Từ ngày 30/5 đến 01/6/2025, Đối thoại Shangri-La (SLD) thường niên lần thứ 22 đã diễn ra tại Singapore, với sự tham gia của hơn 550 đại biểu đại diện cho 47 quốc gia, trong đó có 40 đại biểu cấp bộ trưởng quốc phòng; 20 tổng tham mưu trưởng lực lượng vũ trang, hơn 20 quan chức quốc phòng cấp cao và nhiều học giả uy tín.
Đáng chú ý, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tham dự hội nghị và phát biểu khai mạc; Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth cũng có mặt trong khi Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc lại không tham dự, thay vào đó là đoàn đại biểu đến từ Đại học Quốc phòng Trung Quốc. Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam Đại tướng Phan Văn Giang cũng tham dự hội nghị.
So với năm 2024, SLD năm 2025 diễn ra trong bối cảnh an ninh thế giới ngày càng bất ổn và khó lường hơn; châu Á – Thái Bình Dương căng thẳng; Biển Đông vẫn tồn tại những diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nguy cơ mất ổn định.
Trên phạm vi toàn cầu, mặc dù hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, song không thể phủ nhận bức tranh xung đột vẫn bao trùm. Tại châu Âu, cuộc chiến khốc liệt giữa Nga – Ukraine đã bước sang năm thứ tư nhưng dường như cả hai bên đều chưa muốn xuống thang và hạ nhiệt chiến tranh bởi lập trường còn cách nhau khá xa. Thay vào đó, tính chất khốc liệt không ngừng tăng lên, đi cùng là sự can dự có tính toán theo hướng bảo vệ lợi ích vị kỷ của các lực lượng thứ ba càng làm cho con đường đi đến hòa bình thêm nhiều chông gai. Tại Trung Đông, chiến sự kèm khủng hoảng nhân đạo đối với người Palestine ở dải Gaza đã làm xói mòn lòng tin vào các cam kết nhân quyền toàn cầu. Lại thêm bùng phát đối đầu Israen và Iran liên quan đến chương trình hạt nhân của Iran khiến “thùng thuốc súng” ở đây nổ tung ra toàn khu vực bất cứ lúc nào. Cùng lúc đó, căng thẳng giữa Ấn Độ và Pakistan bùng phát, trở thành cuộc đụng độ quân sự dẫn đến nguy cơ mất kiểm soát, tiềm ẩn một cuộc chiến tranh khác tại châu Á. Tại Đông Nam Á, nội chiến vẫn tiếp diễn, tạo ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo lớn và trầm trọng hơn sau vụ động đất khốc liệt vào tháng 3/2025 ở Mianma. Gần đây, quan hệ Thái Lan – Campuchia ở khu vực biên giới hai nước lại bùng phát một vụ bạo lực, tiềm ẩn nguy cơ xảy ra xung đột quân sự.
Bên cạnh đó, sự trở lại cương vị Tổng thống Mỹ nhiệm kỳ hai của ông Donald Trump đã thổi bùng làn sóng chủ nghĩa bảo hộ trên mặt trận kinh tế. Mức thuế quan không tưởng mới do chính quyền Trump đưa ra không chỉ “gây sốc trực tiếp” đối với các quốc gia bị áp thuế, mà còn gián tiếp phủ lên nền kinh tế toàn cầu một gam màu ảm đạm. Ngoài ra, các đòn tăng thuế của D.Trump còn khoét sâu thêm mức độ căng thẳng trong quan hệ giữa Washington với các quốc gia như Mexico, Canada và nhất là Trung Quốc, kéo theo nhiều hệ lụy khác. Chính trong bối cảnh đó, cạnh tranh chiến lược Mỹ – Trung tiếp tục là trục chính định hình các cuộc thảo luận tại SLD năm 2025.
