Những thông tin được báo chí và một số chuyên gia Trung Quốc đưa ra cho rằng Việt Nam đã điều hàng trăm tàu cá xuống khu vực vùng biển thuộc tỉnh Hải Nam của Trung Quốc, nơi có các căn cứ quân sự nhạy cảm. Giới quan sát ngay lập tức nhận thấy rõ ý đồ tuyên truyền, hướng lái dư luận của Bắc Kinh.
Hình ảnh được chuyên gia, báo chí Trung Quốc đưa ra để cáo buộc, rêu rao cho sự xuất hiện của tàu cá Việt Nam. Nguồn: The Diplomat
Vị Tiến sĩ Yan Yan là Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu về Luật và Chính sách Đại dương, Viện Nghiên cứu Quốc gia về Biển Đông (NISCSS) của Trung Quốc đã có bài phân tích trên tờ “The Diplomat”, trong đó đưa nghi vấn “Có phải Việt Nam đang gửi dân quân biển đến bờ biển của Trung Quốc?”.
Chuyên gia này trích thông tin được cho là từ tổ chức Sáng kiến Khai thác Biển Đông (SCSPI), một dự án của Viện Nghiên cứu Đại dương Bắc Kinh, vừa công bố dữ liệu Hệ thống Nhận dạng Tự động (AIS) cho thấy hơn 300 tàu đánh cá Việt Nam tập trung tại vùng biển gần các tỉnh Quảng Đông, Quảng Tây và Hải Nam của Trung Quốc vào tháng 2/2020, trong khi Trung Quốc đang bận rộn chiến đấu với dịch Covid-19. Cho rằng đánh bắt cá bất hợp pháp từ Việt Nam là một vấn đề lâu dài. Ngay cả với đường bờ biển dài gần 3.500 km, nguồn cá ở Việt Nam gần biển đang cạn kiệt và ngư dân của họ đã cố gắng mạo hiểm đi xa hơn để bắt cá trong những năm qua. Vị chuyên gia này dẫn chứng việc Ủy ban châu Âu (EC) đã áp dụng cảnh báo thẻ vàng đối với hải sản từ Việt Nam vào năm 2017 do không thể ngăn chặn việc đánh bắt cá bất hợp pháp, không báo cáo và không được kiểm soát (IUU). Cảnh báo được đưa ra đặc biệt là sau khi một số đội tàu đánh cá của Việt Nam bị đánh bắt trái phép trong vùng biển của các nước khác.
Theo đánh giá thiếu khách quan của chuyên gia Trung Quốc, mặc dù Phó Thủ tướng Việt Nam Trịnh Đình Dũng yêu cầu tất cả các bên liên quan ngăn chặn đánh bắt cá bất hợp pháp ở vùng biển của các quốc gia khác sau khi EC quyết định gia hạn thẻ vàng vào năm 2019, tình hình vẫn không thay đổi nhiều. Theo đó, các quan chức Chính phủ Việt Nam đã đề cập trong quá khứ rằng rất khó để bắt những tàu giã cào bất hợp pháp hoạt động trên biển vì có quá nhiều người trong số họ và công suất động cơ của họ đạt tới 500-800 mã lực.
Chuyên gia Trung Quốc cũng cho rằng gần đây, Malaysia cũng báo cáo sự gia tăng số lượng tàu cá Việt Nam xâm lấn vào vùng đặc quyền kinh tế (EEZ), ngoài khơi bờ biển phía đông của đất nước, trong vài tháng qua. Malaysia đã phản đối Việt Nam và hiện đang tìm kiếm một thỏa thuận song phương để giải quyết vấn đề. Năm ngoái 141 ngư dân Việt Nam đã bị chính quyền Malaysia bắt giữ.
Chuyên gia Trung Quốc viện dẫn việc Trung Quốc tuyên bố đường cơ sở của mình vào ngày 15/5/1996, dựa trên Luật Lãnh thổ và Vùng tiếp giáp năm 1992. Lãnh hải 12 hải lý quanh đảo Hải Nam cũng như các tỉnh Quảng Đông và Quảng Tây là không có tranh chấp giữa hai nước láng giềng. Trung Quốc và Việt Nam đã giải quyết một ranh giới trên biển ở Vịnh Bắc Bộ và một thỏa thuận hợp tác nghề cá vào ngày 25/12/2000. Tuy nhiên, hình ảnh AIS từ SCSPI cho thấy hai phần ba tàu cá Việt Nam nằm ở phía Trung Quốc của tuyến biên giới (rắn) đường trắng trong bản đồ bên dưới). Một số người trong số họ có thể có giấy phép đánh bắt cá trong khu vực đánh cá chung, nhưng hơn một nửa số thuyền nằm ngoài khu vực (được biểu thị bằng đường màu vàng đứt nét).
