Cuộc xung đột vũ trang giữa Nga và Ukraine có thể tạo nên khủng hoảng ở tốc độ và quy mô chưa từng có với nền kinh tế toàn cầu.
Xung đột vũ trang giữa Nga và Ukraine cùng biến động tài chính không chỉ đe dọa nền kinh tế Nga, mà còn khiến kinh tế toàn cầu chao đảo. Thị trường tài chính thế giới đang rung chuyển, ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc sống của toàn nhân loại, từ những công nhân nhập cư người Uzbekistan, công dân châu Âu đến những gia đình nghèo khổ Yemen.
Ngay cả khi căng thẳng leo thang giữa Nga và Ukraine chưa xảy ra, nền kinh tế toàn cầu vốn dĩ đã ở tình trạng báo động với một loạt gánh nặng như lạm phát gia tăng, các chuỗi cung ứng phức tạp, bên cạnh giá cổ phiếu sụt giảm. Cuộc khủng hoảng tại Ukraine vừa phóng đại những mối đe dọa nói trên, vừa làm phức tạp các giải pháp tiềm năng cho nền kinh tế thế giới.
“Có những hậu quả sẽ xảy ra, nhưng chúng tôi chưa thể tiên liệu được“, Clay Lowery, phó chủ tịch điều hành tại Viện Tài chính Quốc tế, chia sẻ.
Thiệt hại của xung đột vũ trang đối với nền kinh tế toàn cầu sẽ ở mức tương đối nhẹ, nhưng chỉ trong trường hợp Nga và Ukraine không phải cường quốc kinh tế. Cả hai nước này đều xuất khẩu năng lượng, kim loại quý, lúa mì và các mặt hàng khác, chiếm 2% tổng sản phẩm quốc nội của thế giới.
Hầu hết các nền kinh tế lớn hạn chế xúc tiến thương mại với Nga. Đối với Mỹ, con số này là 0,5% tổng kim ngạch thương mại, còn đối với Trung Quốc là khoảng 2,4%.
Adam Slater, nhà kinh tế hàng đầu tại Oxford Economics, cho biết: “Không thể để xung đột tiếp tục leo thang nghiêm trọng. Tác động của cuộc giao tranh Nga – Ukraine đối với Mỹ, Trung Quốc và các quốc gia mới nổi cần được hạn chế“. Ông Slater dự đoán GDP toàn cầu sẽ giảm 0,2% trong năm nay.
Nga là nhà cung cấp dầu mỏ, khí đốt tự nhiên và kim loại cực kỳ quan trọng. Việc tăng giá đối với những mặt hàng này chắc chắn sẽ gây thiệt hại kinh tế trên toàn thế giới.
Các nước châu Âu đang phụ thuộc vào Nga với gần 40% lượng khí đốt tự nhiên và 25% lượng dầu. Xung đột vũ trang giữa Nga và Ukraine đã làm tăng đáng kể khả năng xảy ra lạm phát – một trở ngại đáng lo khác với nền kinh tế.
An ninh kinh tế
Mỹ và các quốc gia phương Tây đã áp dụng các biện pháp trừng phạt về mặt kinh tế với Nga ở mức độ và quy mô chưa từng có, trong đó loại các ngân hàng lớn của Nga khỏi hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT, hạn chế xuất khẩu công nghệ cao sang Nga và hạn chế nghiêm ngặt việc sử dụng nguồn dự trữ ngoại tệ của Moskva.
Theo AP, phản ứng của quốc tế chống lại Nga đã diễn ra nhanh chóng và nhất quán, khiến chính quyền Tổng thống Putin bất ngờ.
“Thế giới, hay hầu hết thế giới, đang bao vây kinh tế đối với Nga“, Carl Weinberg, nhà kinh tế học tại High Frequency Economics, phân tích. Các lệnh trừng phạt nhanh chóng gây ra thiệt hại cho Nga. Đồng rúp giảm xuống mức thấp kỷ lục hôm thứ Hai (28/2).
Người dân xếp hàng dài tại các cây ATM để cố gắng rút tiền của họ từ hệ thống ngân hàng đang bị tắc nghẽn. Bị cắt khỏi Google Pay và Apple Pay, người Nga bị mắc kẹt tại các quầy bán vé ở các tuyến đường sắt Metro.
