hóa, làm thay đổi nguyên trạng, xâm phạm chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán của Việt Nam theo luật pháp quốc tế, ảnh hưởng đến lợi ích của các quốc gia liên quan, đe dọa hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn hàng hải, hàng không trong khu vực”.
Sách Trắng cũng nêu rõ lập trường của Việt Nam về chính sách quốc phòng. Đó là: Việt Nam không chủ trương tham gia liên minh quân sự; không liên kết với nước này để chống nước kia; không cho nước ngoài đặt căn cứ quân sự hoặc sử dụng lãnh thổ Việt Nam để chống lại nước khác; không sử dụng vũ lực hoặc đe doạ sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế. Đồng thời, tăng cường hợp tác quốc phòng với các nước để nâng cao khả năng bảo vệ đất nước và giải quyết các thách thức an ninh chung. Tuỳ theo diễn biến của tình hình và trong những điều kiện cụ thể, Việt Nam sẽ cân nhắc phát triển các mối quan hệ quốc phòng, quân sự cần thiết với mức độ thích hợp trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của nhau cũng như những nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, hợp tác cùng có lợi, vì lợi ích chung của khu vực và cộng đồng quốc tế. Những ai tôn trọng độc lập, chủ quyền, thiết lập và mở rộng quan hệ hữu nghị, hợp tác, bình đẳng, cùng có lợi với Việt Nam đều là đối tác. Bất kỳ thế lực nào có âm mưu và hành động chống phá mục tiêu của nước Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; lật đổ chế độ Xã hội chủ nghĩa, xâm phạm độc lập, chủ quyền, lợi ích quốc gia dân tộc Việt Nam đều là đối tượng của Việt Nam.
Về cơ cấu lực lượng quốc phòng gồm các quân khu, quân đoàn, binh chủng có Tư lệnh, Chính ủy, các Phó Tư lệnh, Phó chính ủy; các cơ quan chức năng đảm nhiệm các mặt công tác tham mưu, chính trị, hậu cần, kỹ thuật và một số đơn vị trực thuộc. Các quân khu được tổ chức trên các hướng chiến lược và theo địa bàn, gồm có các sư đoàn, lữ đoàn, trung đoàn và các đơn vị trực thuộc. Quân khu chỉ huy các đơn bị trực thuộc quyền, các đơn vị bộ đội địa phương tỉnh, huyện và Dân quân tự vệ trên địa bàn của quân khu. Quân đoàn là đơn vị cơ động lớn nhất của Lục quân, có nhiệm vụ bảo vệ các địa bàn chiến lược trọng yếu của quốc gia. Quân đoàn có các sư đoàn, lữ đoàn, trung đoàn và các đơn vị trực thuộc. Các binh chủng có nhiệm vụ tham gia tác chiến hiệp đồng quân, binh chủng; đồng thời thực hiện chức năng bảo đảm kỹ thuật và huấn luyện, đào tạo theo các chuyên ngành cho toàn quân. Các binh chủng có các đơn vị chiến đấu trực thuộc, các trường sĩ quan và trường chuyên môn kỹ thuật chuyên ngành. Lục quân được bảo đảm vũ khí, trang bị theo hướng hiện đại, có khả năng cơ động cao, có sức đột kích và hỏa lực manh, có khả năng tác chiến trong các điều kiện địa hình thời tiết, khí hậu, phù hợp với nghệ thuật chiến tranh nhân dân của Việt Nam. Hiện nay, Việt Nam đã sản xuất và trang bị cho lục quân một số loại vũ khí bộ binh khá hiện đại. Trải qua các cuộc chiến tranh giải phóng và bảo vệ Tổ quốc, Lục quân đã từng bước trưởng thành, luôn hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ. Nhiều đơn vị đã được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân và nhiều danh hiệu cao quý khác. Hiện Lục quân bao gồm 7 quân khu (1, 2, 3, 4, 5, 7, 9) và Bộ Tư lệnh Thủ đô Hà Nội; 4 quân đoàn (1, 2, 3, 4); 6 binh chủng (Đặc công, pháo binh, Tăng – Thiết giáp, Công binh, Thông tin liên lạc, Hóa học).
Theo Sách trắng, quốc phòng Việt Nam được đầu tư phù hợp với tốc độ phát triển kinh tế của đất nước nhưng không chạy đua vũ trang. Ngân sách quốc phòng Việt Nam năm 2010 chiếm 2,23% GDP, 2011 là 2,82%, 2012 là 2,88%… 2017 là 2,51% và 2018 là 2,36% (khoảng 5,8 tỉ USD).
Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh khẳng định quan điểm của Việt Nam là phản đối những hoạt động quân sự hóa, các hoạt động đi ngược lại luật pháp quốc tế, các hoạt động làm phức tạp thêm tình hình của bất kể quốc gia nào. Theo đó, “Việt Nam đấu tranh với những hiện tượng đó, và biện pháp là vừa đấu tranh nhưng vừa hợp tác. Chúng ta đấu tranh, chúng ta nêu quan điểm nhưng chúng ta cũng hợp tác với tất cả các quốc gia để cùng tìm ra lợi ích chung, cùng giải quyết những bất đồng, khác biệt và cùng tạo ra môi trường hòa bình, ổn định của khu vực châu Á-Thái Bình Dương”. Không những vậy, Sách trắng Quốc phòng Việt Nam 2019 thể hiện chủ trương minh bạch hóa về chính sách quốc phòng của Đảng, Nhà nước Việt Nam để tăng cường hiểu biết, xây dựng lòng tin giữa Quân đội và Nhân dân Việt Nam với Quân đội và Nhân dân các nước trên thế giới; tạo điều kiện nâng cao hiệu quả hợp tác, hội nhập quốc tế về quốc phòng giữa Việt Nam với các nước, các tổ chức khu vực và quốc tế, giải quyết các vấn đề an ninh đang nổi lên, vì hòa bình, ổn định và hợp tác phát triển. Cùng với đó, Sách trắng Quốc phòng Việt Nam 2019 cũng thể hiện quyết tâm duy trì chính sách quốc phòng mang tính chất hoà bình, tự vệ của Đảng, Nhà nước Việt Nam; kiên quyết, kiên trì giải quyết các tranh chấp, bất đồng với các quốc gia khác bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế; đồng thời, khẳng định chủ trương củng cố và phát triển sức mạnh quốc phòng, trong đó sức mạnh quân sự là nòng cốt, đủ khả năng răn đe và đánh thắng mọi hành động xâm lược và chiến tranh.
Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh cho biết, Sách trắng lần này không ngại giới thiệu trang bị vũ khí của quân đội nhân dân Việt Nam và cho biết thêm, tỷ lệ trang bị vũ khí do Việt Nam tự sản xuất hay cải tiến hiện nay đã nhiều hơn trước, chứng tỏ sự độc lập, tự chủ về vũ khí của Việt Nam trong những năm qua ngày càng phát triển, tiến bộ. Theo Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh, nếu không chạy theo quân sự hóa, Quân đội ta vẫn có thể tiếp tục giảm biên chế, giảm quân số song song với tăng cường sức mạnh chiến đấu, sức phòng thủ nhờ ba yếu tố: Có định hướng xây dựng Quân đội, xây dựng lực lượng vũ trang, xây dựng lực lượng quốc phòng hoàn chỉnh, có thế trận chiến tranh nhân dân, sẵn sàng xử lý được các tình huống; xây dựng yếu tố con người, trong đó lực lượng quân sự là nòng cốt, bên cạnh đó có lực lượng dân quân tự vệ và lực lượng dự bị động viên; từng bước loại bỏ những yếu tố không còn phù hợp với tình hình trong biên chế tổ chức.
Trước đó, Việt Nam đã ba lần xuất bản Sách trắng Quốc phòng vào các năm 1998, 2004 và 2009. Về nguyên nhân sau 10 năm mới nối lại công bố Sách trắng, Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh cho biết, Sách trắng Quốc phòng Việt Nam 2009 đến nay chưa lạc hậu, các chính sách chiến lược cũng cần có thời gian để được kiểm nghiệm. Những nội dung cơ bản, mang tính truyền thống, cốt lõi của xây dựng Quốc phòng Việt Nam cơ bản không thay đổi so với năm 2009. Sách trắng lần này đề cập những vấn đề mới trong bối cảnh chiến lược hiện nay, đặc biệt là những vấn đề phức tạp, thách thức về quốc phòng với đất nước; những bước phát triển mới về mặt nghệ thuật quân sự, đường lối xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, xây dựng quân đội phù hợp với yêu cầu hiện đại hóa.
Ngay sau khi Bộ Quốc phòng Việt Nam công bố Sách Trắng Quốc phòng Việt Nam năm 2019, Giáo sư Carl Thayer, Đại học New South Wales cho biết, việc Việt Nam ban hành Sách trắng Quốc phòng 2019 là một động thái “đặc biệt đáng chú ý, trong bối cảnh căng thẳng gia tăng tại Biển Đông từ năm 2009, khi Trung Quốc lần đầu chính thức đưa ra yêu sách ‘đường lưỡi bò’ phi pháp”. Theo Giáo sư Thayer, thông qua phát ngôn trên, các nhà quan sát quốc tế đã thấy rõ cam kết của Việt Nam, đó là Việt Nam “sẽ không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong các mối quan hệ quốc tế” và chính sách “ba không” (được đề cập trong Sách Trắng Quốc phòng 2009) có thể được hiểu một cách đầy đủ và chính xác hơn thành “bốn không”. Ngoài ra, ông Thayer nhận định, Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh cũng đã bày tỏ khá rõ ràng quan điểm của Việt Nam khi nêu bật cụm từ “hòa bình” và “tự vệ” và việc công bố Sách trắng Quốc phòng Việt Nam đã cho thấy Việt Nam công khai minh bạch về quốc phòng, thúc đẩy sự thấu hiểu và xây dựng lòng tin với các nước láng giềng.