Indonesia đã cứng rắn và giành thắng lợi trong cuộc chiến chống lại sự bành trướng và xâm lấn trên biển của Trung Quốc. Để giành được chiến thắng trên, Indonesia đã huy động sức mạnh tổng hợp, đồng thời thể hiện thái độ cương quyết trong việc bảo vệ chủ quyền ở Biển Đông.
Sau khi Trung Quốc điều hàng chục tàu chấp pháp bảo vệ các tàu cá đánh bắt trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Indonesia ở đảo Ranai, Chính quyền của Tổng thống Joko Widodo đã có những biện pháp cứng rắn, xua đuổi tàu Trung Quốc. Theo đó, kết hợp với phản ứng về ngoại giao, Indonesia đã tiến hành chiến lược “đối phó kiềm chế” trên thực địa, khi các quan chức cấp cao trong chính phủ quyết định tại cuộc họp hôm 3/1 rằng lực lượng chức năng nước này sẽ tránh đối đầu trực tiếp hoặc bắt giữ ngư dân Trung Quốc. Không giống như sự cố năm 2016, khi tàu chiến Indonesia bắn cảnh cáo làm ngư dân Trung Quốc bị thương, lực lượng chức năng Indonesia lần này đã rút kinh nghiệm và ưu tiên giải quyết tình hình ngoài khơi Natuna bằng biện pháp ngoại giao hòa bình.
Trên mặt trận truyền thông, các bộ trưởng trong chính phủ Indonesia liên tục xuất hiện trên truyền hình, trấn an dư luận bằng các tuyên bố mạnh mẽ với người dân rằng họ có thể đối phó được với Trung Quốc. Để thể hiện quyết tâm bảo vệ quyền chủ quyền, nước này thông báo kế hoạch đưa ngư dân từ Tây Java tới đánh bắt ở vùng biển phía bắc Natuna để bảo vệ vùng đặc quyền kinh tế. Trước những lo ngại trong nước rằng Indonesia đang trở nên quá phụ thuộc vào vốn đầu tư của Trung Quốc, Luhut Panjaitan, Bộ trưởng Điều phối Các vấn đề Hàng hải và Đầu tư, khẳng định Indonesia sẽ không đánh đổi chủ quyền lãnh thổ để đổi lấy nguồn tiền từ Trung Quốc. Không những vậy, Tổng thống Widodo (8/1) gia tăng mức độ phản ứng của Indonesia lên một bậc khi đến thăm đến quần đảo Natuna và lên tàu chiến KRI Usman Harun tại căn cứ hải quân Lampa Strait. Ngay sau đó, hải quân Indonesia đưa 8 chiến hạm đến quần đảo Natuna để “tuần tra và cứu nạn” nhằm tăng cường hiện diện. Không quân Indonesia cũng thông báo triển khai các chiến đấu cơ F-16 đến quần đảo Natuna để “tuần tra thường nhật”.
Ngoài ra, Indonesia đang lên kế hoạch mua sắm các tàu lớn hơn để lực lượng tuần duyên mở rộng phạm vi hoạt động tại các vùng biển xa, trong đó có Quần đảo Natuna thuộc tỉnh Quần đảo Riau. Theo truyền thông Indonesia, kế hoạch mua sắm tàu trên được công bố chỉ một thời gian ngắn sau khi Bộ trưởng Quốc phòng Prabowo Subianto thông báo mua các tàu khu trục của Đan Mạch để trang bị cho Hải quân. Bộ trưởng Điều phối Hàng hải và Đầu tư Luhut Binsar Pandjaitan cho biết, Cơ quan An ninh Hàng hải (Bakamla) sẽ sớm được chuyển đổi thành lực lượng tuần duyên và do vậy sẽ cần các tàu lớn có cùng kích cỡ với tàu khu trục của Đan Mạch. Việc chuyển đổi Bakamla thành lực lượng tuần duyên được đề cập trong một dự luật đang được Hạ viện Indonesia xem xét. Dự luật này nhằm giải quyết vai trò chồng chéo giữa các cơ quan an ninh hàng hải quốc gia. Hiện Indonesia có nhiều cơ quan chuyên trách an ninh hàng hải, trong đó có Bakamla, Cảnh sát đường thủy, Hải quân, lực lượng tuần tra biển thuộc Bộ Biển và Nghề cá.
