Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị vừa có cuộc điện đàm với Bộ trưởng Ngoại giao Iran Mohammad Javad Zarif, sau khi tướng Qasem Soleimani bị sát hại do cuộc không kích của Mỹ ở Baghdad.
Trước đó ông Vương Nghị đã tuyên bố trên một bản tin trực tuyến của Bộ Ngoại giao. Ông này nói: “Trung Quốc phản đối sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế’; kêu gọi Mỹ tìm kiếm giải pháp đối thoại thay vì sử dụng vũ lực”. Bắc Kinh sốt sắng kêu gọi các bên kiềm chế khi căng thẳng tại Trung Đông leo thang bởi vì Trung Quốc là nước mua dầu từ Trung Đông nhiều nhất thế giới. Nước này có nhiều khoản đầu tư lớn vào Iran, Iraq và một số quốc gia khác.
Từ lâu, Trung Quốc đã có nhiều thỏa thuận kinh tế béo bở với Iran. Sau thỏa thuận hạt nhân JCPOA năm 2015 và việc dỡ bỏ lệnh phong tỏa tài sản của Iran, Trung Quốc vẫn nắm giữ 22,5 tỉ USD dự trữ của nước này. Lần này xảy ra xung đột Mỹ-Iran sẽ tạo đòn bẩy cho Bắc Kinh đòi hỏi những thỏa thuận sinh lời cao hơn trong khi kinh tế Iran hỗn loạn.
Hiện tại Trung Quốc có hơn 300 triệu xe chạy bằng diesel và xăng. Bởi thế, xăng dầu đã trở nên không thể tách rời khỏi hoạt động kinh tế và nhu cầu tiêu dùng của tầng lớp trung lưu Trung Quốc. Nhập khẩu dầu mỏ của nước này đã tăng rất nhanh trong thập niên vừa qua, trong đó có khoảng 44% lượng dầu được nhập từ Trung Đông.
Miệng tuyên bố “lấy làm quan ngại” trước cuộc tấn công của Mỹ song chiến lược của Bắc Kinh thì không như thế. Họ chỉ nói chung chung, không sử dụng những từ ngữ mạnh mẽ như “lên án” hoặc “phản đối” giống Nga hoặc Iran. Thay vào đó, Bắc Kinh nhấn mạnh Trung Quốc sẽ “đóng vai trò xây dựng” giúp đảm bảo an ninh trong khu vực và kêu gọi tất cả các bên liên quan tuân thủ luật pháp quốc tế.
Các nguồn tin quân sự cho hay, trong đợt tấn công căn cứ quân sự Mỹ, Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran (IRGC) đã sử dụng tên lửa đạn đạo Fateh-313 (phát triển dựa trên phiên bản Fateh-110 có xuất xứ từ Trung Quốc) và tên lửa Qiam-1. Sau cuộc chiến với Iraq, Iran cảm thấy cần phải hiện đại hóa lực lượng tên lửa trong bối cảnh bị Mỹ cấm vận nên đã tìm đến các tên lửa đạn đạo do Trung Quốc sản xuất, như B610, phiên bản cải tiến của tên lửa HQ-2.
Một báo cáo của CIA cho biết, vào năm 1996, Trung Quốc cấp cho Iran công nghệ tên lửa và các cấu phần, bao gồm con quay hồi chuyển và gia tốc kế, cũng như các thiết bị chế tạo radar. Được Bắc Kinh giúp sức, tên lửa đạn đạo Fateh-110 đầu đạn nổ nặng 650kg và tầm bắn 200km đã ra đời vào năm 1997. Phiên bản Fateh-313 mới nhất Iran sử dụng để tấn công căn cứ Mỹ được cải tiến về tầm bắn, lên tới 500km và được dẫn đường chủ động.
Trong trường hợp căng thẳng Trung Đông leo thang như hiện nay, các quốc gia khác hầu như có ít khả năng làm thay đổi hiện trạng. Trung Quốc có thể sử dụng vai trò của nước này trên cương vị là một thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an LHQ để chỉ trích các hành động của Mỹ chống lại Iran. Song Bắc Kinh sẽ trì hoãn việc đưa ra động thái như vậy trong thời gian lâu nhất như có thể, “Trung Quốc sẽ không đứng về phía nào trong Hội đồng Bảo an trừ khi nước này phải lựa chọn”.
Có một câu hỏi đang có nhiều ý kiến khác nhau: Liệu cái chết của tướng Soleimani có khiến Trung Quốc từ bỏ các hành động cân bằng quan hệ ngoại giao trong quá khứ, đặc biệt là khi Chủ tịch Tập Cận Bình đang tìm cách kết thúc các cuộc đàm phán thương mại sơ bộ với Trump trong tháng này?
Mặc dù Trung Quốc khẳng định sẽ đầu tư hàng trăm tỷ USD vào cơ sở hạ tầng dầu khí của Iran song cho tới nay, các lệnh trừng phạt kinh tế của Mỹ với Iran đã khiến các kế hoạch này chững lại. Trung Quốc cũng đang tăng cường hợp tác quân sự với Nga và mở rộng quan hệ với Tehran. Trung Quốc và Nga có thể dễ dàng hỗ trợ cho Iran trong bất cứ cuộc xung đột nào của Iran với Mỹ thông qua mạng lưới cơ sở hạ tầng mà Trung Quốc đang xây dựng dọc vùng Trung Á vốn nằm trong “Sáng kiến Vành đai và Con đường”.
Nếu Mỹ tấn công quân sự Iran, Trung Quốc sẽ nhanh chóng chớp lấy cơ hội kéo dài “thời kỳ cơ hội chiến lược” bằng việc hiện thực hóa những tham vọng của mình. Cho dù giới chính trị gia Mỹ vẫn đang tranh luận để tìm ra phương án tốt nhất đối phó với Trung Quốc, nhưng cả những người theo phe hiếu chiến hay hòa bình đều đồng thuận với quan điểm nếu Mỹ tiến hành chiến tranh với Iran là khởi đầu cho kỷ nguyên của Trung Quốc.
Bắc Kinh hiện không có nhiều động thái chống lại nỗ lực của Tổng thống Trump nhằm gia tăng sức ép lên Tehran, ngoài việc bảo vệ thỏa thuận hạt nhân Iran và chỉ trích các biện pháp trừng phạt đơn phương của Mỹ. Theo một số nhà quan sát, không có nhiều dấu hiệu cho thấy, cái chết của tướng Iran Soleimani sẽ thúc đẩy Trung Quốc đi chệch hướng khỏi chiến lược cân bằng của nước này. Điều đó là do Tập Cận Bình đang tìm cách kết thúc các cuộc đàm phán thương mại giai đoạn đầu với Trump trong tháng 1 này. Trung Quốc đan vướng phải một tình huống khó xử, vừa không muốn khiêu khích chính quyền Trump, vừa muốn giữ quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng với Nga và duy trì những lợi ích riêng tại Iran.