Trong bối cảnh tình hình Biển Đông không ngừng leo thang căng thẳng do việc Trung Quốc gia tăng những hành vi hung hăng bắt nạt láng giềng và vấp phải sự chống trả quyết liệt của Philippines, giới cầm quyền Bắc Kinh đã áp đặt lệnh trừng phạt đối với một đồng minh chủ chốt của Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr, người đóng vai trò quan trọng trong việc thông qua đạo luật các vùng biển của Philippines. Động thái này được coi là một hành vi gây hấn chính trị và được các nhà quan sát cho rằng là một cách làm hết sức thô thiển, ngạo mạn.
Bắc Kinh cáo buộc cựu Thượng nghị sĩ Francis Tolentino – người đã tranh cử không thành công vào Thượng viện trong liên danh của Tổng thống Marcos hồi tháng 5 – vì đã có những hành vi được cho là không thể chấp nhận được liên quan đến vấn đề Biển Đông. Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết Tolentino sẽ bị cấm nhập cảnh vào Trung Quốc, Hong Kong và Ma Cao khi công bố lệnh trừng phạt vào ngày 01/7/2025. Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuyên bố: “Trong một thời gian khá dài, vì lợi ích cá nhân, một số ít chính trị gia chống Trung Quốc ở Philippines đã đưa ra những nhận xét và hành động ác ý về các vấn đề liên quan đến Trung Quốc, gây tổn hại đến lợi ích của Trung Quốc cũng như quan hệ Trung Quốc – Philippines”.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho rằng Tolentino đã có “hành vi tồi tệ về các vấn đề liên quan đến Trung Quốc”, nhưng lại không chỉ rõ nhà lập pháp Philippines đã có những hành động cụ thể nào để dẫn đến quyết định này. Tuyên bố từ phía Trung Quốc nhấn mạnh: “Chính phủ Trung Quốc kiên quyết bảo vệ chủ quyền, an ninh và lợi ích phát triển quốc gia”. Tolentino đã vận động tranh cử với lập trường chủ nghĩa dân tộc, chất vấn hành vi hung hăng của Trung Quốc ở Biển Đông.
Cựu Thượng nghị sĩ Francis Tolentino còn cáo buộc đại sứ quán Trung Quốc tại Manila có liên quan đến hoạt động thao túng dư luận thông qua việc ký hợp đồng với một công ty điều hành các “trang trại troll”, nhằm lan truyền thông tin sai lệch trong nước. Hồi tháng 1/2024, ông Tolentino đã cáo buộc Trung Quốc lừa dối cộng đồng quốc tế khi cho rằng Philippines đang để Mỹ lợi dụng như một “quân cờ” trong cuộc chạy đua giành ảnh hưởng ở vùng biển chiến lược này.
Các chuyên gia cho rằng bảo vệ chủ quyền lãnh thổ quốc gia là trách nhiệm của mỗi người dân, chỉ có những kẻ hèn nhát mới luồn cúi bán rẻ tổ quốc. Việc ông Tolentino lên án các hành động hung hăng của Trung Quốc ở Biển Đông là việc làm bình thường của mỗi công dân khi chủ quyền, quyền chủ quyền đất nước bị xâm hại. Thực ra, ông Tolentino cũng chẳng cần đến Trung Quốc, Hồng Kông hay Ma Cao làm gì, hành động trừng phạt ông Tolentino là cách hành xử đê tiện của giới cầm quyền Bắc Kinh, có thể làm bùng phát tư tưởng bài Hoa trong dân chúng Philippines.
Philippines là đồng minh lâu đời vững chắc của Mỹ trong khu vực. Hai quốc gia này bị ràng buộc bởi Hiệp ước Phòng thủ Chung có từ năm 1951. Hiệp ước này quy định cả hai bên phải hỗ trợ lẫn nhau trong thời điểm bị tấn công. Washington đã khẳng định sẽ không ngần ngại đứng về phía Manila trong trường hợp xảy ra xung đột với bất kỳ kẻ gây hấn nào, kể cả Trung Quốc. Các điều khoản của hiệp ước đã được điều chỉnh trong những năm gần đây. Năm ngoái, Washington đã tái khẳng định rằng hiệp ước bao gồm cả các cuộc tấn công nhằm vào Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Philippines (PCG), sau khi Mỹ cáo buộc rằng Trung Quốc có những “hành động leo thang và vô trách nhiệm” khi cản trở một đoàn tiếp tế của Philippines đến tiền đồn ở Bãi Cỏ Mây.