Tại Biển Đông, các hoạt động đơn phương, thách thức luật pháp quốc tế và nguy cơ tính toán sai lầm vẫn hiện hữu. Từ đầu năm 2025 đến nay, các vụ va chạm giữa lực lượng Hải cảnh Trung Quốc và tàu dân sự Philippines vẫn diễn ra. Thêm vào đó là hoạt động quân sự hóa trên các thực thể tại Trường Sa thuộc chủ quyền Việt Nam vẫn được phía Trung Quốc âm thầm thực hiện, nhất là ở đá Chữ Thập, đá Vành Khăn và đá Subi. Cuối tháng 4/2025, Trung Quốc, sau đó là Philippines, đã đưa người lên một số thực thể ở quần đảo Trường Sa hòng xác lập “chủ quyền”. Tại đá Hoài Ân, không chỉ đưa người, Trung Quốc còn cắm cờ nhằm khẳng định “chủ quyền”, trong khi thực thể này thuộc chủ quyền không thể tranh cãi của Việt Nam. Chưa hết, Trung Quốc lại còn tiếp tục ban hành lệnh cấm đánh bắt cá trái phép áp dụng từ ngày 1/5 đến ngày 16/8/2025, xâm phạm chủ quyền nhiều nước ở xung quanh Biển Đông, nhất là với Việt Nam. Trước đây, cựu Bộ trưởng Tuyên truyền của Đức Quốc xã Joseph Goebbels từng nói rằng, “nếu một sự dối trá được lặp đi lặp lại đủ nhiều thì nó sẽ trở thành sự thật”. Hiện nay, Bắc Kinh đang đi theo hướng đó, nên hàng năm, kể từ năm 1999, họ liên tục ban hành lệnh trên.
SLD năm 2025 cho thấy, dịch chuyển chiến lược hướng vào châu Á – Thái Bình Dương của các nước cao hơn, trong đó Biển Đông là chủ đề được đề cập nhiều, nhất là trong các tham luận của Pháp, Mỹ và một số nước trong khu vực
Theo quy định, mở đầu phiên khai mạc SLD là bài phát biểu quan trọng của một nguyên thủ quốc gia. Năm 2024, ông Marcos Jr – Tổng thống Philippines, quốc gia cùng với Trung Quốc là “tâm điểm” của những căng thẳng, rối ren diễn ra trên Biển Đông suốt trong năm 2023 và 2024, lĩnh xướng nhiệm vụ này. Thế nhưng năm nay, mặc dù SLD là hội nghị quốc phòng hàng đầu của khu vực châu Á, nhưng người lĩnh xướng vai trò đó lại không phải là nguyên thủ của một nước châu Á, mà là Tổng thống Pháp Emmanuel Macron. Trong bài phát biểu của mình, Tổng thống Pháp đã đề cập đến các thách thức mà khu vực châu Á – Thái Bình Dương phải đối mặt, như cuộc xung đột Nga – Ukraine; xung đột tại Trung Đông; những thách thức trên biển trải dài từ Biển Đông đến Biển Đỏ; vấn đề hạt nhân của Iran và các cuộc đàm phán đầy khó khăn với Mỹ; chính sách thuế quan mà Mỹ áp dụng, đã và đang tạo ra sự lung lay trong quan hệ xuyên Đại Tây Dương, thậm chí là những rủi ro trong sử dụng trí tuệ nhân tạo. Tuy nhiên, ông Macron cho rằng, thế giới sẽ vượt qua những thách thức đó nếu có chung tầm nhìn và châu Âu sẽ phải đóng vai trò lớn hơn bằng cách tự chủ và tự đảm bảo an ninh của khối. Đối với khu vực châu Á – Thái Bình Dương, Pháp cam kết sẽ duy trì một môi trường cởi mở, trật tự dựa trên luật lệ trong khu vực. Pháp muốn trở thành đối tác đáng tin cậy cho điều đó. Đây không chỉ là cốt lõi trong các cam kết song phương mà Pháp đã có với nhiều quốc gia trong khu vực, mà còn được Pháp triển khai thực hiện với các nước trong những năm qua, như: các cuộc tập trận chung, xây dựng năng lực chung, các chương trình phối hợp chung… Hoạt động này tuy có tính rủi