Giới chuyên gia nhận định, việc tàu sân bay USS Theodore Roosevelt (CVN-71) thăm Việt Nam là tín hiệu cho thấy quan hệ Mỹ – Việt đang ngày càng được thắt chặt và quyết tâm của Mỹ trong việc đảm bảo hòa bình, ổn định, tự do hàng hải ở khu vực Biển Đông nói riêng và châu Á – Thái Bình Dương nói chung.
Từ 5-9/3, Nhóm tàu tàu sân bay USS Theodore Roosevelt (CVN-71) thăm Việt Nam. Đây là lần thứ 2 tàu sân bay hạt nhân của Mỹ ghé thăm Việt Nam kể từ khi hai nước bình thường hóa quan hệ. Giới chuyên gia quốc tế đều đánh giá chuyến thăm mang ý nghĩa quan trọng đối với quan hệ song phương Việt – Mỹ, đánh dấu 25 năm sau khi bình thường hóa quan hệ, cũng như hàm ý chiến lược đối với cục diện khu vực.
Quan hệ song phương không ngừng được củng cố
Đô đốc John C. Aquilino, Tư lệnh Hạm đội Thái Bình Dương Mỹ cho biết: “Chúng tôi muốn tiếp tục ủng hộ, xây dựng, phát triển và tăng cường quan hệ song phương cũng như một khía cạnh quan trọng của nó là các chuyến cập cảng. Tôi muốn cảm ơn các đối tác Việt Nam vì đã tiếp đón tàu chúng tôi cập cảng. Tôi muốn cảm ơn họ vì lòng hiếu khách tuyệt vời, vì đã chia sẻ phong tục văn hóa với các thủy thủ của tôi, và chúng tôi mong đợi có thêm những sự kiện tương tự trong tương lai”. Theo Đô đốc Aquilino, chuyến thăm lần này của tàu sân bay USS Theodore Roosevelt là một dấu mốc lớn nữa trong quan hệ song phương, thể hiện sự hợp tác và ủng hộ mạnh mẽ, liên tục của Mỹ với Việt Nam; nhấn mạnh Mỹ ủng hộ Việt Nam trong nỗ lực bảo vệ độc lập, chủ quyền, thực thi các tuyên bố chủ quyền hợp pháp, tuân thủ luật pháp quốc tế; tái khẳng định các cam kết của hai bên, trong đó có chuyến cập cảng lần này, giúp duy trì mối quan hệ bền vững, ổn định, có thể dự đoán và dựa trên lợi ích, giá trị cùng sự tin tưởng lẫn nhau. Ngoài ra, ông Aquilino cho hay Mỹ sẽ chuyển giao tàu tuần duyên lớp Hamilton thứ hai cho Việt Nam trong năm nay, nhằm giúp Việt Nam xây dựng năng lực về an ninh biển. Bên cạnh đó, thời gian tới Mỹ còn hợp tác với Việt Nam trong nhiều lĩnh vực, gồm nhận thức về hàng hải, hỗ trợ nhân đạo, cứu trợ thảm hoạ, tìm kiếm cứu nạn… Tháng 7/2020, hai nước sẽ tiếp tục thực hiện chương trình Đối tác Thái Bình Dương, trong đó chia sẻ kinh nghiệm y tế, cứu trợ thảm hoạ. Mỹ cũng dự kiến cung cấp cho Việt Nam các trang thiết bị quan trọng để xây dựng năng lực hành pháp trên biển như xuồng tuần tra Metal Shark và các mặt hàng khác theo yêu cầu của Việt Nam.
