Rất ít khu vực có tầm quan trọng chiến lược đối với Trung Quốc hơn Biển Đông (SCS). Bắc Kinh ngày càng coi Biển Đông như một “hồ nước của Trung Quốc” và tuân theo “chủ quyền không thể chối cãi”.
Các tuyên bố chủ quyền lãnh thổ cạnh tranh của Bắc Kinh với các quốc gia khác giáp Biển Đông đã thúc đẩy Trung Quốc tăng cường các hoạt động quân sự ở khu vực này trong nhiều năm. Điều này thường dẫn đến căng thẳng, nếu không muốn nói là những cuộc đụng độ trực diện.
Vấn đề bá quyền của Trung Quốc ở Biển Đông ngày càng ít hơn về kinh tế – trữ lượng dầu khí hay quyền đánh bắt cá – mà nghiêng về quyền kiểm soát và chủ quyền nhiều hơn.
Biển Đông, khá đơn giản, là một khu vực phòng thủ quan trọng đối với Bắc Kinh. Theo đó, Trung Quốc đặc biệt tăng cường hiện diện quân sự trong khu vực thông qua các cuộc tuần tra mở rộng của Hải quân Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA Navy). Đây là lực lượng hải quân lớn nhất thế giới, với khoảng 350 tàu chiến và tàu ngầm. Ngoài ra, đã có một sự mở rộng quân sự mạnh mẽ trên các đảo Hải Nam và Woody ở phía tây Biển Đông.
Đảo Woody đã chứng kiến việc xây dựng một đường băng dài 2.700 mét có thể chứa hầu hết các máy bay chiến đấu của Trung Quốc, một bến cảng được cải thiện và triển khai tên lửa đất đối không (SAM) HQ-9B tầm xa.
Bắc Kinh cũng đã tham gia vào một nỗ lực lớn để tập hợp — và sau đó là quân sự hóa — một tổ hợp các đảo nhân tạo ở Trường Sa, ở phần phía đông của Biển Đông. Chương trình xây dựng này bao gồm việc xây dựng các đường băng trên đá ngầm Fiery Cross, Subi và Mischief, bến cảng và doanh trại, và cuối cùng là lắp đặt các trạm radar, pháo phòng không, HQ-9B SAM và chống hạm siêu thanh YJ-12B tên lửa hành trình (ASCM) tới các đảo.
Ngoài sự hiện diện quân sự công khai ở Biển Đông, Trung Quốc gần đây đã mở rộng các hoạt động ngang nhiên của mình. Bao gồm các chủ trương truyền thống hơn, chẳng hạn như tăng cường tuần tra của Cảnh sát biển Trung Quốc và sử dụng “lực lượng dân quân hàng hải” bất thường nhưng vẫn do Bắc Kinh kiểm soát — cái gọi là “những chiến binh áo xanh nhỏ”.
Các nhân viên bảo vệ bờ biển thường không kiểm soát các vấn đề hàng hải. Họ chủ yếu quan tâm đến việc bảo vệ quyền tự do hàng hải và hoạt động trên các tuyến đường biển liên lạc trong khu vực (SLOC). Lĩnh vực này bao gồm chống cướp biển và các hoạt động tội phạm khác trên biển như buôn người và buôn lậu ma túy.
Lực lượng bảo vệ bờ biển cũng được sử dụng để thực thi các vùng đặc quyền kinh tế (EEZ). Đặc khu kinh tế là các lãnh thổ biển trong khu vực, mở rộng ra khỏi bờ biển không quá 200 hải lý, trong đó một quốc gia có độc quyền khai thác để thu lợi kinh tế; điều này bao gồm đánh bắt cá và cả khai thác các mỏ dầu và khí đốt.
Các đặc khu kinh tế ở Biển Đông đặc biệt gây tranh cãi vì các tuyên bố chủ quyền của nhiều quốc gia chồng chéo lên nhau. Do đó, lực lượng bảo vệ bờ biển khu vực đã tăng cường chức năng trong việc thực thi các quyền của EEZ.
Lợi thế của việc sử dụng lực lượng tuần duyên trong các hoạt động thực thi chủ quyền là, họ được trang bị vũ khí nhẹ (thường chỉ là một khẩu pháo nhỏ hoặc súng máy). Điều này làm giảm nguy cơ xảy ra các cuộc đụng độ thảm khốc ở Biển Đông. Nhưng nếu các cuộc đụng độ như vậy gia tăng thì chúng có thể leo thang thành các hành động bạo lực hơn liên quan đến hải quân.
Ví dụ: sử dụng lực lượng để đánh chìm các tàu thương mại, dẫn đến thiệt hại lớn về nhân mạng hoặc sử dụng lực lượng bảo vệ bờ biển để buộc loại bỏ nhân viên khỏi các căn cứ ở Biển Đông hoặc ngăn chặn hoạt động khai thác dầu khí từ các khu vực tranh chấp, từ đó, kích động vũ trang kháng chiến — tất cả những hành động này có thể làm tăng nguy cơ xung đột.
