Sự bùng nổ dân số và đô thị hóa nhanh chóng đã khiến con người ngày càng có nguy cơ tiếp xúc gần hơn với những nguồn virus gây bệnh.
Nghiên cứu về dơi
Bloomberg dẫn lời một số nhà khoa học cho rằng, có khả năng một hang động ở tỉnh Vân Nam, Trung Quốc là nơi khởi nguồn của loại virus corona (2019-nCoV) nguy hiểm hiện đang lây nhiễm tới hơn 20.000 người, khiến hàng triệu người Trung Quốc phải nghỉ làm, bị cách ly và làm xáo trộn thị trường tài chính thế giới.
Peter Daszak, một nhà sinh thái học về bệnh dịch tại tổ chức phi lợi nhuận EcoHealth Alliance, đã cùng đồng nghiệp mình khám phá những hang động như vậy ở khắp Trung Quốc và trên thế giới. Họ là những chuyên gia nghiên cứu về dơi và những dịch bệnh mà loài này mang theo.
“Chúng tôi không đi vào hang động người không. Chúng tôi mặc quần áo bảo hộ toàn thân: mặt nạ dưỡng khí, găng tay và tất cả những thiết bị làm việc khác,” ông Daszak nói.
Theo kết luận của những nhà khoa học này, sự xuất hiện của con người tại những khu vực vốn hẻo lánh trước đây đã khiến loài người ngày càng gần sát hơn với những động vật mang virus bệnh dịch.
Khi càng nhiều người tiếp xúc với càng nhiều động vật mang bệnh dịch, virus sẽ nhanh chóng phát triển và có cơ hội bùng phát.
Một hang dơi ở tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc. Ảnh: Xinhua
“Khi dân số tăng lên, số lượng các lần tiếp xúc giữa người – động vật hoang dã cũng tăng mạnh. Đây là kết quả trực tiếp từ hoạt động của con người. Và về mặt toán học, gần như chắc chắn rằng sẽ có những đợt bùng phát dịch virus corona mới trong tương lai,” ông Daszak nói.
Hiện tại, tổng số ca xác nhận dương tính với virus corona là hơn 20.000 người với hơn 400 ca tử vong.
Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ ước tính có 75% số trường hợp bệnh lây nhiễm ở con người xuất phát từ động vật. Dơi là loài mang theo nhiều virus nhất trong các loài thú có vú – theo như nghiên cứu được ông Daszak công bố vào năm 2017 trên tạp chí khoa học Nature.
Linfa Wang, đại diện chương trình nghiên cứu về bệnh truyền nhiễm tại Đại học Y khoa Quốc gia Singapore, nói: “Tôi tự tin tới 90% rằng virus corona xuất phát từ dơi”. Được biết, ông đã nghiên cứu về virus trên người có nguồn gốc từ dơi trong nhiều thập kỉ qua và đã hợp tác với nhiều chuyên gia khác cùng ngành.
Một trong những đồng nghiệp của ông Wang tại Viện Virus Vũ Hán phát hiện rằng virus corona chủng mới có cấu trúc gen giống tới 96% với virus ở dơi từ tỉnh Vân Nam ở miền nam Trung Quốc.
Zheng-Li Shi, một chuyên gia hàng đầu về virus corona tại Viện Virus Vũ Hán, đã nghiên cứu virus trên dơi cùng với ông Wang và ông Daszak. Hiện bà Shi đang dẫn đầu nhóm các nhà khoa học nghiên cứu khẩn cấp để đối phó với dịch bệnh tại Vũ Hán.
Nghiên cứu trên tạp chí Nature chỉ ra rằng virus corona chủng mới là “họ hàng xa” với SARS. Hai loại virus có trình tự gen giống nhau gần 80%. Virus SARS đã tấn công Trung Quốc và các quốc gia khác hồi năm 2002 và năm 2003, khiến hơn 800 người thiệt mạng.
Hiện tại, cách thức virus corona chủng mới lây nhiễm từ động vật sang người vẫn còn là ẩn số, nhưng các nhà khoa học cho rằng nó liên quan tới tình trạng đô thị hóa nhanh chóng và những chợ động vật ở Trung Quốc.
Theo các chuyên gia, các khu chợ bày bán sinh vật sống là môi trường “hoàn hảo” để virus sinh sôi và phát triển.
Tiến sĩ người Mỹ Christian Walzer, giám đốc điều hành về vấn đề sức khỏe tại Hiệp hội Bảo tồn Động vật Hoang dã (WCS), nói về các khu chợ trời: “Những sinh vật đó vẫn còn sống. Có thể thấy một con chim trên lưng một con lợn, dơi và rắn được để cạnh nhau trong những lồng lưới thép. Các chất lỏng và dịch tiết chứa virus có thể trộn lẫn, giúp tạo ra các loại virus mới, đặc biệt là khi động vật bị giết mổ ngay trước mặt khách hàng.”
“Nếu bạn nghĩ về việc hình thành những chủng virus mới, thì đó chính xác là công thức để điều đó xảy ra” ông Walzer nói.
Trước đây, các khu chợ như vậy có thể đã làm dịch bùng phát và khiến người dân địa phương chịu ảnh hưởng.
Tuy nhiên, ngày nay, với sự bùng nổ dân số và sự phát triển của các phương tiện đi lại như hàng không giá rẻ và tàu cao tốc, virus từ những con dơi ở sâu trong rừng có thể nhanh chóng phát tán đi khắp thế giới chỉ trong khoảng thời gian tính bằng ngày.
Trong đại dịch bùng phát virus corona mới nhất, 49 trong số 99 bệnh nhân ban đầu có liên quan tới chợ hải sản ở Vũ Hán, nơi bán nhiều động vật hoang dã và hiện đã bị đóng cửa.
Một số cơ quan kêu gọi các nước châu Á đóng cửa các khu chợ như vậy để hạn chế sự bùng phát virus trong tương lai.
Tới nay, các nhà khoa học đã phát hiện ra ít nhất 200 chủng virus corona ở dơi trên khắp thế giới. Nhờ vào hệ miễn dịch đặc biệt, dơi không bị nhiễm bệnh từ những virus mà chúng mang trên người.
Hàng năm, ông Daszak cùng đồng nghiệp tiến hành khoảng 50 cuộc săn virus trên dơi ở 10 quốc gia trên thế giới. Tại Trung Quốc, những thợ săn dơi đi vào hang động để bắt dơi, thu thập nước bọt, bộ phận sinh dục cũng như phân, nước tiểu và máu của dơi. Các mẫu vật được gửi thẳng tới các phòng thí nghiệm để xử lí.
Hồi năm 2017, trong một hang dơi ở tỉnh Vân Nam, Shi và các đồng nghiệp từ Viện Virus Vũ Hán tìm thấy các virus corona chứa “tất cả những cấu trúc gen” của SARS. Môi trường trong hang động cũng thuận lợi để virus tiếp tục trộn lẫn, không loại trừ tiềm năng tạo ra những chủng virus nguy hiểm mới.
“Nguy cơ virus lây sang người và sự xuất hiện của một dịch bệnh giống như SARS là có khả năng,” nhóm nghiên cứu viết trong báo cáo năm 2017.
Vài năm sau, dự đoán của họ đã trở thành hiện thực.