ro, nhưng không đối đầu và cho thấy Pháp có quyền tự chủ về mặt chiến lược trong chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Đặc biệt, ông Macron cảnh báo: sự chia rẽ, đối đầu Mỹ – Trung đang là “rủi ro chính” mà thế giới phải đối mặt, do đó “nếu chúng ta buộc phải chọn phe, điều đó đồng nghĩa với việc sẽ giết chết trật tự toàn cầu và từng bước phá hủy toàn bộ các thể chế mà chúng ta đã xây dựng sau Thế chiến thứ hai để duy trì hòa bình”. Theo Tổng thống Pháp, cạnh tranh Mỹ – Trung đang tác động tiêu cực đến lợi ích của các nước châu Á và châu Âu. Trong khi đó, châu Âu và châu Á có điểm đồng nhất về lợi ích chiến lược và đang phải ứng phó trước sự can thiệp và tìm cách gia tăng ảnh hưởng từ một số nước. Trong đó, có nước “muốn áp đặt sự kiểm soát toàn diện từ biên giới châu Âu đến các đảo ở Biển Đông mà không quan tâm đến lợi ích của các đối tác tại khu vực cũng như pháp luật quốc tế”; có nước muốn “độc quyền khai thác nguồn tài nguyên khoáng sản và thủy sản”; có nước “muốn áp đặt đường lối chính sách đối ngoại lên các nước khác”, và có nước “có những thành kiến tiêu cực đối với đồng minh của mình”.
Từ thực tế trên, Tổng thống Pháp tuyên bố, châu Âu và châu Á sẽ không chấp nhận sự áp đặt này, đồng thời nhấn mạnh đây là thời khắc hết sức quan trọng, đòi hỏi hai châu lục cùng hợp tác chặt chẽ, thiết thực hơn nữa trên cơ sở các giá trị và nguyên tắc chung, để “không bị mắc kẹt trong cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn” (ám chỉ Mỹ và Trung Quốc), đảm bảo sự tự chủ về đường lối, chính sách cũng như lợi ích, an ninh đất nước. Ông Macron đề xuất các bên cần đề cao “sự hợp tác trong lĩnh vực quốc phòng và an ninh”; khẳng định mong muốn thúc đẩy hợp tác thực chất với Mỹ, đồng thời cạnh tranh, song không đối đầu với Trung Quốc.
Sau phát biểu của Tổng thống Pháp, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đã có bài phát biểu dài 30 phút vào sáng 31/5. Toàn bộ bài phát biểu này cho thấy, chính quyền Trump 2.0 đã bắt đầu triển khai các chính sách ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, trong đó ông Pete Hegseth đã có những lời lẽ rất cứng rắn về Trung Quốc và Biển Đông. Đối với Trung Quốc, ông cảnh báo, Bắc Kinh đang “tích cực huấn luyện” để “xâm chiếm Đài Loan” và mối đe dọa này là “thực tế và có thể sắp xảy ra”; Trung Quốc cũng đã và đang tìm cách trở thành “cường quốc bá quyền” và “kiểm soát quá nhiều khu vực” ở châu Á. Ông Hegseth tuyên bố: “Mỹ tự hào trở lại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và chúng tôi sẽ ở lại đây”, Mỹ không tìm kiếm chiến tranh hay xung đột với Trung Quốc, nhưng sẽ không để Trung Quốc “thống trị Mỹ hoặc các đồng minh và đối tác”, sẽ không để bị đẩy ra khỏi khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Ông Hegseth kêu gọi các nước trong khu vực tăng chi tiêu quốc phòng lên mức 5% GDP, bởi vì “các nước ở châu Âu đang làm điều đó, trong khi các đồng minh chủ chốt ở châu Á lại chi tiêu ít hơn cho quốc phòng, nhưng lại đang đối mặt với một mối đe dọa thậm chí còn đáng gờm hơn”.