Tuy nhiên, cả Trung Quốc và Philippines vẫn nỗ lực giải quyết những bất đồng thông qua con đường ngoại giao, cụ thể là qua “cơ chế tham vấn song phương” được thiết kế để hạ nhiệt căng thẳng giữa hai quốc gia hàng hải ở châu Á này. Dù cơ chế này vẫn đang hoạt động, song Trung Quốc không ngừng đưa tàu hải cảnh, tàu dân quân biển, tàu khảo sát nghiên cứu, kể cả tàu chiến vào hoạt động trong vùng đặc quyền kinh tế Philippines (EEZ) thuộc Biển Tây Philippines (cách Philippines gọi Biển Đông). Trong khi đó, Manila tiếp tục tìm kiếm sự ủng hộ từ đồng minh Mỹ và các quốc gia “cùng chí hướng” trên thế giới, bao gồm Australia, Anh, Pháp, Canada, Đức… cũng như Nhật Bản – quốc gia cũng có tranh chấp biển riêng với Bắc Kinh.
Diễn biến mới xung quanh vụ việc trừng phạt ông Francis Tolentino dường như đang gây thêm áp lực đối với chính phủ của Tổng thống Marcos, vốn đã “xoay trục trở lại” vòng tay của Mỹ – trái ngược hoàn toàn với chính sách của chính quyền tiền nhiệm Rodrigo Duterte, người từng công khai ủng hộ Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, thậm chí gạt bỏ phán quyết pháp lý vào năm 2016, trong đó bác bỏ hầu hết yêu sách trên biển của Trung Quốc.
Trớ trêu thay, ông Duterte hiện đang bị giam giữ ở La Hay vì tội ác chống lại loài người liên quan đến cuộc chiến chống ma túy khiến hàng nghìn người thiệt mạng. Động thái trừng phạt lần đầu tiên đối với một chính trị gia Philippines được Bắc Kinh đưa ra giữa lúc nội bộ Philippines có sự đấu tranh mạnh của phe thân Bắc Kinh chống lại Tổng thống Marcos cho thấy Trung Quốc đang tìm cách phân hoá, chia rẽ nội bộ Philippines.
Việc Bắc Kinh trừng phạt ông Francis Tolentino là nhằm tạo sự răn đe đối với những người lên tiếng phản đối Bắc Kinh và đánh vào nội bộ của Philippines. Tuy nhiên, cách làm thô bạo, ngạo mạn này không những không làm giới chức Philippines sợ hãi và không ngăn được những tiếng nói chỉ trích Bắc Kinh mà ngược lại còn khiến nhiều nghị sĩ ở cả 2 viện của Philippines lên tiếng ủng hộ ông Tolentino, bảo vệ công lý yêu cầu chính phủ có hình thức đáp trả.
Hôm 01/7/2025, Thượng nghị sĩ Philippines Jinggoy Estrada đã thúc giục Bộ Ngoại giao Philippines triệu tập Đại sứ Trung Quốc tại Manila Hoàng Khê Liên (Huang Xilian) để yêu cầu giải thích về điều mà ông gọi là “động thái bất công” đối với ông Tolentino và để bày tỏ “sự bất bình sâu sắc” của Manila đối với việc Trung Quốc áp đặt lệnh trừng phạt này.
Thượng nghị sĩ Estrada nhấn mạnh rằng ông Tolentino hoàn toàn thực hiện đúng thẩm quyền của mình và mọi hành động đều được Quốc hội Philippines ủng hộ. Ông Estrada lưu ý, với tư cách là một Thượng nghị sĩ, ông Tolentino là người đi đầu trong việc thúc đẩy 2 đạo luật quan trọng – Đạo luật các vùng biển Philippines và Đạo luật Đường biển Quần đảo Philippines – đã được Tổng thống Marcos ký ban hành vào tháng 11/2024. Những đạo luật này đã củng cố các yêu sách hàng hải của Philippines tại khu vực tranh chấp.
Ông Estrada lập luận: “Các hành động của ông Tolentino hoàn toàn phù hợp với các quy trình dân chủ và khuôn khổ pháp lý của chúng ta. Trong nhiều năm, bất chấp Phán quyết của Tòa Trọng tài ủng hộ tuyên bố của chúng ta đối với các phần của Biển Tây Philippines, Trung Quốc vẫn tiếp tục bắt nạt, quấy rối và thực hiện những hành động vô nhân đạo đối với các nhà khoa học, nhân viên hàng hải và ngư dân của chúng ta. Thật đáng phẫn nộ khi những nỗ lực bảo vệ các tuyên bố lãnh thổ của chúng ta lại bị gắn mác là “hành vi tồi tệ”. Trung Quốc nên cảm thấy xấu hổ”. Thượng nghị sĩ Estrada khẳng định rằng hành động của Trung Quốc “rõ ràng đang làm suy yếu sự tôn trọng lẫn nhau và ổn định khu vực. Những tiếng nói chỉ trích không phải là mối đe dọa đối với ngoại giao; chúng là biểu hiện của tinh thần yêu nước”.
