Trong bối cảnh gia tăng căng thẳng với Trung Quốc ở Biển Đông, Philippines đang thúc đẩy chiến lược hiện đại hóa quân đội mà trọng tâm là phát triển lực lượng hải quân. Giới chuyên gia nhận định động thái này của Manila nhằm phát đi tín hiệu và thể hiện sự liên kết hơn với các đồng minh, đối tác trong việc tạo sự răn đe ở khu vực theo lời kêu gọi của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth trong chuyến thăm Philippines cuối tháng 3/2025.
Nhân kỷ niệm 127 năm ngày thành lập Hải quân Philippines (20/5), trên một cầu cảng ở Vịnh Subic – nằm ở phía Tây đảo Luzon của Philippines và từng là căn cứ hải quân lớn nhất ở nước ngoài của Mỹ – Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr đứng trước một tàu hộ vệ tên lửa mới và tuyên bố rằng đất nước ông sẽ “không nhượng bộ bất cứ điều gì” để bảo vệ chủ quyền. Việc đưa vào biên chế 2 tàu hải quân – trong đó có tàu Miguel Malvar nặng 3.200 tấn – không chỉ mang tính nghi thức. Đó là tín hiệu rõ ràng về ý định của Manila trong việc hiện đại hóa năng lực hàng hải và thể hiện sức mạnh tại các vùng biển tranh chấp.
Tàu tuần tra xa bờ BRP Rajah Sulayman
Miguel Malvar là tàu hộ vệ tên lửa dài hơn 100 mét, được trang bị pháo chính Oto Melara 76mm, tên lửa chống hạm C-Star và ngư lôi chống ngầm Blue Shark. Tàu cùng lớp của nó là Diego Silang dự kiến sẽ được công ty đóng tàu HD Hyundai của Hàn Quốc bàn giao vào cuối năm nay theo hợp đồng mua sắm trị giá 503 triệu USD được ký kết năm 2021. Ngoài ra, còn có tàu tuần tra cao tốc Albert Majini – được lắp ráp trong nước theo chương trình Lực lượng Tác chiến Ven biển của Hải quân Philippines – cũng được đưa vào biên chế.
Theo thông báo của Quân đội Philippines, ngày 11/6/2025 tàu tuần tra xa bờ BRP Rajah Sulayman (PS-20), chiếc đầu tiên trong loạt 6 chiếc tàu đặt mua từ Tập đoàn HD Hyundai Heavy Industries (HHI) của Hàn Quốc – đã chính thức được hạ thủy tại xưởng đóng tàu của tập đoàn này tại Ulsan, Hàn Quốc. Việc hạ thủy tàu tuần tra xa bờ lớp Rajah Sulayman đầu tiên đánh dấu bước tiến quan trọng trong quá trình hiện đại hóa hàng hải của Philippines.
Dự án mua 6 tàu tuần tra xa bờ trị giá 30 tỷ peso được Bộ Quốc phòng Philippines ký với Tập đoàn HD Hyundai Heavy Industries năm 2022 trong giai đoạn Horizon 2 thuộc Chương trình hiện đại hóa Quân đội Philippines. Thiết kế của Tập đoàn HD Hyundai Heavy Industries được lựa chọn nhờ hệ thống tiên tiến, khả năng hoạt động bền bỉ, và thiết kế mô-đun phù hợp với đặc thù quần đảo Philippines. Các tàu này sẽ giúp tăng cường sức mạnh cho đội tàu phải làm việc quá tải của nước này, nâng cao năng lực tuần tra, giám sát và ngăn chặn xâm nhập trên các khu vực biển rộng lớn của Philippines.
Tàu tuần tra BRP Rajah Sulayman có chiều dài 94m, rộng 14,3m, lượng giãn nước khoảng 2.400 tấn. Tàu sử dụng hai động cơ diesel, tốc độ tối đa 22 hải lý/giờ, tầm hoạt động trên 5.500 hải lý. Vũ khí gồm pháo chính cỡ nòng 76mm, hệ thống vũ khí điều khiển từ xa, và các vị trí thiết kế sẵn để tích hợp hệ thống tên lửa trong tương lai. Tàu có khả năng vận hành cả trực thăng và thiết bị không người lái (UAV), ngoài ra còn có hai xuồng cao tốc thân cứng có thể bơm phồng ( RHIB) được bố trí phía sau dùng cho nhiệm vụ kiểm tra và cứu hộ. Các thiết bị hiện đại của tàu bao gồm hệ thống quản lý tác chiến, radar tìm kiếm mặt biển, hệ thống hỗ trợ điện tử, hệ thống thông tin liên lạc và dẫn đường tích hợp, giúp tăng cường nhận biết tình huống và triển khai nhiệm vụ linh hoạt.
