Trong bối cảnh phải liên tục đối đầu với Trung Quốc ở Biển Đông, Philippines là quốc gia Đông Nam Á đầu tiên được Ấn Độ bá cho hệ thống tên lửa siêu thanh BrahMos. Năm 2024, Philippines đã nhận được hệ thống BrahMos đầu tiên. Việt Nam là nước tiếp theo đang trao đổi với Ấn Độ về thương vụ tên lửa BrahMos ở giai đoạn cuối; theo một số nguồn tin, New Delhi và Hà Nội sắp ký thỏa thuận về thương vụ hệ thống tên lửa BrahMos trị giá 700 triệu USD.
Indonesia đang chuẩn bị trở thành khách hàng nhiệt tình thứ 3 tại Đông Nam Á mua loại tên lửa sát thương này. Trong khi đó, Malaysia và Thái Lan đang cân nhắc mua loại tên lửa này trong tương lai.
Một trong những mục tiêu quan trọng trong chuyến thăm New Delhi của Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto vào tháng 1/2025 là tìm hiểu về việc mua hệ thống tên lửa siêu thanh BrahMos. Trong thời gian chuyến thăm, Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto đã gặp Giám đốc điều hành BrahMos Jaiteerth Joshi trước sự chứng kiến của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi. Một phái đoàn cấp cao do Tư lệnh hải quân Indonesia, Đô đốc Muhammad Ali dẫn đầu cũng đã đến thăm trụ sở của tập đoàn BrahMos.
Các quốc gia nói trên đặc biệt quan tâm đến các biến thể chống hạm của BrahMos, có công dụng nổi bật là chống lại sự can thiệp của Trung Quốc vào các hoạt động hải quân của họ trên Biển Đông. Giới phân tích quân sự nhận định khả năng đã được chứng minh của hệ thống tên lửa siêu thanh BrahMos dẫn đến quyết định mua của các nước ven Biển Đông mong muốn trang bị loại tên lửa này. Việc đưa tên lửa BrahMos vào vùng lân cận của Trung Quốc, đặc biệt là ở khu vực biển đang có tranh chấp ở Biển Đông, khiến các nhà quân sự Trung Quốc lo ngại.
Hệ thống tên lửa BrahMos đã nổi lên như một loại vũ khí cực kỳ thành công và được Ấn Độ sản xuất và xuất khẩu theo nhu cầu. Được phát triển thông qua liên doanh Ấn Độ-Nga, BrahMos dựa trên hệ thống tên lửa P-800 Oniks “Yakhon” của Nga, với những cải tiến đáng kể về tính năng và khả năng. Đây là tên lửa siêu thanh tầm trung, sử dụng động cơ ramjet được thiết kế để sử dụng trong mọi lĩnh vực – trên không, trên biển và trên bộ. BrahMos có thể đạt tốc độ Mach 2,8 và có tầm bắn lên tới 800 km; tuy nhiên, các phiên bản xuất khẩu bị giới hạn ở tầm bắn 290 km do các hạn chế của “Cơ chế kiểm soát công nghệ tên lửa” (MTCR). Các lực lượng Ấn Độ đã đưa nhiều biến thể của tên lửa này vào kho vũ khí của riêng họ kể từ năm 2007.
Mặc dù vậy, BrahMos vẫn phải đối mặt với những thách thức trong việc tìm kiếm cơ hội xuất khẩu. Ban đầu, nó cạnh tranh trực tiếp với tên lửa Yakhont mà Nga cung cấp cho Indonesia (năm 2007), Việt Nam (năm 2010–2011) và các nước khác vào đầu những năm 2010. Ấn Độ cũng gặp phải sự phản đối của Nga về vấn đề sở hữu trí tuệ, làm phức tạp triển vọng xuất khẩu. Cách tiếp cận thận trọng của chính phủ Ấn Độ khi cân nhắc đến sự nhạy cảm của Trung Quốc cũng ảnh hưởng đến các quyết định, đặc biệt liên quan đến những người mua ở Đông Nam Á.
