Năm 2021 khép lại, Bắc Kinh vừa không chắc chắn lại vừa lo lắng về những gì sắp đến với kinh tế Trung Quốc trong năm 2022.
Nền kinh tế Trung Quốc dựa vào ba động lực kinh tế vững chắc: tiêu thụ trong nước, ngoại thương, và đầu tư trực tiếp nước ngoài. Nhưng các động cơ kinh tế này đang biến mất hoặc mất hiệu lực do Bắc Kinh đang xử lý sai các tình huống ở trong nước và quốc tế.
Trong nước, các nhà sản xuất và doanh nghiệp đang đóng cửa với số lượng lớn, trong khi đó, thất nghiệp khiến sức chi tiêu của người dân suy giảm nghiêm trọng, do đó làm giảm kỳ vọng tăng trưởng GDP của Trung Quốc. Trên bình diện quốc tế, Bắc Kinh đang đối mặt với những viễn cảnh thay đổi về đầu tư trực tiếp nước ngoài và về ngoại thương.
Thanh trừng khu vực tư nhân làm suy yếu nền kinh tế
Động lực kinh tế đầu tiên – chi tiêu trong nước – đã mất đà do Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) sử dụng các phương pháp chính trị để giải quyết các vấn đề kinh tế.
Nền kinh tế Trung Quốc lần đầu tiên có dấu hiệu suy yếu khi bong bóng địa ốc đã bắt đầu hình thành. Việc đóng cửa nền tảng tài chính internet P2P (cho vay ngang hàng) càng khiến tình hình kinh tế của Trung Quốc thêm rối loạn.
Không những thế, như đổ thêm dầu vào lửa, Bắc Kinh sau đó bắt đầu thanh trừng khu vực tư nhân, đàn áp những đại công ty thương mại điện tử và công nghệ, ngành giáo dục, những người có ảnh hưởng trên mạng xã hội và giới giải trí, buộc những người này phải chia sẻ của cải của họ với ĐCSTQ.
Các phương pháp thực hiện của ĐCSTQ khá giống với câu chuyện ngụ ngôn của Trung Quốc cảnh báo mọi người không nên đối phó với một tình huống bằng cách sử dụng vũ lực. Theo câu chuyện ngụ ngôn, một thầy lang tự nhận mình là người giỏi chữa tật gù lưng. Khi một bệnh nhân đến gặp ông để tìm cách khỏi bệnh, ông đã nẹp vào ngực và lưng của bệnh nhân. Sau đó, ông cho bệnh nhân nằm trên mặt đất, và sau đó dẫm lên bệnh nhân một cách thô bạo. Cuối cùng, bệnh nhân có lưng phẳng nhưng bị gãy xương sống.
Tình hình kinh tế ở Trung Quốc cũng giống hệt như bệnh nhân trong câu chuyện ngụ ngôn trên. Khi nền kinh tế Trung Quốc dự đoán sẽ trượt dốc, ĐCSTQ đã đàn áp khu vực tư nhân để bòn rút tiền từ các doanh nhân giàu có, gây ra phản ứng dây chuyền ảnh hưởng đến các ngành liên quan và gây thất nghiệp nhiều hơn. Với cách thức như vậy, nền kinh tế Trung Quốc sẽ chỉ suy yếu thêm.
Một bản báo cáo tài chính công khai của Trung Quốc vào đầu tháng 12 đã tóm tắt về các lĩnh vực kinh tế sụt giảm sâu trong ba quý đầu năm 2021. Theo phân tích của báo cáo này, 10 ngành công nghiệp ở Trung Quốc đã ghi nhận sự sụt giảm lớn nhất tính theo tổng lợi nhuận hoạt động gộp so với cùng kỳ năm 2019, trước khi có dịch bệnh. Năm ngành hàng đầu được liệt kê dưới đây bị ảnh hưởng nặng nề nhất:
– Địa ốc: Toàn ngành đang trải qua một cuộc khủng hoảng nợ vô vọng.
– Giáo dục và đào tạo: Tác động của chính sách “giảm kép” do chính phủ áp đặt vẫn chưa được quyết định, khi ngành này có giá trị thị trường khoảng 471 tỷ USD, theo tỷ giá hối đoái hiện hành. Chính sách “giảm kép” theo nghĩa đen trong tiếng Anh là “giảm gánh nặng về bài tập ở nhà và đào tạo ngoài trường của học sinh”.
– Hàng không và sân bay: Giảm 135% so với cùng kỳ năm trước. Đại dịch và giá nhiên liệu cùng gây ra cuộc suy thoái này.
– Du lịch: Giảm 84% so với cùng kỳ năm ngoái chủ yếu do đại dịch.
– Trung tâm thương mại và siêu thị: Giảm 60% so với cùng kỳ năm ngoái. Sự sụt giảm là hậu quả của nhiều phương thức bán hàng mới thông qua thương mại điện tử.