Đối với Biển Đông, ông Hegseth chỉ trích Trung Quốc đang tìm cách đe dọa các nước ở Biển Đông ngay trong vùng biển của các nước này; quân sự hóa các đảo nhân tạo trái phép ở Biển Đông, quấy rối các nước láng giềng bằng các hành động như đâm va, dùng vòi rồng chế áp tàu thuyền các nước và sử dụng khả năng mạng để đánh cắp công nghệ; cho rằng, những hành động này thể hiện “sự thiếu tôn trọng cơ bản của Trung Quốc đối với các nước láng giềng và thách thức chủ quyền, tự do hàng hải và hàng không”.
Sau phát biểu của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, phái đoàn Trung Quốc cũng đã có phát biểu phản bác, cho rằng những phát biểu của ông Hegseth là “vô căn cứ” nhằm “kích động đối đầu” và gây bất ổn khu vực. Hợp lực với đoàn Trung Quốc, ngày 01/6/2025, Bộ Ngoại giao Trung Quốc ra tuyên bố phản đối những phát biểu của ông Pete Hegseth, gọi những phát ngôn này là “phỉ báng” Trung Quốc và nhằm mục đích “gây chia rẽ”, đồng thời cáo buộc Washington đã triển khai vũ khí tấn công tại Biển Đông – ám chỉ việc Mỹ triển khai hệ thống tên lửa Typhon tại Philippines, gây căng thẳng tại châu Á – Thái Bình Dương; cho rằng, việc ông Hegseth kêu gọi thiết lập “sự răn đe tập thể” ở khu vực là biến Biển Đông thành “thùng thuốc súng” và nhằm vào Trung Quốc. Ngoài ra, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng cảnh báo Mỹ “không nên đùa với lửa” về vấn đề Đài Loan.
Tại SLD năm 2025, nhiều quốc gia Đông Nam Á cũng có tham luận, trong đó tiếp tục nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định ở Biển Đông và không đứng về bên nào trong cạnh tranh cường quốc. Tuy nhiên, so với năm 2024, ASEAN đã thể hiện quan điểm thực tế hơn, thẳng thắn hơn về những thách thức đang làm suy giảm vai trò trung tâm của khối. Trong phát biểu của mình, Bộ trưởng Quốc phòng Singapore Chan Chun Sing khẳng định, ASEAN “không chỉ là người điều phối, mà cần phải giữ vai trò kiến tạo” trong cấu trúc an ninh khu vực. Philippines tiếp tục lên án các hành động vi phạm chủ quyền của Trung Quốc tại Biển Đông, đồng thời ủng hộ sự hiện diện của Mỹ trong khu vực như một yếu tố cân bằng chiến lược cần thiết. Indonesia thể hiện vai trò trung gian tích cực hơn trong các sáng kiến duy trì đối thoại khu vực, trong khi Việt Nam tiếp tục đề cao và khẳng định quan điểm độc lập, tự chủ, không liên minh quân sự, kiên trì thúc đẩy giải pháp hòa bình dựa trên luật pháp quốc tế trong giải quyết tranh chấp biển, đảo.
Thấy gì về diễn biến hội nghị và nội dung các tham luận, thảo luận của các nước tại SLD lần thứ 22
Thứ nhất, tại SLD năm 2025, Biển Đông và an ninh Biển Đông vẫn là vấn đề được đề cập nhiều. Nghĩa là, vấn đề này không chỉ giới hạn trong một phiên họp đặc biệt, mà còn được tích hợp liền mạch, cả trực tiếp và gián tiếp vào các phiên họp toàn thể rộng hơn trong suốt quá trình diễn ra SLD. Nhiều tham luận và phát biểu bày tỏ mối quan ngại, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm duy trì môi trường hòa bình, ổn định và phát triển ở Biển Đông, trong đó các giải pháp của Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam được dư luận đánh giá cao.