Những trở ngại này hầu như không còn nữa khi sự phụ thuộc về công nghệ của Ấn Độ vào Nga để sản xuất tên lửa này đã giảm đáng kể. Hơn nữa, khi quan hệ Ấn Độ-Trung Quốc trở nên căng thẳng và Bắc Kinh gia tăng hành vi hung hăng, Ấn Độ đã từ bỏ các hạn chế tự áp đặt đối với xuất khẩu quốc phòng. Do đó, tên lửa BrahMos nổi lên như một công cụ quan trọng trong chính sách ngoại giao-quốc phòng của Ấn Độ vào những năm 2020.
Philippines là nước đầu tiên được hưởng lợi từ sự thay đổi này, hoàn tất một thỏa thuận trị giá 375 triệu USD vào tháng 1/2022 để trang bị cho lực lượng thủy quân lục chiến của mình 3 tổ hợp tên lửa. Thỏa thuận bao gồm hỗ trợ đào tạo và bảo dưỡng, và hệ thống tên lửa đầu tiên đã được chuyển giao vào tháng 4/2024. Việc mua sắm này dường như đã củng cố sự quan tâm của Philippines, vì lực lượng của nước này hiện đang đàm phán để mua thêm các tổ hợp tên lửa.
Việt Nam – khách hàng tiềm năng thứ 2 – đã thể hiện sự quan tâm đến BrahMos kể từ những năm 2010, hiện đang hoàn tất thỏa thuận trị giá 700 triệu USD cho 5 tổ hợp tên lửa, với các chi tiết kỹ thuật thương mại đã được chia sẻ. Tương tự như vậy, Indonesia đang đàm phán một hợp đồng trị giá 450 triệu USD, khi hoàn tất, sẽ củng cố thêm “Chính sách Hành động hướng Đông” của Ấn Độ đối với lĩnh vực quốc phòng ở Đông Nam Á.
Đối với Trung Quốc, sự phổ biến của tên lửa BrahMos ở khu vực xung quanh Biển Đông đặt ra một thách thức đáng kể. Trung Quốc nhận thức rõ về các tính năng tiên tiến của tên lửa, bao gồm hình dạng giống phi tiêu để có khả năng xuyên phá mạnh, lớp phủ hấp thụ radar để tàng hình, động cơ phản lực hạn chế thời gian phản ứng của đối phương và hệ thống dẫn đường tổng hợp có độ chính xác cao bao gồm các thành phần radar INS (Hệ thống dẫn đường quán tính), SNS (Bộ mô phỏng mạng cảm biến) và A/P (truyền tín hiệu bất thường).
Ngoài ra, khả năng chống nhiễu khiến BrahMos trở thành tên lửa tầm xa đáng tin cậy. Các chuyên gia Trung Quốc đã mô tả nó là “kẻ gây rối tiềm tàng cho an ninh quốc tế” do khả năng và phạm vi của nó. Đáng chú ý, vào năm 2021, việc triển khai tên lửa BrahMos gần Đường kiểm soát thực tế (LAC) của Ấn Độ trên biên giới giữa Ấn Độ và Trung Quốc, sau sự cố Galwan, đã gây ra phản ứng gay gắt từ Trung Quốc, coi động thái này là trở ngại cho các cuộc đàm phán song phương.
Trung Quốc lo ngại về BrahMos được thể hiện trên 3 mặt: một là, Bắc Kinh thất vọng trước thỏa thuận của Nga để Ấn Độ xuất khẩu BrahMos sang Philippines và các quốc gia Đông Nam Á khác, cho rằng Nga thờ ơ trước các mối quan ngại về an ninh quốc gia của Trung Quốc; hai là, các học giả Trung Quốc lập luận rằng việc triển khai BrahMos ở Đông Nam Á có thể phá vỡ sự ổn định của Biển Đông, gây ra một cuộc chạy đua vũ trang trong khu vực và làm leo thang căng thẳng và đối đầu tại các điểm nóng hiện có; ba là, việc triển khai BrahMos tiềm tàng ở Việt Nam để phòng thủ bờ biển và các hoạt động chống hạm đặc biệt gây lo ngại cho Trung Quốc, vì nó sẽ có tác dụng kìm hãm phía Tây Biển Đông. Hơn nữa, tên lửa BrahMos là mối đe dọa đặc biệt đối với các nền tảng hải quân lớn của Trung Quốc, cụ thể là tàu đổ bộ và tàu tuần duyên thiếu khả năng phòng không đầy đủ.