Không có gì ngạc nhiên khi Cảnh sát biển Trung Quốc (CCG) là lực lượng lớn nhất trong Biển Đông và là một trong những lực lượng hoạt động tích cực nhất. Cho đến gần đây, Trung Quốc đã vận hành năm lực lượng hàng hải dân sự: Giám sát Biển Trung Quốc (CMS), Lực lượng Tuần tra Biên giới, Bộ Chỉ huy Thực thi Luật Thủy sản, Hải quan và Cục An toàn Hàng hải (MSA). Nhiều trong số các lực lượng này đã chồng chéo trong các nhiệm vụ của họ và cạnh tranh với nhau. Năm 2013, bốn tuyến đầu tiên được kết hợp thành một Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Trung Quốc (CCG) duy nhất dưới sự chỉ huy của Cục Quản lý Đại dương Nhà nước.
Cảnh sát biển Trung Quốc điều hành hơn một trăm tàu tuần tra, đặc biệt là tàu tuần tra xa bờ Kiểu-218 dài 41 mét, được trang bị hai súng máy 14,5mm. Năm 2007, PLAN đã chuyển giao hai khinh hạm Type 053H (Jianghu-I) trọng tải 1700 tấn cho Cảnh sát biển Trung Quốc, biến chúng thành những con tàu lớn nhất trong lực lượng bảo vệ bờ biển.
Vào năm 2016, Trung Quốc đã tung ra hai chiếc “máy cắt quái vật” 12.000 tấn cho Cảnh sát biển Trung Quốc, con tàu paranaval lớn nhất còn tồn tại. Ít nhất một trong số các tàu này đã được triển khai thường xuyên tới Biển Đông.
Không có gì đáng ngạc nhiên khi Cảnh sát biển Trung Quốc là một trong những hạm đội Paranaval hung hãn nhất ở Biển Đông. Theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), Cảnh sát biển Trung Quốc đã tham gia vào phần lớn các vụ đụng độ ở Biển Đông, bao gồm bắt nạt, quấy rối và thậm chí đâm tàu tuần duyên và tàu cá của các quốc gia khác. Vào tháng 11/2021, Cảnh sát biển Trung Quốc đã sử dụng vòi rồng trên hai tàu tiếp tế của Philippines hoạt động trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines.
Nhưng các hành động của Cảnh sát biển Trung Quốc không là gì so với hành động của “ngư dân quân sự hóa” của Trung Quốc, cái gọi là “những chiến binh áo xanh nhỏ” đi ra Biển Đông và cố tình đụng độ với tàu của các quốc gia khác, cả thương mại và hải quân. Đây không chỉ là những ngư dân tư nhân tham gia vào “các hoạt động yêu nước”. Ngược lại, trên thực tế, các tàu này là lực lượng dân quân hàng hải được Bắc Kinh trợ cấp và thực chất là một tổ chức quân sự bán thời gian.
Những chiếc thuyền này được gửi đi để thu thập thông tin tình báo, treo cờ và thúc đẩy tuyên bố chủ quyền. Hơn nữa, họ không chỉ tạo ra các cuộc đụng độ nhỏ với các tàu khác. Họ cung cấp cho các lực lượng hải quân và bán quân sự của Trung Quốc, đặc biệt là Cảnh sát biển Trung Quốc, với lý do (bảo vệ “thường dân” Trung Quốc) để can thiệp và do đó tăng cường sự hiện diện quân sự của Trung Quốc ở Biển Đông.
Mặc dù lực lượng dân quân biển này đã tồn tại trong nhiều năm, nhưng gần đây họ đã trở thành một lực lượng tích cực và năng nổ hơn nhiều, và một lực lượng có mục đích chiến lược ngày càng tăng, thứ được mệnh danh là “3D” của chiến lược Biển Đông của Trung Quốc: tuyên bố (tuyên bố của Trung Quốc), phủ nhận (tuyên bố của các quốc gia khác), và bảo vệ (những tuyên bố đó).
Việc sử dụng các lực lượng hàng hải ngang nhiên và không thường xuyên cho phép Trung Quốc hoạt động với số lượng áp đảo trong Biển Đông. Một báo cáo của RAND Corporation gọi đây là một “hoạt động“ vùng xám ”cổ điển… được thiết kế để“ giành chiến thắng mà không cần giao tranh ”bằng cách áp đảo đối thủ bằng hàng loạt tàu cá”, củng cố thêm tuyên bố của Trung Quốc về “chủ quyền không thể tranh cãi” trong khu vực.
Tổ chức RAND (tiếng Anh: RAND Corporation. RAND được viết tắt từ “Research ANd Development” – Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển) là một tổ chức phi lợi nhuận, phi đảng phái toàn cầu có trụ sở tại Santa Monica, CA, Hoa Kỳ. Tổ chức RAND được thành lập vào năm 1948 bởi công ty sản xuất máy bay Douglas (Douglas Aircraft Company) nhằm hỗ trợ nghiên cứu và phân tích cho Quân đội Hoa Kỳ.
Trung Quốc đã tạo ra một công cụ bán quân sự mạnh mẽ bằng cách kết hợp lực lượng bảo vệ bờ biển được củng cố lại với việc tăng cường sử dụng lực lượng dân quân hàng hải hùng hậu và rộng lớn.
Theo Jay Batongbacal, Giám đốc Viện Các vấn đề Hàng hải tại Đại học Philippines, mục tiêu cuối cùng là “thiết lập sự kiểm soát và thống trị trên thực tế đối với toàn bộ Biển Đông”.
T.P