Trước những phản ứng mạnh mẽ trên nhiều mặt trận của Indonesia, sau khoảng 20 ngày xâm phạm EEZ nước này, hầu như toàn bộ đội tàu cá Trung Quốc cùng tàu hải cảnh hộ tống đã lẳng lặng rút khỏi khu vực hôm 9/1.
Jefferson Ng, chuyên gia nghiên cứu cấp cao tại đại học công nghệ Nanyang, cho rằng thông qua ngoại giao hòa bình và xử lý các vấn đề trong nước, Indonesia đã khiến Trung Quốc phải chùn bước trên vùng biển ngoài khơi Natuna. Lợi ích quốc gia của Indonesia ở EEZ được bảo vệ, trong khi mối quan hệ kinh tế với Bắc Kinh không bị ảnh hưởng, cũng như không khiến dư luận trong nước bất bình với các hoạt động đầu tư của Trung Quốc. Để tránh các sự việc tương tự xảy ra trong tương lai, Jefferson cho rằng Indonesia sẽ có thêm các biện pháp phòng bị để bảo vệ lợi ích quốc gia của mình trên Biển Đông. Theo Jefferson, Indonesia sẽ tìm cách đa dạng hóa nguồn đầu tư nước ngoài để giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Mặc dù nợ tư nhân Indonesia với Trung Quốc đã tăng gấp ba lần trong giai đoạn 2014-2018 lên 16,1 tỷ USD, con số này vẫn ở mức thấp so với các nhà đầu tư dài hạn như Singapore và Nhật Bản. Indonesia cũng đang tìm kiếm đầu tư từ Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), Nhật Bản và Mỹ.
Giáo sư Diego Fossati, Khoa Nghiên cứu Châu Á và Quốc tế tại Đại học Thành thị Hong Kong (City University of Hong Kong) cho biết, người đã nghiên cứu nền chính trị Indonesia trong nhiều năm, nói, sự phát triển của Trung Quốc ở Biển Đông đã khiến các nước Đông Nam Á lo ngại. Theo chuyên gia Diego Fossati, Indonesia kiên quyết đáp trả Trung Quốc, có thể là để sát cánh chiến đấu bên cạnh các nước Đông Nam Á khác để chống lại mối đe dọa của Trung Quốc.
Các học giả Trung Quốc thì chỉ ra rằng sự phản kháng của Indonesia đối với Trung Quốc có mục đích khác. Ông Hứa Lợi Bình (Xu Liping), một nhà nghiên cứu tại Viện Chiến lược Châu Á – Thái Bình Dương và Toàn cầu của Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, nói rằng”Indonesia làm lớn chuyện các tàu Trung Quốc xâm nhập vào vùng biển tranh chấp bắt nguồn từ mạng truyền thông xã hội của Indonesia. Đằng sau họ là cái bóng của một nước lớn nọ” (có lẽ ám chỉ Mỹ).
Trước vấn đề này, Người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Trung Quốc Cảnh Sảng (7-8/1) cho rằng Trung Quốc và Indonesia là đối tác chiến lược toàn diện, hợp tác thân thiện là đại cục, là dòng chính, sự khác biệt là cục bộ và dòng phụ. Là các quốc gia ven Biển Đông và cường quốc trong khu vực, cả hai nước đều gánh vác trách nhiệm nặng nề trong việc duy trì hòa bình và ổn định của khu vực. Trung Quốc luôn xem xét mối quan hệ Trung Quốc – Indonesia từ tầm cao chiến lược và tầm mắt lâu dài, tin rằng phía Indonesia cũng coi trọng quan hệ song phương và đại cục ổn định khu vực, cùng phía Trung Quốc xử lý ổn thỏa các bất đồng. Cảnh Sảng cũng nhấn mạnh một lần nữa rằng “hy vọng Indonesia giữ bình tĩnh”, nói rằng giữa Trung Quốc và Indonesia không có tranh chấp về chủ quyền lãnh thổ, nhưng hai bên có các yêu sách về quyền lợi biển chồng lấn ở một bộ phận vùng biển của Biển Đông. Ông ta đồng thời nhấn mạnh, Trung Quốc có chủ quyền đối với “Quần đảo Nam Sa” (tên Trung Quốc tự đặt cho quần đảo Trường Sa thuộc chủ quyền của Việt Nam) và quyền chủ quyền, quyền tài phán đối với các khu vực biển có liên quan. Cảnh Sảng nói, lập trường này phù hợp với luật pháp quốc tế.