Trước đó, Tập đoàn HD Hyundai Heavy Industries đã bàn giao hai tàu hộ vệ tên lửa lớp Jose Rizal (gồm BRP Jose Rizal FF-150 và BRP Antonio Luna FF-151) vào các năm 2020 và 2021 cho Hải quân Philippines. Đây là các tàu mặt nước hiện đại nhất của Philippines, lượng giãn nước 2.600 tấn, trang bị các hệ thống pháo 76mm, 30mm, tên lửa chống hạm, ống phóng ngư lôi, radar và sonar tiên tiến. Ngoài ra, năm 2019 Hàn Quốc còn viện trợ cho Philippines tàu BRP Conrado Yap (PS-39), tàu hộ tống lớp Pohang cải hoán, giúp nâng cao năng lực chống ngầm và huấn luyện.
Các sĩ quan quân đội Philippines nhấn mạnh rằng chương trình 6 tàu mới sẽ thay thế các tàu tuần tra cũ kỹ, bổ sung lực lượng tại các khu vực biển quan trọng và tăng cường thế trận bảo vệ chủ quyền của nước này. Tầm hoạt động 5.500 hải lý và thời gian hoạt động lên tới 30 ngày của tàu đảm bảo khả năng hoạt động kéo dài. Mặc dù quá trình sản xuất dự kiến kết thúc vào năm 2028, song Hàn Quốc đã sẵn sàng cho các hợp đồng quốc phòng tiếp theo vào những năm 2030, bao gồm các chương trình khinh hạm và tàu hộ tống tiềm năng trong giai đoạn hiện đại hóa quân sự tiếp theo của Philippines. Tuy nhiên, ẩn sau những động thái này là một câu hỏi chiến lược quan trọng: Liệu những chiếc tàu này có nhằm mục đích răn đe thực sự hay chỉ mang tính hình thức, đặc biệt là với Trung Quốc?
Phù hợp với chiến lược “minh bạch quyết đoán” trên thực tế của Philippines nhằm chỉ đích danh và lên án các hành động quyết đoán của Trung Quốc ở Biển Đông và thúc đẩy sự ủng hộ quốc tế theo chiều hướng có lợi cho mình, Manila cần các phương tiện nổi bật, dễ thấy như khinh hạm, tàu tuần tra xa bờ và máy bay chiến đấu hạng nhẹ để ứng phó hiệu quả với các thách thức “vùng xám” của Trung Quốc. Tuy nhiên, khả năng “sống sót” của những tài sản như vậy trong trường hợp căng thẳng với Trung Quốc leo thang có thể vẫn còn bị đặt dấu hỏi. Như đã thấy trong trường hợp của Đài Loan, các hệ thống vũ khí dễ thấy như tàu chiến hoạt động trên mặt nước và máy bay chiến đấu có thể bị phá hủy nhanh chóng trong một cuộc tấn công mà Trung Quốc là bên tấn công trước, điều đó thúc đẩy các bên đầu tư đáng kể vào các phương tiện chiến tranh bất đối xứng, bao gồm cả tàu ngầm.
Nhưng với kế hoạch mua sắm tàu ngầm của Philippines vẫn đang trong giai đoạn lập kế hoạch ban đầu, hệ thống tên lửa Brahmos đã trở thành trung tâm trong thế trận răn đe bất đối xứng của nước này. Tuy nhiên, các chuyên gia quân sự như Ashley Tellis tại Quỹ Hoà bình quốc tế Carnegie đã lưu ý hồi tháng 7/2024 trên tờ “The Print”, nếu không hỗ trợ cơ sở hạ tầng Chỉ huy, Kiểm soát, Truyền thông, Máy tính, Tình báo, Giám sát và Trinh sát (C4ISR) để nhắm vào các mục tiêu động, những tên lửa này phần lớn sẽ chỉ mang tính biểu tượng. Ông Tellis cho biết những thiếu sót đó có nghĩa là tên lửa sẽ chỉ hữu ích khi chống lại các mục tiêu cố định gần đó, chẳng hạn như bãi cạn Scarborough đang có tranh chấp, và không phải là công cụ răn đe đáng tin cậy. Hơn nữa, Trung Quốc có thể dễ dàng sửa hoặc thay thế các tàu chiến bị hư hỏng hoặc bị phá hủy xét đến khả năng đóng tàu phát triển của nước này. Nhấn mạnh khả năng này, báo cáo năm 2025 của Cơ quan Nghiên cứu Quốc hội Mỹ (CRS) nêu rõ rằng năng lực đóng tàu của Trung Quốc gấp 230 lần so với Mỹ.
