Thủ tướng Phạm Minh Chính đề nghị các nước lưu vực sông Mê Kông phối hợp với các đối tác đối thoại Trung Quốc và Myanmar xây dựng một hệ thống giám sát các hoạt động khai thác, sử dụng nước sông Mê Kông, đảm bảo an ninh nguồn nước.
Chế độ lũ ĐBSCL bị thay đổi tiêu cực
Phát biểu tại hội nghị, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh lưu vực sông Mê Kông đang đứng trước những thách thức chưa từng có do tác động cộng hưởng của biến đổi khí hậu, sức ép của yêu cầu phát triển kinh tế và sự gia tăng sử dụng nước nhanh chóng.
Hệ quả là nguồn tài nguyên nước sông Mê Kông đang bị suy thoái cả về số lượng và chất lượng, ảnh hưởng trực tiếp đến nỗ lực bảo đảm an ninh nguồn nước và an ninh lương thực cho tất cả các quốc gia trong lưu vực. Những tác động tiêu cực này ngày càng trở nên trầm trọng hơn ở các khu vực hạ nguồn sông Mê Kông, trong đó có vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) của Việt Nam.
Theo đó, giai đoạn 2010 – 2020, tổng lượng dòng chảy lưu vực đã suy giảm từ 4 – 8%, trong khi đó các quốc gia trong lưu vực lại gia tăng sử dụng nước sông Mê Kông từ 5 – 12%; nên dòng chảy từ thượng nguồn sông Mê Kông về hạ du và vùng ĐBSCL đã bị sụt giảm nghiêm trọng. Đồng bằng thường xuyên phải đối mặt với các đợt hạn hán nghiêm trọng và hiện tượng xâm nhập mặn có xu hướng xuất hiện sớm hơn từ 1 – 1,5 tháng với phạm vi và cường độ lớn hơn so với trước đây.
Đặc biệt, các dự án phát triển thiếu bền vững ở thượng nguồn, đã và đang làm thay đổi chế độ lũ ở ĐBSCL, làm giảm lượng phù sa về đồng bằng và gia tăng hiện tượng xói lở bờ sông, bờ biển. Các hiện tượng trên đây được dự báo sẽ ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn trong thời gian tới, ảnh hưởng nghiêm trọng tới sự phát triển bền vững ĐBSCL và sinh kế của hơn 20 triệu người dân sinh sống trong vùng. Các chuyên gia dự báo vào năm 2040, vùng ĐBSCL chỉ còn không tới 5 triệu tấn phù sa mỗi năm, giảm hơn 9 lần so với hiện nay và gần 30 lần so với cách đây 15 năm.
Đảm bảo sinh kế bền vững cho người dân
Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh phải đổi mới tư duy hợp tác và có những bước đi đột phá. Theo đó, Thủ tướng đề xuất Ủy hội cần tái khẳng định cam kết mạnh mẽ, nghiêm túc tuân thủ và thực hiện hiệu quả Hiệp định Mê Kông 1995, cũng như Bộ Quy chế sử dụng nước đã được xây dựng; đồng thời tập trung thực hiện tốt các kế hoạch, chiến lược, coi đó là cơ sở cho mọi hành động của Ủy hội và mỗi quốc gia thành viên.
Mọi chính sách và hành động cần lấy con người làm trung tâm, với cách tiếp cận toàn dân, toàn diện và toàn lưu vực, nhằm bảo đảm sinh kế bền vững. Bài học từ đại dịch Covid-19 và các biến động thiên tai, dịch bệnh thời gian qua cho thấy cần sớm xây dựng và triển khai những cơ chế hợp tác hiệu quả hơn nữa để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân sinh sống trên lưu vực sông khi có tình huống xấu như thiên tai, dịch bệnh xảy ra.
Thông qua Tuyên bố chung Vientiane
Kết thúc hội nghị, trưởng đoàn các nước đã thông qua Tuyên bố chung – Tuyên bố Vientiane nhằm tiếp tục khẳng định cam kết chính trị cao nhất của 4 quốc gia thành viên, các mục đích và nguyên tắc hợp tác vì sự phát triển bền vững của lưu vực sông Mê Kông cũng như xác định các trọng tâm hợp tác của Ủy hội trong thời gian tới.
Tuyên bố chung đặt ra 7 vấn đề ưu tiên, trong đó nổi bật là các nước thành viên sẽ ưu tiên xác định đầu tư chung dự án quốc gia, kết nối, chia sẻ thông tin kịp thời về lũ, hạn hán, chất lượng nước, dòng chảy và các vấn đề khác liên quan tới nước. Các nước ủng hộ sử dụng công nghệ mới, tăng quản lý toàn lưu vực sông thông qua đổi mới chính sách, công nghệ và cơ chế hợp tác, đối tác. Ủy hội sẽ tận dụng cơ chế huy động tài chính và vốn hiệu quả, đảm bảo chuyển đổi bền vững và tự cấp vốn vào năm 2030. Các nước cũng cam kết nỗ lực chung đảm bảo an ninh nguồn nước, an ninh lương thực bền vững, đồng thời kêu gọi các quốc gia đối tác tiếp tục hợp tác, thực hiện Hiệp định Mê Kông 1995, phát triển lưu vực trên nguyên tắc “Một Mê Kông – một tinh thần chung”…
Ủy hội cần phát huy vai trò tích cực trong các khuôn khổ hợp tác tiểu vùng khác, nhất là vai trò trung tâm tri thức, cung cấp các thông tin, số liệu và kiến thức về lưu vực. Đặc biệt, cần phối hợp với các đối tác đối thoại Trung Quốc và Myanmar xây dựng một hệ thống giám sát các hoạt động khai thác, sử dụng nước thời gian thực trên lưu vực để kịp thời thông tin đến các quốc gia ven sông, qua đó giúp các nước chủ động ứng phó với các biến động bất thường, các vấn đề về chất lượng nước, lũ lụt và hạn hán cũng như các trường hợp khẩn cấp khác liên quan tới nước.
Thủ tướng cũng đề xuất các nước thúc đẩy phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Tăng cường hợp tác, hỗ trợ Ủy hội về nguồn lực tài chính, tri thức, kinh nghiệm và công nghệ hiện đại.
“Sông Mê Kông quanh co, uốn khúc nhưng thái độ của chúng ta đối với dòng sông sẽ luôn rõ ràng, minh bạch. Tất cả vì môi trường sinh thái của dòng sông, vì lợi ích chung của cộng đồng cư dân sống quanh lưu vực, vì trách nhiệm với cả các thế hệ tương lai”, Thủ tướng khẳng định.
T.P