Viện Tài chính Quốc tế dự báo nền kinh tế Nga sẽ chịu sự suy giảm hai con số trong năm nay, thậm chí còn tồi tệ hơn mức giảm 7,8% trong năm Đại suy thoái 2009.
Oxford Economics cho biết dẫn chứng từ các cuộc chiến từ cuộc chiến Iran – Iraq giai đoạn 1980-1988 đến chiến dịch ném bom năm 1999 của NATO chống lại Serbia cho thấy kinh tế Nga có thể sụp đổ ở mức độ đáng kinh ngạc, từ 50% đến 60%.
Thách thức cho châu Âu
Nền kinh tế châu Âu cũng gặp rủi ro bởi phụ thuộc vào năng lượng từ Nga. Giá khí đốt tự nhiên đã tăng 20% sau khi xung đột bắt đầu, hiện tại đã cao gấp 6 lần so với mức đầu năm 2021.
Cú sốc mang tên giá khí đốt đang làm gia tăng lạm phát và gia tăng các hóa đơn điện nước, kết quả là các hộ gia đình phải thắt chặt chi tiêu. Hy vọng về khả năng gia tăng chi tiêu của người tiêu dùng nhờ gỡ bỏ các hạn chế phòng chống đại dịch giảm bớt.
Giá khí đốt leo thang gây ra “sự phá hủy nhu cầu” trong các doanh nghiệp công nghiệp, đơn cử như các nhà sản xuất phân bón vốn sử dụng nhiều khí đốt và hiện phải cắt giảm sản lượng. Nông dân đang phải trả nhiều tiền hơn để vận hành máy móc và mua phân bón.
Nền kinh tế Đức, vốn giảm 0,7% trong quý IV năm 2021, sẽ phải đối mặt với một cuộc suy thoái kỹ thuật nếu chứng kiến sự suy giảm một lần nữa trong 3 tháng đầu năm 2022.
Suy thoái kinh tế có thể được bù đắp bằng việc gia tăng chi tiêu quốc phòng của Đức. Để đối phó với xung đột của Nga, Thủ tướng Đức Olaf Scholz cho biết chính phủ sẽ cam kết chi 100 tỷ euro (111 tỷ USD) cho một quỹ đầu tư đặc biệt dành các lực lượng vũ trang, đồng thời tăng chi tiêu quốc phòng trên 2% GDP.
Holger Schmieding, nhà kinh tế trưởng tại ngân hàng Berenberg nhấn mạnh: “Lực cản từ giá cả cao hơn và niềm tin tiêu cực có thể làm giảm tăng trưởng GDP thực tế trong khu vực đồng euro từ 4,3% xuống 3,7% trong năm 2022“.
Nỗi lo chuỗi cung ứng
Thế giới đang phục hồi mạnh mẽ sau giai đoạn suy thoái bởi đại dịch COVID-19. Các công ty phải cạnh tranh nhằm tìm đủ nguyên liệu và linh kiện để sản xuất hàng hóa, phục vụ nhu cầu đang tăng rất nhanh của khách hàng.
Các nhà máy, cảng và bãi vận chuyển hàng hóa quá tải, đồng nghĩa với việc thiếu hụt, chậm trễ vận chuyển và giá cả cao hơn. Sự gián đoạn của công nghiệp Nga và Ukraine có thể tạo ra sự trì hoãn, khiến tiến trình trở lại điều kiện bình thường thêm khó khăn.
Mark Zandi, nhà kinh tế học tại Moody’s Analytics, lưu ý rằng Nga và Ukraine cùng sản xuất 70% số lượng neon trên thế giới, cho thấy vai trò quan trọng trong việc sản xuất chất bán dẫn. Điều đó khiến xung đột giữa hai nước đặc biệt đáng lo ngại, bởi thế giới nói chung và các nhà sản xuất ô tô nói riêng đang phải chịu đựng tình trạng thiếu chip máy tính.
Xung đột giữa Nga và Ukraine 8 năm trước liên quan đến Crimea đã khiến giá neon tăng 600%, dù Zandi nhấn mạnh các nhà sản xuất chip sau đó đã tích trữ neon và tìm kiếm các lựa chọn thay thế cho nguồn cung cấp của Nga.