Nếu Philippines thực sự nhận ra tính cấp thiết của việc xây dựng năng lực bất đối xứng, họ có thể sẵn sàng thực hiện những đánh đổi khó khăn hơn. Ví dụ, Felix Chang, thành viên Viện Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại (FPRI) Mỹ đã đề cập trong bài viết đăng trên trang mạng của (FPRI) hồi tháng 11/2019 rằng Việt Nam đã mua 6 tàu ngầm lớp Kilo từ Nga vào năm 2009 với chi phí 2 tỷ USD. Trong khi đó, Philippines vẫn chưa thể hiện tính cấp thiết hoặc cam kết chiến lược tương tự đối với khả năng răn đe dưới nước.
Tuy nhiên, những khoản đầu tư như vậy dường như không phù hợp với những hạn chế về ngân sách của Philippines cũng như việc nước này hiện tập trung vào tính minh bạch ngoại giao thông qua hoạt động quốc phòng đa phương. Theo quan điểm này, Philippines đã ký kết các thỏa thuận tiếp cận đối ứng với các quốc gia “cùng chí hướng” như Nhật Bản, Australia và New Zealand, với mục tiêu là duy trì các cuộc tập trận hải quân đa quốc gia được công khai rộng rãi ở Biển Đông.
“Defence Post” trích lời Đô đốc Roy Trinidad, người phát ngôn của Hải quân Philippines, cho biết: “Chúng tôi đã ghi nhận sự suy giảm đáng kể của các hành động phi pháp và cưỡng ép của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc mỗi khi có hoạt động hợp tác hàng hải đa phương hoặc song phương… Không có lực lương Hải quân Quân Giải phóng Nhân dân, Hải cảnh hoặc lực lượng dân quân biển Trung Quốc nào được ghi nhận ở gần đó”. Tuy nhiên, khi tình hình trở nên căng thẳng ở Biển Đông, vẫn chưa rõ liệu các đối tác quốc phòng “thay thế” của Philippines có giúp nước này hay không. Ngay cả Mỹ, đối tác hiệp ước duy nhất và có năng lực nhất của Philippines, cũng đã nhiều lần ưu tiên các lợi ích chiến lược rộng lớn hơn của mình so với các mối quan tâm của Philippines.
Ở cấp chính trị, các cuộc tập trận hải quân đa quốc gia cũng có thể đóng vai trò là một phần trong nỗ lực rộng lớn hơn của Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. nhằm khẳng định tính hợp pháp giữa các nền dân chủ tự do giàu có, qua đó đảm bảo viện trợ kinh tế và sự ủng hộ chính trị bất chấp những tranh cãi lịch sử liên quan đến gia tộc Marcos. Bên cạnh đó, xét đến việc Mỹ đã triển khai vô thời hạn các hệ thống tên lửa Typhon và NMESIS ở Philippines, trên danh nghĩa là vì mục đích huấn luyện trong các cuộc tập trận, điều này cung cấp cho Marcos Jr. một vùng đệm chiến lược và giúp củng cố vị thế ở trong nước của ông. Typhon được trang bị tên lửa hành trình Tomahawk có tầm bắn tới Trung Quốc đại lục, trong khi NMESIS là hệ thống chống hạm có thể tấn công các tàu chiến Trung Quốc đi qua Kênh đào Bashi.
