Đảo Hải Nam được biết đến với tên gọi mỹ miều “Hawaii của Trung Quốc”, nhưng cũng là địa điểm đặt Căn cứ Hải quân Đông Du Lâm, nơi có các tàu khu trục và tàu ngầm trang bị vũ khí hạt nhân của Trung Quốc. Trong thập kỷ qua, hòn đảo này (có diện tích gần bằng Đài Loan) đã trở thành nơi tập trung nhiều tàu chiến nhất của Trung Quốc và cũng được xem là “điểm khởi đầu” cho các cuộc tấn công hung hãn vào vùng biển tranh chấp ở Biển Đông.
Đảo Hải Nam được biết đến với tên gọi mỹ miều “Hawaii của Trung Quốc”, nhưng cũng là địa điểm đặt Căn cứ Hải quân Đông Du Lâm, nơi có các tàu khu trục và tàu ngầm trang bị vũ khí hạt nhân của Trung Quốc. Trong thập kỷ qua, hòn đảo này (có diện tích gần bằng Đài Loan) đã trở thành nơi tập trung nhiều tàu chiến nhất của Trung Quốc và cũng được xem là “điểm khởi đầu” cho các cuộc tấn công hung hãn vào vùng biển tranh chấp ở Biển Đông.
Theo một phân tích độc quyền về khoảng 200 địa điểm quân sự của Nhóm Chiến lược Dài hạn (LTSG) – một công ty tư vấn quốc phòng do Bộ Quốc phòng Mỹ ủy quyền, trong hơn 2 thập kỷ Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) đã tăng hơn gấp ba lần giá trị của cơ sở hạ tầng quân sự ở Hải Nam và trên các rạn san hô được cải tạo ở Biển Đông. Trong khi đó, các nhà nghiên cứu cho rằng, nhìn chung giá trị của cơ sở hạ tầng quân sự ở Hải Nam và Biển Đông đã vượt quá 50 tỷ USD (tính đến năm 2022). LTSG cho biết con số này lớn hơn giá trị của tất cả các cơ sở quân sự của Mỹ ở Hawaii.
Các nhà nghiên cứu cho biết thêm rằng, cơ sở hạ tầng tại Căn cứ Hải quân Du Lâm Lớn ở Hải Nam được định giá hơn 18 tỷ USD vào năm 2022, sánh ngang với giá trị của một trong những cơ sở quan trọng nhất của quân đội Mỹ ở Thái Bình Dương: Căn cứ chung Trân Châu Cảng-Hickam (Con số đó không bao gồm phần căn cứ tàu ngầm nằm bên ngoài một ngọn núi ở căn cứ Đông Du Lâm). Hải Nam (tỉnh cực Nam của Trung Quốc) hiện tự hào có một bộ máy hỗ trợ quân sự (được củng cố bởi các khoản đầu tư cơ sở hạ tầng đáng kinh ngạc ở Biển Đông) mà các nhà phân tích cho rằng, nếu xu hướng hiện tại tiếp tục sẽ có thể vô hiệu hóa những gì từ lâu được coi là lợi thế quân sự của Mỹ trong một cuộc đối đầu có thể xảy ra.
Đô đốc Samuel Paparo, Chỉ huy Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của Mỹ cho biết trong một cuộc trả lời phỏng vấn rằng: “Đó là một thách thức sâu sắc đối với khu vực. Đó là một thách thức sâu sắc đối với các đồng minh và đối tác của chúng tôi. Không thể phủ nhận rằng việc tăng cường năng lực ở Biển Đông… là mối đe dọa… đối với lợi ích của Mỹ”.
Các quan chức quân sự cấp cao của Mỹ không nghĩ rằng nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình sẵn sàng tiến hành một cuộc tấn công nhằm thu hút lực lượng Mỹ. Nhưng điều đó không có nghĩa là “ngày đó sẽ không đến” mà chỉ là sớm hay muộn. Chuẩn Đô đốc đã nghỉ hưu Michael Studeman, cựu Chỉ huy Văn phòng Tình báo Hải quân Mỹ, cho biết: “Trung Quốc đang nỗ lực rất nhiều để có được những ưu thế vượt trội ở đó mà không ai có thể sánh được”. Ông Michael Studeman cho rằng: “Họ (Trung Quốc) đã xây dựng kịch bản triển khai sức mạnh đa dạng (trên không, tên lửa, dân quân, tàu, tàu ngầm). Và chúng ta (Mỹ) cần xây dựng năng lực và tư thế quân sự của mình với các đồng minh để ngăn chặn một cuộc tấn công của Trung Quốc”.