Giới chuyên gia nhận định, chuyến thăm của tàu USS Theodore Roosevelt đến Đà Nẵng tuần này không đơn thuần là biểu tượng cho củng cố quan hệ chính trị và quốc phòng giữa hai nước, mà còn thể hiện cho cả khu vực rằng Mỹ đủ năng lực triển khai tài sản quốc phòng lớn nhất của họ đến mọi nơi trong khu vực. Chuyên gia Patrick Gerard Buchan, (Giám đốc Dự án Liên minh Mỹ, chuyên gia An ninh Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, Trung tâm Chiến lược và Nghiên cứu Quốc tế – CSIS) cho rằng, bất chấp những khác biệt còn tồn đọng trong một số vấn đề, củng cố hợp tác quốc phòng với Việt Nam vẫn là mục tiêu an ninh quốc gia then chốt đối với chiến lược của Mỹ tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Chuyến thăm không đơn thuần là biểu tượng cho củng cố quan hệ chính trị và quốc phòng giữa hai nước, mà còn thể hiện cho cả khu vực rằng Mỹ đủ năng lực triển khai tài sản quốc phòng lớn nhất của họ đến mọi nơi trong khu vực. Từ thành công của mối quan hệ song phương 25 năm sau khi Mỹ và Việt Nam bình thường hóa quan hệ, chuyến thăm tiếp tục củng cố quan hệ hai nước, cho thấy Việt Nam hiện là đối tác chính trị, kinh tế và an ninh then chốt của Mỹ.
Cùng quan điểm trên, chuyên gia Murray Hiebert của CSIS cho rằng chuyến thăm là bước tiếp theo sau liên tiếp nhiều nỗ lực từ phía Mỹ và Việt Nam trong những năm qua nhằm thúc đẩy sâu quan hệ trên mọi cấp độ, bao gồm cả hợp tác quốc phòng. Giới chức Mỹ thường xuyên khẳng định họ sẵn sàng siết chặt hơn quan hệ an ninh với Việt Nam. Trong khi đó, Giáo sư Carlyle Thayer (Đại học New South Wales, Australia) cho rằng chuyến thăm cho thấy Mỹ tái nhấn mạnh thông điệp chính sách quan trọng được đề cập trong Sách trắng Quốc phòng Việt Năm năm 2019: “Việt Nam sẽ cân nhắc phát triển quan hệ quốc phòng và quân sự thiết thực, phù hợp với những quốc gia khác”.
Quyết tâm bảo vệ tự do hàng hải
Giới chuyên gia nhận định, ngoài việc thể hiện sự củng cố quan hệ song phương, chuyến thăm còn nhằm chứng minh rằng Mỹ cam kết đảm bảo một khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và mở. Đây là vấn đề nhận được sự ủng hộ từ các nhà lập pháp ở cả hai đảng tại Mỹ. Bên cạnh đó, chuyến thăm nhằm mở rộng cam kết siết chặt hợp tác quốc phòng với Việt Nam và sự kiện này đáp lại những quan ngại rằng Mỹ không toàn tâm cam kết duy trì ưu thế sức mạnh vượt trội tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Trong khi đó, Giáo sư Carlyle Thayer nhận định chuyến thăm đến Đà Nẵng của tàu sân bay USS Theodore Roosevelt là một trong 3 gọng kìm chiến lược quân sự Mỹ. Các gọng kìm này gồm: hiện diện liên tục tuần tra hải quân, hiện diện liên tục tuần tra máy bay ném bom và tuần tra tự do hàng hải hiệu quả. Các tài liệu chính sách Mỹ cũng xác định Việt Nam là đối tác chiến lược ưu tiên. Chuyến thăm là bằng chứng cho thấy cam kết của Mỹ với khu vực và hiện diện của họ ở Biển Đông được phía Việt Nam hoan nghênh. Cùng quan điểm trên, chuyên gia James Kraska cũng cho rằng mặc dù có các lực lượng vũ trang của Mỹ hiện diện trong khu vực, tàu sân bay là cách thể hiện cụ thể cho cam kết của Mỹ đối với hòa bình và an ninh. Theo đó, mục tiêu của chuyến thăm nhằm gửi thông điệp thông qua những hoạt động mang tính thường kỳ rằng toàn bộ khu vực, bao gồm cả vùng trời và vùng biển, không chịu sự chi phối hay kiểm soát của riêng bất kỳ cường quốc nào. Tuy nhiên, chuyến thăm không nhằm gửi thông điệp mang tính khiêu khích đối với bất kỳ quốc gia nào. Thay vào đó, theo góc nhìn của tôi, chuyến thăm là bằng chứng cho thấy Tổng thống Donald Trump giữ ý định duy trình tiếp cận toàn diện đối với khu vực, đồng thời chứng tỏ tàu chiến Mỹ và mọi quốc gia khác có thể đi lại tự do trên biển, theo đúng quyền lợi của các nước được luật pháp quốc tế quy định.