Nga và Ukraine cùng cung cấp 13% titan trên thế giới, được sử dụng để sản xuất máy bay phản lực chở khách và 30% palađi, được sử dụng cho ô tô, điện thoại di động và chất hàn răng. Nga cũng là nước sản xuất niken lớn, được sử dụng để sản xuất pin ô tô điện và thép. “Các chuỗi cung ứng đang không thể theo kịp”, Vanessa Miller, đối tác của Foley & Lardner LLP chuyên về chuỗi cung ứng cho biết.
Ảnh hưởng đến khu vực trung lập
Xung đột và các lệnh trừng phạt cũng sẽ gây thiệt hại cho các nước láng giềng của Nga ở Trung Á. Để thay thế lực lượng lao động già cỗi, Nga đã chuyển hướng sang tiếp nhận lao động nhập cư trẻ hơn từ Uzbekistan và Tajikistan. Những gia đình của công nhân sống dựa vào số tiền họ gửi về nhà.
Ngay cả ở đỉnh dịch COVID-19 vào năm 2020, kiều hối từ Nga đến Uzbekistan cũng đạt mức cao nhất 3,9 tỷ USD và đến Kyrgyzstan là 2 tỷ USD, theo số liệu của ngân hàng trung ương Nga.
“Sức ép đối với đồng rúp, các hạn chế ngân hàng đối với người nước ngoài và sự sụp đổ của thị trường lao động ở Nga đủ khả năng tạo ra tác động kinh tế tức thì và sâu sắc đến Trung Á“, Gavin Helf, chuyên gia về Trung Á cho Viện Hòa bình Hoa Kỳ, nhấn mạnh.
Suy giảm nguồn cung thực phẩm
Ukraine và Nga chiếm 30% tỷ trọng xuất khẩu lúa mì, 19% xuất khẩu ngô và 80% xuất khẩu dầu hướng dương của thế giới. Mối đe dọa với các trang trại ở miền đông Ukraine và việc cắt xuất khẩu qua các cảng biển Đen có thể làm giảm nguồn cung cấp lương thực, ngay cả khi giá đang ở mức cao nhất kể từ năm 2011.
Anna Nagurney, giáo sư quản lý tại Đại học Massachusetts Amherst, mô tả hậu quả của vấn đề suy giảm nguồn cung thực phẩm là “rất đáng lo ngại”. “Lúa mì, ngô, dầu, lúa mạch, bột mì là những thành phần quan trọng đối với an ninh lương thực, đặc biệt ở những khu vực đang phát triển trên thế giới”, Nagurney đặt vấn đề.
Khi các bến cảng, sân bay, đường sắt bị đóng cửa, câu hỏi đặt ra là ai sẽ thu hoạch và vận chuyển lương thực?
Nguy cơ lạm phát
Vào tháng 1 vừa qua, giá tiêu dùng của Mỹ đã tăng 7,5% so với năm ngoái – mức tăng lớn nhất kể từ năm 1982. Tại châu Âu, số liệu cho thấy lạm phát đã tăng tốc lên 6% trong tháng trước, tính từ cột mốc 5,1% trong tháng 1 đối với 19 quốc gia sử dụng đồng tiền chung euro.
Các cuộc giao tranh và các biện pháp trừng phạt đã làm gián đoạn thương mại của Nga với nền kinh tế toàn cầu. Điều này đe dọa đẩy giá năng lượng lên cao, trong bối cảnh Nga và Ukraine cùng sản xuất 12% lượng dầu và 17% khí đốt tự nhiên của thế giới.
Để chống lạm phát, Cục dự trữ Liên bang Mỹ (FED) dự kiến tăng lãi suất khi nhóm họp sau hai tuần nữa, nhằm đảo ngược các chính sách lãi suất cực thấp mà chính tổ chức này đã áp dụng vào năm 2020 để giúp giải cứu nền kinh tế khỏi suy thoái do đại dịch.
Tương tự, Ngân hàng Trung ương châu Âu đang rút dần các nỗ lực kích thích đại dịch. Dù vậy, các ngân hàng trung ương phải cân nhắc việc gia tăng áp lực lạm phát trước nguy cơ khủng hoảng Ukraine sẽ làm suy yếu các nền kinh tế