Căn cứ hải quân Du Lâm Lớn là trung tâm hiện diện của Hải quân Trung Quốc ở Biển Đông, được chia thành 2 vịnh nước sâu và có 2 hạng mục cơ sở hạ tầng quân sự đắt tiền nhất trong khu vực hiện nay: một ụ tàu sân bay và một bến tàu sân bay, cùng có giá trị khoảng 2,5 tỷ USD (theo ước tính của LTSG).
Căn cứ hải quân Đông Du Lâm là căn cứ tàu ngầm mang tên lửa đạn đạo duy nhất của Trung Quốc, một cơ sở hàng đầu cung cấp một phần khả năng răn đe hạt nhân chiến lược của quốc gia. Ngay ở phía Nam của khu phức hợp gồm 6 cầu tàu là một hang động lớn được xây dựng trên sườn đồi thiết kế để chứa nhiều tàu ngầm nằm sâu dưới lòng đất và ở ngoài tầm theo dõi của các vệ tinh giám sát. Xa hơn về phía Nam là một cơ sở khử từ giúp giảm tín hiệu từ tính của các tàu Hải quân PLA, khiến chúng khó bị máy bay chống ngầm phát hiện hơn. Căn cứ này còn có nhiều kho chứa vũ khí, nhiều kho khác đang được xây dựng và toàn bộ tổ hợp hải quân được bảo vệ bằng các khẩu đội tên lửa chống hạm và đất đối không.
Tuy nhiên, sự phát triển của Hải Nam không chỉ giới hạn ở vùng biển khơi. Hai thập kỷ trước, một máy bay trinh sát EP-3 của Mỹ đã bị một máy bay chiến đấu Trung Quốc đâm phải và phải hạ cánh khẩn cấp xuống Căn cứ Không quân Lăng Thủy của Hải Nam (khi đó là một đường băng hẹp duy nhất, rải rác những máy bay phản lực thời Liên Xô). Ngày nay, với quá trình hiện đại hóa, căn cứ đó ước tính trị giá 1,65 tỷ USD và tự hào có máy bay tác chiến chống tàu ngầm, tàu cảnh báo sớm trên không và khu vực lưu trữ đạn dược mới. Hiện nó cũng là một trong 3 sân bay quân sự lớn trên đảo. Ngoài ra, cách bờ biển khoảng 125 dặm về phía Đông Bắc là cơ sở phóng vệ tinh Văn Xương của PLA, được Trung Quốc gọi là “Cánh cổng vào không gian trong thế kỷ 21”. PLA phóng vệ tinh từ Văn Xương cho mục đích liên lạc, trinh sát và giám sát. Với lần phóng đầu tiên vào năm 2016, Văn Xương là sân bay vũ trụ duy nhất của Trung Quốc nằm trên bờ biển (3 sân bay còn lại nằm ở các vùng xa xôi như Nội Mông và tỉnh Sơn Tây).
Hải Nam cũng tự hào có căn cứ Lực lượng Tên lửa PLA, một trong hơn 40 cơ sở trên khắp đất nước. Theo Decker Eveleth, chuyên gia về chương trình tên lửa và hạt nhân Trung Quốc tại CNA, một tổ chức nghiên cứu có trụ sở tại Arlington (bang Virginia) Mỹ, căn cứ này được xây dựng vào năm 2019, chứa tên lửa đạn đạo chống hạm DF-21D. Được mệnh danh là “Sát thủ tàu sân bay”, những vũ khí trang bị thông thường này có thể di chuyển hơn 900 dặm, cho phép PLA tiến hành các cuộc tấn công chính xác chống lại các tàu ở xa như Tây Thái Bình Dương. Tháng 9/2024, Lực lượng Tên lửa đã phóng (từ một địa điểm ở phía Bắc Văn Xương) một tên lửa đạn đạo xuyên lục địa với đầu đạn giả bay khoảng 7.400 dặm trước khi rơi xuống Nam Thái Bình Dương. Đây cũng là vụ phóng đầu tiên của Trung Quốc trong hơn 40 năm.