Năm ngành khác có kết quả hoạt động kém nhất trong ba quý đầu năm 2021 là dịch vụ ăn uống và khách sạn (-56%); chăn nuôi lợn và gà (-46%); phim và truyền hình (-42%); nhiệt điện (-37%); và tân trang nhà cửa và kiến trúc cảnh quan (-30%).
Thất nghiệp gia tăng, tiêu dùng giảm
Lợi nhuận hoạt động bị thu hẹp của các ngành công nghiệp đã dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp cao hơn.
Quốc vụ viện ĐCSTQ công bố rằng tỷ lệ thất nghiệp ở thành thị theo khảo sát là 4.9% vào tháng 9, thấp hơn 0.5 % so với cùng kỳ năm ngoái. Tuy nhiên, các vụ vỡ nợ của các đại gia địa ốc Trung Quốc, sự sụp đổ của lĩnh vực giáo dục và đào tạo tư nhân, và sự kiểm soát chặt chẽ hơn đối với các công ty thương mại điện tử lớn đã dẫn đến sự gia tăng của ít nhất 10 triệu người bị thất nghiệp trong các ngành này.
Con số thực tế có thể cao hơn do sự kiểm duyệt thông tin của ĐCSTQ.
Dù sao đi nữa, thì với lợi nhuận của các ngành công nghiệp đang suy giảm và tỷ lệ thất nghiệp ngày càng tăng, người dân Trung Quốc đang bị giảm thu nhập, điều này đương nhiên dẫn đến việc cắt giảm chi tiêu của họ.
Cư dân mạng Trung Quốc than phiền trên các nền tảng mạng xã hội rằng họ không đủ khả năng chi trả tiền mua nhà ở, đời sống hôn nhân hay sinh con. Theo báo cáo của trang web tài chính nhà nước Caijing vào tháng 12, một cư dân mạng Trung Quốc cho biết, “Ngay cả trong mơ, tôi cũng ước rằng mình có thể tìm được một công việc làm thêm để trả nợ thế chấp của mình”.
Ngoại thương không chắc chắn
Động lực kinh tế thứ hai đối với Trung Quốc là ngoại thương, lĩnh vực mà ĐCSTQ phụ thuộc rất nhiều để tăng trưởng kinh tế.
Theo Cục Thống kê Quốc gia của nhà nước, tổng giá trị xuất nhập cảng hàng hóa trong ba quý đầu năm 2021 đạt 4,447 tỷ USD, chiếm khoảng 29% GDP của Trung Quốc. Tổng giá trị xuất nhập cảng năm 2020 là 5,048 tỷ USD, chiếm khoảng 30% GDP của Trung Quốc.
Các con số này ít nhiều không thay đổi so với tỷ trọng của nó trong GDP. Tuy nhiên, Liên minh Âu Châu và Hoa Kỳ, hai nền kinh tế lớn trên toàn cầu, hiện đang bị ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch, có khả năng làm thay đổi số liệu xuất nhập cảng của Trung Quốc.
Trên hết, việc ĐCSTQ che đậy nguồn gốc của virus corona đã làm xấu đi mối quan hệ với hai nền kinh tế này, vốn nằm trong số bốn đối tác thương mại hàng đầu với Trung Quốc. Hơn nữa, Hoa Kỳ là nguồn chính của thặng dư ngoại thương Trung Quốc.
Một yếu tố quan trọng khác tác động đến hoạt động ngoại thương của Trung Quốc là chi phí vận tải biển tăng cao trong thời kỳ đại dịch. Với triển vọng kinh tế toàn cầu không chắc chắn, ĐCSTQ không biết liệu họ có thể duy trì đà phát triển ngoại thương của mình vào năm 2022 hay không.
Nếu động lực kinh tế từ ngoại thương tan biến, triển vọng kinh tế Trung Quốc sẽ thực sự ảm đạm.
Giảm sức hấp dẫn với nhà đầu tư nước ngoài
Động lực thứ ba của nền kinh tế Trung Quốc là đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) mà chính quyền Trung Quốc đã rất tự tin về khả năng thu hút.
Theo Bộ Thương mại ĐCSTQ vào tháng 11/2021, “Vốn đầu tư nước ngoài thực hiện tại Trung Quốc trong 10 tháng đầu năm lên tới 148 tỷ USD, tăng 18% so với cùng thời kỳ năm ngoái”.
Hội đồng doanh nghiệp Hoa Kỳ-Trung Quốc, một tổ chức tư nhân với hơn 260 công ty Hoa Kỳ làm ăn với Trung Quốc, cho thấy trong cuộc khảo sát thành viên năm 2021 của mình rằng “hơn 40% [của các công ty Mỹ được khảo sát] có kế hoạch tăng cam kết nguồn lực ở Trung Quốc trong năm sau”.