Theo Trung Quốc, từ các bản đồ của tổ chức Sáng kiến Khai thác Biển Đông, mỗi dấu chấm màu xanh lá cây đại diện cho một tàu đánh cá Việt Nam đã đăng ký trong AIS trong tháng 2/2020. Theo đó, chuyên gia Trung Quốc suy diễn rằng thông tin của AIS cho thấy có khoảng 200 tàu cá Việt Nam bao quanh bờ biển phía đông của tỉnh Hải Nam của Trung Quốc, nhiều tàu trong số đó hoạt động trong phạm vi 12 hải lý của thành phố Tam Á và Qionghai (được mô tả bởi đường đứt nét màu trắng trong bản đồ trên). Nhiều nhà phân tích nghi ngờ rằng bên cạnh việc đánh bắt trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế của Trung Quốc, các tàu cá Việt Nam đang thu thập thông tin tình báo về các căn cứ quân sự của Trung Quốc cũng như các hoạt động quân sự của hải quân và không quân.
SCSPI tiết lộ rằng một số tàu cá nghi ngờ đã thay đổi trạng thái của họ từ tàu câu cá thành một tàu buôn khác trên tàu AIS, dường như là một nỗ lực để che giấu danh tính của họ. Xem xét Việt Nam đang xây dựng một lực lượng dân quân hàng hải mạnh mẽ, thật hợp lý khi nghĩ rằng nhiều trong số 200 tàu này có thể là dân quân hàng hải. Vị chuyên gia Trung Quốc cũng không bỏ qua việc trích dẫn ý kiến được gắn là của Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam, Đại tá Phan Văn Giang, vào tháng 12/2019 cho biết, Việt Nam đang thành lập lực lượng dân quân hàng hải, bắt đầu với sáu tỉnh phía Nam và mở rộng ra 14 tỉnh trên cả nước. Mục tiêu có hai mặt là bảo vệ chủ quyền và phát triển kinh tế. Hà Nội cũng đã sửa đổi Luật Dân quân và Lực lượng Tự vệ năm 2009 để cung cấp một cơ sở pháp lý cho dân quân hàng hải. Phiên bản mới sẽ được ban hành vào tháng 7/2020.
Vì hầu hết các dân quân hàng hải của Việt Nam bao gồm các ngư dân địa phương, các nước láng giềng rất khó phân biệt giữa hai nước này. Được biết, các ngân hàng Việt Nam đã cho ngư dân vay 176 triệu USD để nâng cấp khoảng 400 tàu. Hơn 10.000 ngư dân đã nhận được ống nhòm tầm nhìn hồng ngoại và súng, theo tin từ chuyên gia Trung Quốc đưa ra.
Để theo đuổi giấc mơ hàng hải của mình, Việt Nam không nên nhắm mắt làm ngơ trước các tàu cá của mình đánh bắt trái phép hoặc thu thập thông tin tình báo ở vùng lãnh hải của một nước láng giềng. Tháng 7/2019, Luật mới về Cảnh sát biển của Việt Nam đã có hiệu lực. Nhiều biện pháp đã được thực hiện trong nước để tăng cường vai trò và sự linh hoạt trong hoạt động của Lực lượng bảo vệ bờ biển Việt Nam trong suốt những năm qua. Đã đến lúc họ phải đối phó với những chiếc thuyền Việt Nam đánh bắt trái phép ở vùng biển của nước khác. Vị chuyên gia Trung Quốc rêu rao rằng là chủ tịch ASEAN vào năm 2020, thực tiễn hàng hải của Việt Nam sẽ được tất cả các nước trong khu vực, đặc biệt là các quốc gia có chung biên giới Biển Đông theo dõi chặt chẽ. Niềm tin vào vai trò Chủ tịch của Việt Nam sẽ được xây dựng không chỉ về cách nó có thể dẫn dắt ASEAN đến những phát triển mới, mà còn là cách họ xử lý ngư dân và tàu cá của mình.