Thomas Shugart, một thành viên cấp cao tại Trung tâm an ninh Mỹ và cựu sĩ quan tác chiến tàu ngầm của hải quân, cho biết các căn cứ không quân ở Hải Nam cung cấp sự bảo vệ cho hạm đội tàu Trung Quốc. Chúng là một phần của cái được gọi là “thế trận quân sự nhiều lớp”: Trong khi hải quân PLA đi lại trên Biển Đông, các tàu ngầm có thể ngăn chặn lực lượng của kẻ thù và tiến hành trinh sát trước hạm đội. Máy bay chiến đấu cung cấp sự hỗ trợ trên không và ngăn chặn các mối đe dọa phía trước, trong khi tên lửa của Lực lượng Tên lửa cung cấp khả năng yểm trợ tầm xa. Ông Shugart nói: “Đây (Hải Nam) là một tập hợp cơ sở hạ tầng toàn diện bao trùm mọi lĩnh vực xung đột trên biển, trên không và dưới lòng Biển Đông. Và tất cả những điều này sẽ rất khó hóa giải, đặc biệt là trong cuộc xung đột lớn ở eo biển Đài Loan”.
Hải Nam và Biển Đông nằm ở phần phía Tây của cái gọi là “Chuỗi đảo thứ nhất” – một khu vực bao quanh phía Nam quần đảo Nhật Bản, dọc theo bờ biển Đài Loan và phía Bắc Philippines, sau đó uốn cong dọc theo Malaysia và Brunei (đảo Borneo) và về phía Bắc Việt Nam, theo hình lưỡi câu khổng lồ. Phần lớn ranh giới địa lý này trùng lặp với “Đường 10 Đoạn” của Trung Quốc, hay phần rìa của những gì nước này tuyên bố là quyền thống trị trên biển của mình. Chuẩn Đô đốc đã nghỉ hưu Michael Studeman cho biết, mục tiêu lâu dài của PLA là đạt được khả năng triển khai sức mạnh “đột phá” dọc theo toàn bộ sườn hàng hải của nước này, từ Biển Nhật Bản xuống qua Biển Đông. Bắc Kinh tin rằng cách duy nhất để bảo vệ huyết mạch chiến lược của mình, đảm bảo nguồn tài nguyên ngoài khơi và ngăn chặn kẻ thù là thiết lập quyền kiểm soát hiệu quả bên trong phần lớn khu vực được phân định bởi “Chuỗi đảo thứ nhất” và đó sẽ là bước đầu tiên trong một vở kịch chiến lược nhằm mở rộng sức mạnh của mình sang Thái Bình Dương rộng lớn hơn cũng như Ấn Độ Dương và Bắc Băng Dương. Ông Studeman nhấn mạnh: “Cơn sốt thống trị các vùng lân cận của Trung Quốc đã trở thành xu hướng gây bất ổn nhất ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương”.
Biển Đông, Eo biển Đài Loan và Biển Hoa Đông là một trong những tuyến đường vận chuyển nhộn nhịp nhất trên thế giới, một đường cao tốc hàng hải vận chuyển hàng hóa và năng lượng. Trong 10 năm qua, Trung Quốc đã xây dựng các đảo tiền đồn trên Biển Đông để mở rộng phạm vi hoạt động và khẳng định quyền thống trị trên các tuyến đường thương mại này. Các đồng minh và đối tác dân chủ của Mỹ (bao gồm Philippines, Đài Loan và Nhật Bản) nằm dọc theo “Chuỗi đảo thứ nhất” và phản đối hoạt động quân sự hóa vùng biển của Trung Quốc. Xa hơn về phía Đông ở Thái Bình Dương, dọc theo “Chuỗi đảo thứ hai”, là nơi có các căn cứ quân sự lớn của Mỹ. Các tiền đồn quân sự hóa của Trung Quốc được thiết kế để hạn chế khả năng Mỹ và các đồng minh tiến vào vùng ảnh hưởng mà Bắc Kinh tuyên bố.