Trong trường hợp của Philippines, các mô phỏng cho thấy việc phóng 24-36 tên lửa BrahMos có thể gây thiệt hại đáng kể cho một nhóm tác chiến tàu sân bay của Trung Quốc, mang lại cho lực lượng Philippines đòn bẩy quan trọng trong các khu vực biển của họ. Khi Philippines triển khai tên lửa BrahMos ở 2 tỉnh Zambales, Luzon, và với khả năng triển khai trong tương lai ở quần đảo Calayan, Lubang hoặc Palawan, những tên lửa này có thể bao phủ các khu vực quan trọng trên Biển Đông như Bãi cạn Scarborough, Bãi Cỏ Mây và khu vực kéo dài từ Eo biển Đài Loan đến quần đảo Trường Sa. Mặt khác, Trung Quốc còn lo ngại khả năng hợp tác, phối hợp giữa Việt Nam và Philippines.
Phản bác lại tầm quan trọng của tên lửa BrahMos ở Biển Đông, các nhà phân tích Trung Quốc lập luận rằng lực lượng Philippines và Việt Nam không có hệ thống radar tầm xa để cung cấp mục tiêu cho tên lửa BrahMos. Tuy nhiên, trong trường hợp các khu vực tranh chấp như Bãi cạn Scarborough, vị trí của các mục tiêu đã được biết rõ. Mặt khác, Philippines đã mua các hệ thống radar từ Nhật Bản và Israel, cùng với những nước khác, để thiết lập biểu đồ bong bóng radar xung quanh vùng biển ngoại vi của mình.
Theo quan điểm của Trung Quốc, Ấn Độ đang theo đuổi nhiều mục tiêu thông qua các thỏa thuận tên lửa BrahMos của mình. Những mục tiêu này bao gồm phòng ngừa quan hệ Trung-Ấn, định vị mình là một nhà xuất khẩu vũ khí lớn và đáng tin cậy, củng cố quan hệ đối tác hàng hải của mình ở Đông Nam Á, đồng thời tận dụng sự hiện diện của hải quân để tác động đến các tranh chấp trên bộ với Trung Quốc. Hơn nữa, Philippines và Việt Nam có thể đóng vai trò là căn cứ trung gian cho các hoạt động của hải quân Ấn Độ, trong khi việc mua sắm của Indonesia và các thỏa thuận trong tương lai với Malaysia và các nước khác sẽ thúc đẩy hơn nữa vị thế xuất khẩu vũ khí của Ấn Độ trên toàn cầu.
Ngoài những tác động về mặt quân sự, Trung Quốc coi các hợp đồng tên lửa BrahMos của Ấn Độ với các quốc gia Đông Nam Á là bước đi nhằm tăng cường “Chính sách Hành động hướng Đông”, củng cố mối quan hệ chiến lược của New Delhi. Các thỏa thuận này có khả năng thúc đẩy mối quan hệ quân sự lâu dài thông qua đào tạo, thay thế phụ tùng và hỗ trợ bảo dưỡng, nhằm gắn kết lợi ích an ninh của các quốc gia này với lợi ích an ninh của Ấn Độ. Kết hợp với các sáng kiến chính trị và ngoại giao hiện có trong “Chính sách Hành động hướng Đông”, các quan hệ đối tác quốc phòng như vậy sẽ nâng cao hơn nữa vị thế và vai trò của Ấn Độ trong khu vực. Giới phân tích nhận định, việc thúc đẩy các hợp đồng bán tên lửa BrahMos cho các nước ven Biển Đông cho thấy Ấn Độ ngày càng quan tâm và coi trọng khu vực Biển Đông hơn. Cho dù Bắc Kinh không hài lòng, song New Delhi không có gì phải e ngại bởi việc làm của Ấn Độ là để hỗ trợ các nước ven Biển Đông chống lại sự bành trướng của Trung Quốc, một việc làm chính nghĩa, góp phần cân bằng cán cân quân sự ở Biển Đông. Thỏa thuận BrahMos có thể đóng vai trò là hợp đồng quan trọng mở đường cho các hoạt động bán vũ khí khác trong tương lai của Ấn Độ không chỉ ở Đông Nam Á mà ở cả khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Chiến lược này là nhằm cân bằng với Trung Quốc và hành vi cung cấp vũ khí của nước này ở Nam Á.