Phản ứng của Trung Quốc
Nhiều ý kiến cho rằng Trung Quốc sẽ không “thích thú” đối với chuyến thăm của tàu sân bay Mỹ tới Việt Nam. Tiến sỹ Hà Hoàng Hợp, nhà phân tích chính trị thuộc Viện Nghiên cứu Đông Nam Á – Iseas (Singapore) cho rằng chuyến thăm này đã được thông báo với trong nước và quốc tế từ lâu rồi, chỉ có ngày chính thức thì mới thông báo cách đây nửa tháng. Nhưng từ đó đến giờ, từ là từ khoảng ba tháng nay, các phản ứng từ phía Trung Quốc rất đa dạng. Theo Tiến sỹ Hợp, từ các giới ngoại giao, từ các giới chính phủ, từ quan hệ hai đảng, từ quan tâm của các cơ quan nghiên cứu của chính phủ Trung Quốc, các cơ quan nghiên cứu độc lập của Trung Quốc, từ các cá nhân Trung Quốc, rất là đa dạng. Nhưng đúc kết lại thì thấy một điều rằng các phản ứng và các ý kiến xung quanh các cái đó không tích cực. Tóm lại là người Trung Quốc ở Bắc Kinh không thích thú gì việc tàu sân bay của Mỹ thăm Việt Nam lần này. Họ cũng không mặn mà và thích thú gì về quan hệ tốt hơn về hợp tác quốc phòng giữa Việt Nam và Mỹ. Họ cũng đưa ra những lời cảnh báo rằng là họ không ngại, thế nhưng họ cũng nói rằng một động tác như thế có thể phương hại đến quan hệ Trung – Việt, Trung – Mỹ hay là quan hệ tay ba, hay là nó có thể làm thay đổi các kiến trúc an ninh đang có…
Giới chuyên gia Trung Quốc tìm cách chia rẽ quan hệ Mỹ – Việt. Chuyên gia Ge Junliang, Giám đốc Trung tâm An ninh Hàng hải Trung Quốc-ASEAN tại Đại học Dân tộc Quảng Tây nhận định, sau chiến tranh lạnh đã xuất hiện xu hướng Việt Nam và Mỹ dần dần xích lại gần nhau. Đồng thời, rõ ràng là Hoa Kỳ và Việt Nam không hoàn toàn tin cậy lẫn nhau, mặc dù họ duy trì các mối liên hệ thương mại và kinh tế. Trong lĩnh vực an ninh, hai nước này không thể hiện sự bất đồng ý kiến, ít nhất là không nói công khai. Hoa Kỳ hiểu rất rõ vai trò của Việt Nam trong Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Xét theo những tuyên bố của các nhà lãnh đạo Việt Nam, chúng ta cũng có thể thấy rằng, Việt Nam có thái độ tương tự như Mỹ đối với chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, thậm chí giống hệt lập trường của Hoa Kỳ và Nhật Bản. Mỹ hy vọng rằng Việt Nam có thể trở thành một thành phần quan trọng của Chiến lược Ấn Độ Dương -Thái Bình Dương. Về phần mình, Việt Nam muốn tận dụng sự hiện diện và ảnh hưởng của Hoa Kỳ để duy trì sự cân bằng quyền lực trong khu vực. Việt Nam có mục tiêu chiến lược tương tự trong quan hệ với Nhật Bản, Ấn Độ, Nga và thậm chí cả Australia. Nhìn chung, mối quan hệ quốc phòng giữa Việt Nam và Hoa Kỳ có hai đặc điểm. Một mặt, mối quan hệ này đang phát triển khá nhanh. Mặt khác, mức độ hợp tác cho thấy rằng, hai bên chưa xem nhau là hai đối tác đầy đủ giá trị.