Hôm 18/3 Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Putin đã có cuộc điện đàm kéo dài hơn 2 giờ. Thỏa thuận quan trọng nhất giữa hai ông là, đồng ý ngừng bắn ngay lập tức vào cơ sở hạ tầng năng lượng. Đương nhiên, còn rất nhiều vấn đề cốt lõi chưa được bàn tới.
Sau cuộc điện đàm còn để lại khoảng trống lớn, nếu không muốn nói là thất vọng, vì không đạt được lệnh ngừng bắn toàn diện. Ông Putin nhấn mạnh, cần thiết lập một cơ chế giám sát chặt chẽ lệnh ngừng bắn tiềm năng, chấm dứt ngay lập tức việc huy động lực lượng và tái vũ trang ở Ukraine. Ông lên án “những tội ác khủng bố man rợ do các chiến binh Ukraine gây ra đối với dân thường ở vùng Kursk”.
Về việc tạm dừng các cuộc tấn công vào hạ tầng năng lượng, ông Trump là người đề xuất cả Nga và Ukraine đều phải tạm dừng các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng trong 30 ngày. Ngay sau đó ông Putin đã ra lệnh cho quân đội Nga ngừng bắn. Tuy nhiên, các “vấn đề khác” sẽ bàn đến kỹ hơn về sau.
Chuyện trao đổi tù binh giữa hai bên cũng được thỏa thuật chóng vánh. Trước mắt mỗi bên sẽ có 175 tù binh được trả tự do. Nga cũng sẽ trao trả 23 binh sĩ Ukraine bị thương “như một cử chỉ thiện chí”.
Hai “Ông lớn” cũng bàn giập dạp về giữ hòa bình lâu dài, thay vì chỉ tìm kiếm một giải pháp tạm thời cho cuộc chiến ở Ukraine. Cụ thể, Nga muốn Mỹ dừng hẳn viện trợ quân sự cho Ukraine, không nên để tình trạng dền dứ như thời gian vừa qua, nhất là với tính cách sớm nắng chiều mưa của Ông chủ Nhà Trắng. Theo Tổng thống Mỹ, cuộc xung đột kéo dài đã hơn ba năm không bao giờ nên bắt đầu và đáng lẽ phải kết thúc từ lâu bằng những nỗ lực hòa bình chân thành và thiện chí. Có nhiều yếu tố của Hợp đồng vì Hòa bình đã được hai bên thảo luận, bao gồm cả thực tế là hàng nghìn binh lính đang bị giết. Cả Tổng thống Putin và Tổng thống Zelensky đều muốn cuộc chiến sớm kết thúc. Vì lợi ích của Nhân loại, chúng tôi sẽ hoàn thành công việc này!
Vậy là, chấm dứt chiến tranh ư, không hề đơn giản! Nó vẫn dừng lại ở ý tưởng nhiều hơn. Và người biến báo tinh khôn nhất như một diễn viên trên sân khấu chính trị quốc tế, không ai khác chính là Donald Trump. Ông nói: “Cả hai chúng tôi đều suy ngẫm về lịch sử vĩ đại của các quốc gia và thực tế là hai quóc gia đã chiến đấu rất thành công cùng nhau trong Thế chiến II, nhớ rằng Nga đã mất hàng chục triệu người, và Mỹ cũng mất rất nhiều người!”.
Theo các nhà bình luận quốc tế, cuộc điện đàm của hai Tổng thống là một bước tiến nhỏ nhưng chưa đủ năng lượng kết thúc cuộc chiến. Đây là một thỏa thuận hạn chế, hoàn toàn không phải một lệnh ngừng bắn toàn diện. Điều này giúp giảm bớt thiệt hại cho dân thường, đặc biệt là khi Ukraine và Nga đều đã nhắm vào các trạm điện, nhà máy năng lượng trong thời gian qua. Tuy nhiên, chiến sự trên thực địa vẫn có thể tiếp diễn, và nếu không có sự giám sát, Nga hoặc Ukraine có thể tiếp tục tấn công bằng cách khác.
Cái gật đầu của ông Putin về một thỏa thuận ngừng bắn có giới hạn có thể là dấu hiệu cho thấy Moscow đang chịu áp lực từ các cuộc tấn công của Ukraine vào hạ tầng năng lượng của họ, hoặc muốn tìm cách giảm bớt sự can thiệp của phương Tây. Không nên lầm tưởng rằng Moscow sẵn sàng xuống thang chiến tranh.
Cần thấy sự thỏa thuận này có khả năng bị phá vỡ bất cứ lúc nào, giống như khi lũ lớn, thân đê có tổ mối lớn bên trong. Nga từng bị cáo buộc vi phạm nhiều thỏa thuận trước đây, cho nên nếu không có cơ chế giám sát rõ ràng, thỏa thuận này cũng sẽ rơi vào tình trạng đó. Mặt khác nếu Ukraine cảm thấy bị thiệt hại, hoặc phương Tây không đồng tình với thỏa thuận này, Kiev có thể tiếp tục tấn công các mục tiêu năng lượng của Nga.
Còn có nhiều điểm rất đáng quan tâm mà cuộc điện đàm của hai Tổng thống đều né tránh. Đó là họ đã không nhắc đến bốn tỉnh của Ukraine mà Nga tuyên bố sáp nhập (Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia, Kherson).
Đây chính là chiến lược ngoại giao mập mờ của Trump, bởi đây là chủ đề nhạy cảm. Nếu ông công khai thảo luận về vấn đề này với Putin, đặc biệt là theo hướng có lợi cho Nga, sẽ gây phân hóa, tranh cãi lớn trong chính trường Mỹ.
Còn Putin, ông cũng không muốn thảo luận công khai vì Nga đang gặp nhiều khó khăn trong việc kiểm soát hoàn toàn các khu vực này, đặc biệt là khi Ukraine phản ứng dữ dội và tiếp tục phản công. Nếu Putin nói ra chuyện “thiếu lí lẽ thừa áp đặt”, ông có thể bị xem là yếu thế hoặc thiếu chiến lược rõ ràng.
Như vậy có khả năng hai bên sẽ/đã thảo luận kín theo một kênh riêng tư khác, thay vì để lộ thông tin qua cuộc điện đàm dễ bị theo dõi. Cũng có thể ông “trọng tài” Nhà Trắng ưu tiên vấn đề khác, mở rộng vấn đề hơn như NATO và chiến tranh Israel – Hamas, hòa bình lâu dài cho Trung Đông,v.v..
Một cuộc điện đàm khá dài, rất cần thiết. Nhưng tốt hơn nếu bàn sát hơn vào những vấn đề nóng. Xem ra phương Tây duy lý và mạnh mẽ nhưng trong những trường hợp khó ăn khó nói này, điều chính nghĩa chưa hẳn thuyết phục được. Hãy “ẩn mình chờ thời” theo cách của một cường quốc khác – Trung Quốc. Nhiều mây tích tụ sẽ mưa lớn. Vấn đề là chưa mưa lớn được thì hẵng cứ lây rây vài giọt trước đã.
H.Đ