Theo báo cáo năm 2023 của Đại học Duke (do học giả Lincoln Pratson dẫn đầu), hàng năm có khoảng 7,4 nghìn tỷ USD giá trị thương mại đi qua vùng biển Biển Đông và Biển Hoa Đông (ít nhất là tính đến năm 2019 trước khi đại dịch COVID-19 làm gián đoạn chuỗi cung ứng). Hầu hết nhiên liệu và các tài nguyên khác mà Trung Quốc cần đều đến từ Trung Đông và châu Phi thông qua các vùng biển này (cũng như khoảng 80% thương mại của nước này). Ông Pratson cho biết: “Nếu xảy ra xung đột ở đó, có tới 30% thương mại dầu mỏ thế giới sẽ bị ảnh hưởng”.
Điểm nóng nhất ở Biển Đông thời gian gần đây là gần Philippines, nơi các tàu hải cảnh, tàu dân quân biển Trung Quốc thường xuyên đụng độ với các tàu tuần duyên và tàu công vụ của Philippines ở khu vực Bãi Cỏ Mây, Bãi cạn Scarborough, Bãi cạn Sabina trong năm qua. Cuộc xung đột đã trở thành một sự cố quốc tế, gây ra sự phẫn nộ từ Philippines và Mỹ cam kết rằng họ sẽ hỗ trợ đồng minh hiệp ước của mình nếu các tàu hải quân và tàu tuần duyên Philippines bị tấn công vũ trang.
Nếu xung đột leo thang thành một cuộc đấu súng và Mỹ đến bảo vệ Philippines thì các căn cứ không quân gần nhất của Mỹ gồm: Căn cứ Không quân Andersen trên đảo Guam (một lãnh thổ của Mỹ cách Bãi Cỏ Mây khoảng 1.900 dặm) và Căn cứ Không quân Kadena (trên đảo Okinawa ở Nhật Bản cách đó 1.400 dặm). Nhưng chỉ cách đó 18 hải lý là Đá Vành Khăn, nơi Trung Quốc có căn cứ không quân trị giá hơn 3,5 tỷ USD, theo LTSG. Trong thập kỷ qua, Trung Quốc đã tiến hành xây dựng cơ sở quân sự quy mô lớn trên khắp Biển Đông, từ Hoàng Sa đến quần đảo Trường Sa, bao gồm cả việc bồi đắp mở rộng các thực thể không có người ở thành các hòn đảo nhân tạo có nhiều trang thiết bị quân sự. LTSG chốt giá trị của các căn cứ Trung Quốc này vào năm 2022 ở mức 15 tỷ USD, vượt qua giá trị của tất cả cơ sở hạ tầng quân sự của Mỹ trên đảo Guam.
Đô đốc Samuel J. Paparo, Tư lệnh Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, lưu ý đến kho vũ khí đáng nể của Trung Quốc. Ông Paparo cho biết: “Không thể phủ nhận số lượng các năng lực mà (Trung Quốc) đã trang bị cho đảo Hải Nam” khi xem qua danh sách bao gồm: 6 tàu ngầm mang tên lửa đạn đạo chạy bằng năng lượng hạt nhân, 1 đội tàu khu trục, 2 trung đoàn chiến đấu cơ, 1 lữ đoàn tên lửa đạn đạo, 2 phi đội tàu ngầm tấn công, 2 sân bay, 2 căn cứ hải quân, 1 lữ đoàn phòng thủ bờ biển và 1 lữ đoàn vũ khí tổng hợp. Paparo cho biết thêm rằng, mặc dù Mỹ với các tàu và máy bay ở Thái Bình Dương, luôn sẵn sàng bảo vệ các đồng minh và lợi ích của mình nếu Trung Quốc tấn công, nhưng vẫn cần phải làm nhiều hơn nữa. Ông Paparo cho rằng: “Chúng ta (Mỹ) phải tăng cường đầu tư vào cơ sở công nghiệp quốc phòng và cơ sở hạ tầng quốc phòng của mình để ngăn chặn xung đột bằng sức mạnh chiến đấu quyết định và đáng tin cậy”.
Qua những đánh giá kể trên, có thể thấy Hải Nam đã được Bắc Kinh xây dựng thành một thành trì quân sự ở phía Nam Trung Quốc, tạo mối đe doạ lớn không chỉ với Biển Đông mà cả khu vực.