Bầu cử tổng thống Philippines sẽ diễn ra vào tháng 5/2022. Điều đó nghĩa là ông Rodrigo Duterte đang trong những tháng ngày cuối cùng của nhiệm kỳ tổng thống. Căn cứ vào những động thái gần đây, dư luận cho rằng: ông Duterte đang gắng gỡ gạc chút danh dự trước người dân Philippines.
Không thể trách người dân Philippines khắt khe và nghiệt ngã, khi luôn so sánh ông với Aquino – tổng thống nhiệm kỳ 2010 – 2016. So sánh điều gì? So về đối ngoại, về ứng xử với Trung Quốc.
Trong mắt người dân Philippines, còn lâu ông Duterte mới theo được ông Aquino. Đánh giá đó đầy thực chứng. Không tin, hãy trở ngược thời gian đúng chục năm về trước, với sự kiện mà dư luận gọi dần thành quen: “vụ Scarborough”.
Scarborough là một cụm san hô và đá ngầm, nằm cách bờ biển phía bắc đảo Luzon của Philippines hơn 220 km và cách lãnh thổ Trung Quốc hơn 800 km.
Philippines khẳng định bãi cạn thuộc vùng đặc quyền kinh tế rộng 200 hải lý của nước này, theo Công ước về Luật Biển của Liên Hợp Quốc. Và trong thực tế, khi đó, Philippines đang nắm quyền kiểm soát.
Tuy nhiên, Trung Quốc lại cho rằng đây là một phần lãnh thổ của họ, ít nhất là từ thế kỷ XIII, với bằng chứng là một số bản đồ cổ, và đưa tàu cá vào khai thác như một ngư trường truyền thống.
Dĩ nhiên, Philippines phẫn nộ. Chao chác mãi không đi tới đâu, cả hai cùng sử dụng tới tàu hải giám và tàu chiến. Cuối cùng, gã xảo mưu thắng kẻ ngờ nghệch. Philippines cay đắng mất quyền kiểm soát Scarborough về tay Trung Quốc. Scarborough như giọt nước tràn ly để thành một vụ kiện đình đám, băt đầu từ năm 2012 của Manila đối với Bắc Kinh tại tòa PCA thành lập theo Phụ lục VII Công ước LHQ về Luật Biển.
Năm 2016, PCA ra phán quyết với phần thắng về Philippines. Người dân Philippines hoan hỷ. Tạm gác trách nhiệm của ông Aquino đã non mưu để mất Scarborough, nhưng từ thời khắc đó, họ vẫn tôn vinh ông Aquino bởi sự mạnh mẽ của ông trước một Trung Quốc cường quyền, cũng như ý chí, lòng cam đảm của ông và chính quyền do ông đứng đầu dám đối đầu và thắng đối thủ trong một vụ kiện được coi là “vô tiền khoáng hậu”.
Tiếc là PCA ra Phán quyết cũng là lúc ông Aquino kết thúc nhiệm kỳ. Người dân Philippines hy vọng, ông Duterte kế nhiệm sẽ phát huy được giá trị của nó trong cuộc đấu tranh bảo vệ lợi ích của đất nước. Nhưng không! Để theo đuổi chủ trương ngoại giao “thoát Mỹ, gần Trung”, ông Duterte… đút Phán quyết vào ngăn kéo, thi thoảng, mới mang nó ra nói khẽ khàng và lấy lệ với ông Tập Cận Bình, hoặc trên một số diễn đàn quốc tế. Với Mỹ, ông Duterte thậm chí còn định hủy bỏ Hiệp định các lực lượng thăm viếng (VFA) – một căn cứ để cường quốc số 1 này hiện diện lực lượng ở Philippines và Biển Đông bất luận ông Trump, khi còn là tổng thống, đã nổi giận mà rằng: Philippines muốn thế, Mỹ càng đỡ tốn!
Càng chứng kiến sự yếu thế trước Trung Quốc của ông Duterte, người dân Philippines càng ngao ngán, hoài niệm, tiếc nuối ông Aquino.
Nhưng từ cuối năm 2021, ông Duterte và chính quyền của ông có những động thái khác thường trong quan hệ với Mỹ: cử bộ trưởng Quốc phòng đến Mỹ dự lễ kỷ niệm 70 năm Hiệp ước phòng thủ chung Mỹ-Philippines (MDT); tái khởi động các dự án liên quan đến Thỏa thuận tăng cường hợp tác quốc phòng (EDCA), ký kết từ cách đây 7 năm, nhưng gần như dậm chân tại chỗ; bất chấp quan điểm đa chiều của nhiều nước, Philippines ủng hộ Liên minh an ninh Mỹ-Anh-Australia (AUKUS) nhằm cung cấp công nghệ đóng tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân cho Australia…
Ngay sau khi ông Tập Cận Bình nói Trung Quốc “không ỷ lớn bắt nạt nhỏ” tại Hội nghị cấp cao đặc biệt kỷ niệm 30 năm thiết lập quan hệ đối thoại ASEAN-Trung Quốc diễn ra vào ngày 22/11, ông Duterte đã dõng dạc một cách bất ngờ, rằng, ông “thấy phẫn nộ đối với sự việc xảy ra ở bãi cạn Ayungin xảy ra gần đây”. Hàm ý của ông Duterte là phản ứng việc tàu Cảnh sát biển Trung Quốc đã phun vòi rồng và ngăn chặn 2 tàu của Philippines đang trên đường vận chuyển thực phẩm cho quân nhân ở bãi cạn Ayungin trước đó ít ngày. Cũng ông Duterte còn đề cập việc Philippines sẽ “sử dụng công cụ pháp lý” để bảo vệ lợi ích của mình trên Biển Đông.
Công cụ pháp lý của Philippines bảo vệ Biển Đông: còn gì quan trọng hơn Phán quyết của PCA mà họ đã chủ động đút ngăn kéo bàn 5 năm qua.
“Ông Duterte đang thể hiện sự “trở cờ” với Trung Quốc” – có người bình luận. Điều đó chưa chắc. Nhưng liên quan câu chuyện đối ngoại với ông hàng xóm vật vã phương Bắc, nếu nói rằng, trong thời gian cuối nhiệm kỳ tổng thống, ông Duterte muốn có những động thái gỡ gạc thể diện trước những người đã bỏ phiếu cho mình, thì hẳn có nhiều nhiều người tin vậy.
T.V