Tổng thống Mỹ Donald Trump đã quyết định cắt hoàn toàn viện trợ, tạm ngừng cấp súng đạn cho Ukraine. Mấy ngày qua, quyết định này đã thu hút sự quan tâm của người dân toàn cầu.
Không chỉ hơn 77 triệu cử tri Mỹ đã bầu cho Donald Trump làm Tổng thống nhiệm kỳ 2.0, mà đại bộ phận người dân thế giới cho rằng, đó là tất yếu, mây tích tụ nhiều thì phải mưa. Thời buổi này không nên kéo dài tình trạng sấm to mưa nhỏ. Nước Mỹ thời Donald: Sấm to, mưa cũng to!
Việc Mỹ tạm ngừng cấp súng đạn cho Ukraine phản ánh sự thay đổi rõ rệt trong chính sách đối ngoại của chính quyền Trump so với thời Biden. Quyết định này có thể được nhìn nhận từ nhiều góc độ.
Trước hết là quan điểm “Nước Mỹ trên hết”. Donald Trump và Đảng Cộng hòa từ lâu đã chỉ trích việc Mỹ vung tiền không tiếc tay cho Ukraine. Trong khi đó các nước châu Âu có lợi ích trực tiếp từ cuộc chiến lại “lững thững trong sân bóng đá”, đóng góp một cách chiếu lệ. Việc ngừng viện trợ của Mỹ là một cách gây áp lực để EU đảm nhận trách nhiệm rõ ràng hơn.
Một điểm khác, đây được coi là tín hiệu chính trị nội bộ, một động thái nhằm củng cố sự ủng hộ của cử tri Mỹ, nhất là những người muốn chính quyền tập trung “dọn dẹp nhà cửa nhà mình”, thay vì “vung cây chổi cán dài sang nhà hàng xóm”. Mải mê can thiệp vào xung đột ở nước ngoài sẽ sa lầy về kinh tế và chính trị.
Về sức ép với Ukraine, ông Trump nhất quán việc tuyên bố muốn kết thúc chiến tranh thông qua đàm phán. Ông nói lý do tạm dừng viện trợ là để gây áp lực buộc Ukraine phải cùng với Nga tháo cởi những bất hòa.
Sau quyết định của Nhà Trắng sẽ ảnh hưởng ra sao đến chiến sự? Chắc chắn sẽ gây khó khăn cho Ukraine trong ngắn hạn, đặc biệt khi họ đang đối mặt với những áp lực từ phía Nga trên chiến trường. Thế nhưng, điều này cũng có thể thúc đẩy EU phải đưa ra quyết định mạnh mẽ hơn về vai trò của họ trong cuộc chiến.
Đến đây chúng ta có thể thấy, động thái của Washington không chỉ đơn thuần là cắt viện trợ mà còn mang tính chiến lược. Câu hỏi lớn là liệu quyết định này có thật sự giúp đạt được hòa bình hay chỉ làm cho tình hình thêm phức tạp. Liệu EU có tăng cường viện trợ cho Ukraine sau quyết định rúng động của Trump?
Câu hỏi này là câu hỏi tiếp biến từ một câu hỏi khác: Vì sao ông Trump lại tuyên bố mạnh mẽ rằng, lẽ ra châu Âu phải gánh vác cuộc chiến này của Ukraine, nhưng họ lại đùn cho Mỹ?
“Chúng ta đã đưa cho họ nhiều hơn rất là nhiều so với Châu Âu viện trợ cho Ukraine” – Tổng thống Donald Trump nói hôm 3/3/2025 tại Nhà Trắng. – “Mà Châu Âu lẽ ra phải đưa nhiều hơn chúng ta mới đúng chứ, biên giới của họ ở đó mà. Quốc gia đó (Ukraine) tựa như cái hàng rào ở biên giới của họ (EU), và có tầm quan trọng đối với Châu Âu”.
Chẳng phải ông Trump “nói bừa”. Nhà tỉ phú lọc lõi đưa ra lập luận này dựa trên một số quan điểm chiến lược và lợi ích quốc gia. Đó là, Châu Âu có vị trí địa lý và lợi ích trực tiếp. Ukraine là quốc gia nằm sát châu Âu, và cuộc xung đột với Nga ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh và ổn định khu vực này. Trong khi đó, Mỹ cách rất xa, không có biên giới chung với Nga hay Ukraine. Vì thế, châu Âu có lý do rõ ràng hơn để gánh vác trách nhiệm chính trong việc hỗ trợ Kiev.