Thứ hai, việc Tổng thống Pháp Emmanuel Macron được mời và phát biểu trong phiên khai mạc SLD năm 2025 là động thái cho thấy vai trò, sự quan tâm và cam kết nhiều hơn của Pháp trong khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Tuy tập trung nhiều vào bức tranh an ninh toàn cầu, đặc biệt là mối quan ngại về đối đầu Mỹ – Trung, không nêu chi tiết về vấn đề Biển Đông, nhưng qua phát biểu của ông Macron, cũng như thực tế kể từ khi công bố Chiến lược Ấn Ðộ Dương – Thái Bình Dương (2018) cho thấy, Pháp đã và đang gia tăng và đa dạng hóa hiện diện quân sự trong khu vực, như ký một số thỏa thuận vũ khí với Indonesia, Singapore, gần đây là dự án viện trợ trị giá 438 triệu USD để cung cấp 40 tàu tuần tra cũng như hỗ trợ hậu cần cho Lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines. Mới đây, Pháp cử tàu sân bay hạt nhân Charles de Gaulle tham gia một nhiệm vụ ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Động thái này được cho là nhằm gửi “thông điệp” tới các đồng minh và cả những cường quốc đối thủ trong khu vực về cam kết của Pháp trong bảo vệ Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương hòa bình, ổn định và phát triển, trong đó có Biển Đông. Điều cần lưu ý ở đây là, trong đề xuất hợp tác với khu vực tại SLD năm 2025, Pháp đề cao hợp tác trong lĩnh vực quốc phòng – an ninh hơn.
Thứ ba, về phía Mỹ, cách tiếp cận chiến lược đối với khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, trong đó có Biển Đông, của Washington đã có sự điều chỉnh rõ rệt. Ông Pete Hegseth không chỉ thể hiện lập trường cứng rắn, mà còn nâng tầm cảnh báo khi gọi Trung Quốc là “một mối đe dọa thực tế”. Nếu như tại SLD năm 2024, người tiền nhiệm của ông là Bộ trưởng Lloyd Austin còn để ngỏ cơ hội tìm kiếm các biện pháp xây dựng lòng tin với Bắc Kinh, thì tại SLD năm 2025, diễn ngôn của ông Pete Hegseth đã cứng rắn, chỉ trích và tấn công trực diện nhiều hơn vào Trung Quốc. Chính sách mới của Mỹ là giảm bớt cam kết đa phương để thúc đẩy quan hệ song phương với các đồng minh, đối tác theo hướng “lợi ích nước Mỹ là trên hết” và “hòa bình dựa trên sức mạnh”. Việc Mỹ chỉ trích Trung Quốc “quân sự hóa bất hợp pháp các thực thể” và “quấy rối các nước láng giềng” ở Biển Đông là thông điệp cho thấy, Washington sẽ tiếp tục thách thức các tuyên bố chủ quyền phi lý và hành vi cưỡng ép của Trung Quốc trong vùng biển này, đặc biệt là trong lĩnh vực tự do hàng hải.