Forbes cũng báo cáo một thông điệp tích cực tương tự vào tháng 9. Trích từ Báo cáo Kinh doanh Trung Quốc năm 2021 do Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Thượng Hải công bố “Gần 60% số người được hỏi đang tăng đầu tư trong năm nay”.
Tuy nhiên, tác giả bài viết đã dùng một từ “không chắc chắn” để mô tả tình hình FDI ở Trung Quốc trong năm 2021.
Kearney, một công ty tư vấn quản lý toàn cầu có trụ sở tại Hoa Kỳ, tiết lộ trong Chỉ số Niềm tin của FDI năm 2021 rằng các nhà đầu tư lo ngại về sự phục hồi của nền kinh tế từ đại dịch COVID-19. Chỉ số này cho thấy: “Chỉ có 57% bày tỏ sự lạc quan về nền kinh tế toàn cầu trong năm nay, thấp hơn nhiều so với mức cao nhất là 79% vào năm 2014 và 72% chỉ một năm trước đó”.
Theo Kearney, Hoa Kỳ vẫn đứng đầu – năm thứ 9 liên tiếp – tiếp theo là Canada, Đức, Vương quốc Anh, Nhật Bản, Pháp, Úc, Ý, Tây Ban Nha, và Thụy Sĩ, là 10 quốc gia hàng đầu của chỉ số này năm nay. Chỉ số này cho thấy Tây Ban Nha đã thay thế Trung Quốc trong top 10 năm nay, “có thể là phản ánh sự tiếp tục ưa thích đối với các nền kinh tế tiên tiến”.
Chỉ số này cũng chỉ ra rằng, bên cạnh sự ưa thích của các nhà đầu tư đối với các nền kinh tế phát triển, các yếu tố khác khiến Trung Quốc tụt hạng trong danh sách gồm – lợi ích từ nhân khẩu học của Trung Quốc đang suy giảm, các nhà sản xuất dịch chuyển hoạt động sản xuất về thị trường quê nhà do vấn đề chi phí vận tải và sự tăng tốc của tự động hóa, và các lo ngại về “chi phí tài chính, danh tiếng, và xã hội liên quan đến vi phạm dữ liệu” do “quy tắc bảo vệ dữ liệu nghiêm ngặt của Trung Quốc”.
Với việc khu vực tư nhân trong nước bị chính phủ đàn áp và dòng vốn FDI mới dần dần mất hứng thú với thị trường Trung Quốc, ĐCSTQ dường như chỉ còn một lựa chọn – in tiền để kích hoạt đầu tư trong nước. Điều khiến phương án cuối cùng này trở nên rất đáng nghi ngờ là trong bối cảnh kinh tế suy thoái, chính phủ sẽ khó tìm được các dự án đầu tư thích hợp.
ĐCSTQ đang đánh mất động lực thứ ba để thúc đẩy nền kinh tế của mình.
Tác động từ Mỹ
Có một áp lực thứ tư đối với nền kinh tế Trung Quốc mà ĐCSTQ phải lo lắng – đó là mối quan hệ đang xấu đi với Hoa Kỳ.
Việc Trung Quốc rơi khỏi top 10 theo xếp hạng của Kearney đối với các thị trường thu hút vốn đầu tư cũng do ảnh hưởng bởi “căng thẳng thương mại Mỹ – Trung, thuế quan và sự cân nhắc của các công ty nói chung về chuỗi cung ứng quốc tế”.
Là nền kinh tế hàng đầu trên toàn cầu, Hoa Kỳ nên là đối tác kinh tế quan trọng nhất của Trung Quốc. Tuy nhiên, ĐCSTQ đã làm tổn hại mối quan hệ Mỹ – Trung với sự hiếu chiến trên trường quốc tế ngày càng tăng và chính sách ngoại giao chiến lang.
Khi cuộc chiến thương mại giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ nổ ra vào năm 2018, ĐCSTQ nghĩ rằng mọi thứ sẽ ổn miễn là cựu Tổng thống Donald Trump rời Tòa Bạch Ốc, nên đã thực hiện chính sách trì hoãn sự thay đổi.
Cho rằng Tổng thống Joe Biden trước đó đã có thái độ thân thiện với Trung Quốc, Bắc Kinh đã không dự tính được rằng chính phủ của ông Biden sẽ cảnh giác như hiện nay mặc dù sự thay đổi này phần lớn là do bản thân ĐCSTQ.
Chính phủ của ông Biden đã ủng hộ việc tiếp xúc và hợp tác trong các chính sách của mình với Trung Quốc, nhưng người ta hiểu rằng sự bất hợp tác của ĐCSTQ với Hoa Kỳ và Âu Châu về vấn đề biến đổi khí hậu đã khiến chính phủ của ông Biden quyết định duy trì thuế quan và các biện pháp trừng phạt thương mại do chính phủ của cựu tổng thống Trump áp đặt, gây thêm áp lực lên một nền kinh tế vốn đang phải gắng gượng này.
T.P