Rồi bàn về sự mất cân đối trong đóng góp tài chính, Trump và Đảng Cộng hòa từ lâu đã chỉ trích, Mỹ đóng góp quá nhiều cho Ukraine trong khi các nước châu Âu, nhất là Đức và Pháp, đã không chi tiêu đủ. Theo số liệu trước đây, Mỹ đã viện trợ hàng trăm tỷ USD cho Ukraine kể từ 2022, trong khi tổng viện trợ từ EU không tương xứng so với tiềm lực kinh tế của khu vực này.
Về chiến lược đàm phán và gây áp lực lên châu Âu, Trump có xu hướng sử dụng đòn bẩy kinh tế để gây sức ép lên đồng minh. “Lá bùa” này giống như ông từng làm với NATO khi yêu cầu các nước châu Âu tăng ngân sách quốc phòng. Ông muốn châu Âu phải “chịu trách nhiệm nhiều hơn”, thay vì để Mỹ gánh vác phần lớn gánh nặng.
Nhưng cốt lõi nhất là xuất phát từ chủ trương lớn “Nước Mỹ trên hết”. Trump cho rằng lợi ích của người Mỹ phải được đặt lên hàng đầu, và Mỹ không thể mãi è lưng đóng vai “cảnh sát thế giới”. Nền kinh tế trong nước đang cần sự đầu tư. Việc vung tay chi hàng chục tỷ USD cho Ukraine gây bức xúc, chia rẽ trong nội bộ nước Mỹ.
Sau câu chuyện kinh tế thì điều thế giới cần có câu trả lời là: Nếu tới đây Ukraine chấp nhận thua cuộc trước Nga thì Moscow sẽ tặng Washington món quà gì?
Khả năng “thua” của Ukraine đã khá rõ. Moscow có thể coi đó là một chiến thắng lớn và sẽ tìm cách tận dụng tình thế để đàm phán với Washington. Trong bối cảnh đó, Nga có thể “tặng” Mỹ một số “món quà” dưới dạng nhượng bộ hoặc hợp tác chiến lược nhằm đổi lại việc Mỹ giảm áp lực cấm vận hoặc có lập trường mềm mỏng hơn với Nga. Một số khả năng bao gồm: Nhượng bộ về an ninh và địa chính trị; hợp tác về năng lượng; hợp tác về an ninh toàn cầu (đàm phán lại các hiệp ước kiểm soát vũ khí, hợp tác trong vấn đề Trung Đông…)
Tuy nhiên, việc Nga “tặng quà” cho Mỹ phụ thuộc vào thái độ của Washington. Nếu Mỹ vẫn tiếp tục coi Nga là đối thủ chiến lược và duy trì cấm vận, Moscow có thể sẽ không nhượng bộ mà thay vào đó tìm cách tăng cường quan hệ với Trung Quốc, Iran, hoặc các nước khác để đối phó với áp lực từ phương Tây.
Cuối cùng, khi cuộc chiến Nga-Ukraine kết thúc thì thế giới có thể được hưởng lợi trên nhiều phương diện, từ kinh tế, chính trị đến an ninh toàn cầu. Tuy nhiên, mức độ lợi ích còn phụ thuộc vào cách cuộc chiến kết thúc bằng một thỏa thuận hòa bình bền vững hay một sự sụp đổ nhanh chóng của một bên.
Điều hiển nhiên là khi hòa bình lập lại, kinh tế thế giới ổn định hơn, nguồn cung năng lượng ổn định trở lại, giúp hạ giá nhiên liệu, giảm chi phí sản xuất và kích thích tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Lạm phát sẽ giảm. Nguồn cung thực phẩm ổn định hơn, giúp kiểm soát lạm phát. Thương mại quốc tế phục hồi do các lệnh trừng phạt, rào cản thương mại và sự gián đoạn chuỗi cung ứng sẽ giảm bớt, giúp các doanh nghiệp toàn cầu hoạt động trơn tru hơn,v.v..
Cuộc chiến Nga-Ukraine kết thúc, chiến tranh Israel- Hamas và các khu vực xung quanh kết thúc, đều có sự can dự của Mỹ ở các mức độ nhiều hay ít. “Sấm to, mưa to”, các quốc gia, nhất là các cường quốc cần tuân thủ luật pháp quốc tế, không can thiệp vào công việc nội bộ của nước khác, không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực. Thực hiện đối thoại và hợp tác quốc tế. Giải quyết xung đột bằng con đường ngoại giao, đàm phán, thay vì đối đầu quân sự. Lúc này hơn lúc nào hết, Mỹ cần thật sự là người lĩnh xướng tin cậy trong các tranh chấp giữa các nước nhỏ, yếu thế.
H.Đ