Trước sự phản đối mạnh mẽ của dư luận các nước về yêu sách chủ quyền ở Biển Đông theo “đường chín đoạn”, giới chuyên gia cho rằng Bắc Kinh đang giảm thiếu các phát ngôn và tránh đề cập đến khái niệm này, mà thay vào đó là những đòi hỏi chủ quyền đối với 4 cụm đảo cụ thể.
Yêu sách chủ quyền theo “đường chín đoạn” và 4 cụm đảo ở Biển Đông của TQ. (Nguồn: RSIS)
Chuyên gia từ Đại học Quốc gia Singapore
Giáo sư Robert Beckman, từ Đại học Quốc gia Singaporecho rằng gần đây phía Trung Quốc đã giảm thiểu phát ngôn chính thức từ phía nhà nước về “đường 9 đoạn” và thay thế nó bằng yêu sách chủ quyền đối với 4 cụm đảo (Hoàng Sa, Trường Sa, Đông Sa và Tây Sa) mà họ cho rằng có cơ sở pháp lý vững hơn. Chuyên gia này khẳng định Trung Quốc sẽ không bao giờ tìm được cơ sở pháp lý cho “đường 9 đoạn” để giải thích cho chính người Trung Quốc chứ chưa nói gì quốc tế như những tuyên bố hùng hồn nhiều năm về trước về “chủ quyền lịch sử “đối với Biển Đông. Bác bỏ đường 9 đoạn không chỉ căn cứ vào tính pháp lý mà Công ước Liên hợp quốc về luật biển năm 1982 (UNCLOS) đã xác nhận mà còn căn cứ vào tính mơ hồ mà Trung Quốc tuyên bố sau khi công dân của họ vẽ ra con đường này.
Nhà báo Bertil Lintner trên trang Asia Times
Chuyên gia này cho rằng trong vấn đề Hoàng Sa và Trường Sa, Trung Quốc nói đây là đất của tổ tiên từ đời nhà Hán mà có lúc còn bảo, Trịnh Hòa thời Minh trong các lần xuất dương đã tuyên chiếm các đảo này. Tuy nhiên, Trịnh Hòa thậm chí chưa đi qua Biển Đông. Trong danh mục 700 điểm ở Đông Nam Á và Ấn Độ Dương mà ông này ghi lại, bao gồm cả những nơi rất xa xôi như Adaman, Nicobar và Maldives, chẳng có một địa điểm nào thuộc về Biển Đông. Phải có những người lãnh đạo biết rằng cấp dưới đã báo cáo sai sự thật và phải có những cấp dưới có lương tâm chứ? Mà dù chủ quyền thuộc về ai, thuộc về Việt Nam cũng vậy thì như Phán quyết của Tòa trọng tài thường trực (PCA) hồi tháng 7/2016 khẳng định, “không một cấu trúc nào ở Trường Sa có thể tạo ra các vùng biển mở rộng”
Giáo sư Carl Thayer tại Đại học New South Wales (Australia)
Chuyên gia cho rằng mặc dù Trung Quốc là nước lớn có tiềm lực quân sự hùng mạnh, hầu như không có công ty, tập đoàn khai thác dầu khí quốc tế nào vì lợi ích kinh tế chấp nhận lời mời chào của họ vào thăm dò, khai thác dầu khí trong vùng mà Trung Quốc gọi là Vạn An (bãi Tư Chính) cũng như trong phạm vi “đường 9 đoạn”, ngoại trừ tập đoàn năng lượng Crestone (Mỹ) năm 1992. Nhưng trước sự phản đối của Việt Nam, tập đoàn này sau đó đã rút lui và Việt Nam đã xây dựng thêm 3 nhà giàn ở đây để khẳng định chủ quyền. Cho đến nay, không một công ty nước ngoài nào còn có mặt theo lời kêu gọi của Trung Quốc. Thất bại đó có thể là lý do chủ yếu khiến Trung Quốc đã luôn yêu cầu COC phải có điều khoản ràng buộc “không hợp tác khai thác tài nguyên với các nước ngoài khu vực”.
Chuyên giaBill Hayton, Viện Nghiên cứu Quốc tế Hoàng gia Anh
Chuyên gia cho rằng sự khác với Trung Quốc, Việt Nam nhận được sự ủng hộ gần như tuyệt đối của quốc tế khi khẳng định mọi cách làm của đều dựa trên trật tự và quy tắc quốc tế, trong đó bao gồm UNCLOS, cũng như quyền bảo vệ chủ quyền bằng các biện pháp hòa bình. Trong vụ việc liên quan đến bãi Tư Chính năm 2019, Bộ Ngoại giao Mỹ đã nhiều lần lên tiếng phê phán Trung Quốc, ủng hộ Việt Nam. Nhiều nước trong khu vực như Nhật Bản, Ấn Độ, châu Âu, Australia… cũng đã lên tiếng với những cách khác nhau. Dư luận truyền thông, báo chí ủng hộ Việt Nam khá mạnh mẽ. Không một quốc gia nào lên tiếng bênh vực Trung Quốc. Tuy nhiên, phản ứng nói chung là tiêu cực từ các quốc gia trong ASEAN là điều đáng chú ý. Vì nguyên tắc đồng thuận, ASEAN đã không ra được tuyên bố chung dù rằng các nước ven Biển Đông, cách này hay cách khác đều từng bị Trung Quốc xâm phạm, gây hấn. Gần đây, trên các tạp chí “Nghiên cứu Đông Nam Á”, “Nghiên cứu An ninh biển châu Á – Thái Bình Dương” (12/2019) của Trung Quốc có một số bài viết đề cập đến Biển Đông, kêu gọi Việt Nam, Philippines và ASEAN nói chung, hợp tác cùng khai thác các nguồn lợi ở khu vực này,trước hết là dầu khí. Có bài vẫn đe dọa “Nếu Việt Nam mạo hiểm tiến vào đường 9 đoạn thì chắc chắn sẽ có sự đối đầu ở Biển Đông”.