Trong khi đó, Terry Ridon, một thành viên Hạ viện Philippines, đã kêu gọi chính phủ nước này có hành động mạnh mẽ hơn. Theo ông, Manila nên “áp đặt lệnh cấm đi lại tương tự đối với các quan chức cấp cao đương nhiệm hoặc tiền nhiệm của Trung Quốc, những người đã và đang thực hiện các chiến dịch thông tin sai lệch chống lại lợi ích của Philippines ở Biển Tây Philippines”. Trước đây, Ridon từng dẫn đầu các cuộc điều tra của Hạ viện về chiến dịch thông tin sai lệch được cho là do Đại sứ quán Trung Quốc tại đây tiến hành nhằm vào Philippines.
Ngày 04/7/2025, Bộ Ngoại giao Philippines đã triệu tập Đại sứ Trung Quốc tại Manila Huang Xilian để phản đối chính thức. Bộ Ngoại giao Philippines nhấn mạnh: “Việc áp dụng các biện pháp trừng phạt như vậy (nhằm vào ông Tolentino) không phù hợp với các chuẩn mực đối thoại và tôn trọng lẫn nhau – những nguyên tắc nền tảng cho quan hệ giữa hai quốc gia có chủ quyền bình đẳng”. Trong tuyên bố của mình, Bộ trưởng Ngoại giao Philippines Theresa Lazaro nhấn mạnh, Philippines là một quốc gia dân chủ, luôn duy trì nguyên tắc tự do ngôn luận và độc lập lập pháp. Các thượng nghị sĩ và các quan chức được bầu có nhiệm vụ tìm hiểu các vấn đề vì lợi ích quốc gia và công cộng.
Mặc dù phản đối lệnh trừng phạt của Trung Quốc, Bộ trưởng Ngoại giao Lazaro cho biết, Philippines vẫn cam kết giải quyết các khác biệt thông qua ngoại giao và đối thoại, mong muốn tiếp tục có sự tham gia mang tính xây dựng với Trung Quốc để thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau. Phản hồi trước động thái này, Đại sứ quán Trung Quốc tại Philippines khẳng định các biện pháp trừng phạt đối với ông Tolentino là “hoàn toàn nằm trong phạm vi pháp lý của Trung Quốc”, đồng thời cảnh báo rằng “sẽ có hậu quả nếu lợi ích của Trung Quốc bị tổn hại”.
Tiếp đó, tại cuộc họp báo hôm 8/7/2025, Người phát ngôn Văn phòng Tổng thống, bà Claire Castro bày tỏ mối quan ngại về quyết định của Bắc Kinh trừng phạt cựu Thượng nghị sĩ Philippines Francis Tolentino. Bà Claire Castro, đọc một tuyên bố do Bộ trưởng Ngoại giao Philippines Ma. Theresa Lazaro ký, khẳng định Philippines phản đối động thái của Trung Quốc. Mặc dù việc áp đặt các lệnh trừng phạt nằm trong thẩm quyền pháp lý của Trung Quốc, nhưng việc áp dụng các biện pháp trừng phạt đối với các quan chức được bầu cử dân chủ vì thực hiện nhiệm vụ của họ là không phù hợp với các chuẩn mực tôn trọng lẫn nhau và đối thoại vốn là nền tảng cho mối quan hệ giữa hai quốc gia có chủ quyền bình đẳng.
Diễn biến xung quanh vụ việc Trung Quốc trừng phạt cựu Thượng nghị sĩ Philippines Francis Tolentino phản ánh sự gia tăng đối đầu không chỉ về chủ quyền lãnh thổ, mà còn về cách tiếp cận ngoại giao và xử lý bất đồng. Việc Trung Quốc trừng phạt một chính trị gia Philippines, cùng với phản ứng cứng rắn từ Manila, đã đẩy quan hệ hai nước trở nên khó tìm được tiếng nói chung. Nếu không có cơ chế đối thoại hiệu quả và thiện chí từ cả hai phía, căng thẳng ngoại giao có thể tiếp tục leo thang, đe dọa ổn định khu vực và làm phức tạp thêm các nỗ lực hợp tác khu vực tại Đông Nam Á. Giới phân tích nhận định việc Bắc Kinh đưa ra quyết định trừng phạt cựu Thượng nghị sĩ Philippines Francis Tolentino không chỉ là động thái nhằm vào cá nhân ông Tolentino mà còn là cách để Bắc Kinh tạo sự răn đe với những người đang ủng hộ mạnh mẽ cách tiếp cận trên vấn đề Biển Đông của Tổng thống Marcos, đồng thời muốn chuyển tải tới những chính trị gia các nước ven Biển Đông khác thông điệp “nếu lên tiếng công khai chỉ trích Bắc Kinh trên vấn đề Biển Đông sẽ phải đón nhận sự trừng phạt”. Tuy nhiên, cách làm này của Bắc Kinh không làm giảm đi uy tín của cựu Thượng nghị sĩ Philippines Francis Tolentino mà càng khiến tư tưởng chống Trung Quốc dâng cao trong khu vực.