Thứ tư, lần đầu tiên kể từ năm 2019, Trung Quốc không cử Bộ trưởng Quốc phòng tham dự SLD, mà chỉ cử phái đoàn đại diện. Sự vắng mặt “bất thường” này có thể do Bắc Kinh luôn đổ lỗi cho Mỹ là “kẻ gây rối” và “thiếu thiện chí hợp tác” với Trung Quốc trong vấn đề Biển Đông, vì vậy Trung Quốc không muốn gặp Mỹ tại SLD năm 2025. Nhưng mặt khác, cũng có thể do Trung Quốc thời gian qua đã có nhiều hành động “sai trái” ở Biển Đông nên “ngại rằng” nếu tham dự sẽ bị Mỹ và các nước chỉ trích, chất vấn nhiều hơn, từ đó dễ bị “bẽ mặt”, dẫn đến làm suy giảm hình ảnh quốc gia đóng vai trò “kiến tạo trật tự khu vực” mà Trung Quốc đang tuyên truyền. Sau bài phát biểu của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, tờ Thời báo Hoàn cầu của Trung Quốc lập tức đã đưa tin ngắn gọn về bài phát biểu của ông Pete Hegseth với hàm ý, Bắc Kinh đã đúng khi không cử Bộ trưởng Quốc phòng tham dự SLD năm 2025. Sự vắng mặt của đại diện cấp cao Quân đội Trung Quốc khiến giới quan sát lo ngại về khả năng Bắc Kinh đang thu hẹp không gian đối thoại quân sự cấp Bộ trưởng Quốc phòng với Mỹ, nhất là khi ông Pete Hegseth tuyên bố: “Mỹ sẽ không nhân nhượng trước các hành động của Trung Quốc ở Biển Đông và eo biển Đài Loan”. Đài BBC (Anh) gọi đây là “khoảng trống mang tính biểu tượng” về sự rạn nứt trong nỗ lực duy trì đối thoại song phương Mỹ – Trung.
Có thể nói, so với năm 2024, SLD năm 2025 đã phản ánh nhu cầu chuyển hướng chiến lược của một số nước lớn và nước tầm trung vào khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương ngày càng cao hơn. Trong xu hướng đó, cạnh tranh chiến lược Mỹ – Trung trở thành chủ đề phủ bóng, là trục xuyên suốt toàn bộ SLD năm 2025. Đối với Biển Đông, nhiều tiếng nói tích cực đã được đề cập cả trực tiếp và gián tiếp trong các tham luận quan trọng, nhưng chưa thể khẳng định an ninh ở đây sẽ được cải thiện đáng kể trong thời gian tới do khu vực này vẫn còn nhiều thách thức lớn, như: 1/ Châu Á đang ở “tâm điểm” của cạnh tranh quyền lực Mỹ – Trung, các quan điểm trái chiều giữa hai cường quốc về Biển Đông vẫn rất rõ ràng, tiềm ẩn nguy cơ xung đột. 2/ Việc Trung Quốc không cử Bộ trưởng Quốc phòng tham dự SLD năm 2025 sẽ làm giảm hiệu quả của các cuộc đối thoại trực tiếp cấp cao, trong khi đây là kênh rất quan trọng để giảm thiểu căng thẳng. 3/ Các tuyên bố chủ quyền chồng lấn vẫn không thay đổi, các hoạt động xây dựng, quân sự hóa vẫn diễn ra, gây căng thẳng, chưa có giải pháp rõ ràng. 4/ Khoảng cách giữa lời nói và hành động ở Biển Đông vẫn “bất nhất”, thậm chí là “bất chấp”, đặc biệt là từ phía Trung Quốc, khiến các bên thiếu niềm tin chiến lược. Trong bối cảnh đó, để duy trì hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực, Việt Nam cần tiếp tục thúc đẩy củng cố đoàn kết nội khối ASEAN để bảo vệ vai trò trung tâm, giữ vững lập trường và năng lực tự vệ ở Biển Đông trước các hành vi làm phức tạp thêm tình hình của các thế lực bên ngoài; cân bằng quan hệ với các cường quốc trong khi vẫn duy trì chính sách đối ngoại độc lập, tự chủ; tận dụng các cơ hội hợp tác quốc phòng song phương để tăng cường khả năng phòng thủ mà không bị cuốn vào liên minh quân sự, qua đó khẳng định vị thế là một tác nhân tích cực, chủ động và có trách nhiệm trong kiến tạo hòa bình vì sự ổn định, an ninh, thịnh vượng ở khu vực và thế giới.