Chiến lược Quốc phòng Mỹ năm 2022 ưu tiên Đài Loan và khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương rộng lớn hơn, đồng thời chấp nhận rủi ro cao hơn ở các chiến trường như châu Âu. Trọng tâm này tạo không gian để Marcos Jr. có thể dựa vào sự hỗ trợ của Mỹ nhằm nâng cao uy tín của ông trong lĩnh vực an ninh cũng như củng cố tính chính đáng của Philippines. Theo khảo sát của Social Weather Station (SWS) được tiến hành hồi tháng 2/2025, 78% người Philippines được hỏi ủng hộ các ứng viên chính trị khẳng định quyền chủ quyền, chống lại các hành động hung hăng của Trung Quốc ở Biển Đông. Với tình cảm công chúng mạnh mẽ như vậy, Marcos Jr. có thể định hình chính quyền của mình theo hướng kiên quyết bảo vệ chủ quyền, ngay cả khi có sức mạnh quân sự hạn chế.
Tư lệnh Hải quân Philippines, Phó đô đốc Jose Maria Ambrosio Ezpeleta mô tả các tàu mới là một phần của quá trình chuyển mình toàn diện của Hải quân nước này nhằm trở thành lực lượng có khả năng đối phó với “những thách thức cấp bách” trên biển. Ông nói: “Khả năng sẵn sàng của chúng tôi giờ đây trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Tương lai của đất nước chúng tôi gắn liền với an ninh của không gian hàng hải”.
Giới quan sát nhận xét, dưới thời của Tổng thống Marcos, lực lượng Hải quân Philippines đã được tăng cường đáng kể. Khi Marcos nhậm chức năm 2022, Lực lượng Tác chiến Ngoài khơi của nước này chỉ có 9 tàu: 3 tàu hộ tống lớp Jacinto, 3 tàu tuần tra lớp Del Pilar, 1 tàu hộ tống lớp Conrado Yap và 2 tàu hộ vệ lớp Jose Rizal. Ông Vincent Kyle Parada – cựu chuyên gia phân tích quốc phòng của Hải quân Philippines – cho biết việc đưa vào biên chế 2 tàu lớp Miguel Malvar và 6 tàu tuần tra ngoài khơi mới sẽ gần như tăng gấp đôi hạm đội lên 17 chiếc vào năm 2028 – chưa tính các tàu lớp Acero, tàu tấn công đa năng và các tàu sẽ mua trong khuôn khổ kế hoạch Re-Horizon 3. Kế hoạch này của chính phủ ưu tiên nâng cấp lực lượng hải quân trong thập kỷ tới, nằm trong gói hiện đại hóa quân đội trị giá 35 tỷ USD được công bố vào tháng 1/2024.
Tuy nhiên, các nhà phân tích cũng cho rằng nỗ lực hiện đại hóa của Manila khó có thể làm thay đổi cán cân hải quân khu vực nếu không có một chiến lược dài hạn chặt chẽ, đồng thời cảnh báo việc bổ sung các tàu hải quân này chỉ thực sự có ý nghĩa nếu đi kèm với một chiến lược thống nhất và sự phối hợp sâu sắc hơn với các đối tác quốc phòng. Theo ông Vincent Kyle Parada, việc sở hữu các tàu chiến hiện đại chỉ là “một phần của bài toán”. Ông Parada đánh giá: “Bạn có thể mua tàu hộ vệ và tàu ngầm với vũ khí và hệ thống hiện đại, nhưng chúng không có nhiều tác dụng nếu chỉ có một vài chiếc. Chúng cần được tích hợp vào một chiến lược tổng thể”. Chuyên gia Parada kết luận: “Đó (việc tăng số lượng tàu hiện đại) mới chỉ là phương tiện, không phải mục đích cuối cùng. Điều quan trọng hơn là làm sao sử dụng nguồn lực giới hạn đó trong tình huống xung đột vũ trang và để đối phó với các hoạt động vùng xám”.
Muhammad Faizal Abdul Rahman – nhà nghiên cứu tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam ở Singapore – cũng cho rằng các tàu mới sẽ tăng cường khả năng tuần tra và thể hiện sự hiện diện đáng tin cậy hơn của Manila trên biển. Tuy nhiên, ông cảnh báo giá trị răn đe của chúng vẫn còn hạn chế nếu được triển khai đơn lẻ. Theo ông, “để tạo ra tác động thực sự, các tàu này cần được vận hành một cách tích hợp với các tài sản quân sự khác và phối hợp chặt chẽ với mạng lưới đối tác quốc phòng của Philippines”.