Cá heo Irrawaddy, loài động vật hữu nhũ quý hiếm trên sông Mê Kông, hiện chỉ còn vài chục con và đang đối diện nguy cơ tuyệt chủng.
Bất chấp việc Campuchia ráo riết bảo tồn loài cá heo Irrawaddy ở sông Mê Kông, một cá thể khoảng 20 năm tuổi mới đây vẫn bị chết do vướng vào lưới rê trái phép của ngư dân tại tỉnh Stung Treng.
Theo tờ Bangkok Post, xác con cá heo dài 2,38 m và nặng 160 kg được phát hiện hôm 19.3, trở thành cá thể đầu tiên thuộc loài này chết trên sông Mê Kông trong năm nay, giữa lo ngại gia tăng của giới bảo tồn.
Số lượng bấp bênh
Cá heo Irrawaddy (Orcaella brevirostris) ở VN còn được gọi là cá nược, nổi tiếng với trán phồng và mỏ ngắn, từng hiện diện ở rất nhiều khu vực trên sông Mê Kông.
Song trong những thập kỷ gần đây, chúng hầu như chỉ xuất hiện trên đoạn sông dài khoảng 190 km từ tỉnh Kratie phía đông bắc Campuchia đến biên giới với Lào.
Theo tờ Khmer Times, nạn đánh bắt trái phép và rác thải nhựa đã khiến số lượng cá heo Irrawaddy sụt giảm, trong khi những đập thủy điện ở thượng nguồn và biến đổi khí hậu gây tác động dòng chảy sông Mê Kông khiến môi trường sống của chúng bị thu hẹp.
Số lượng cá heo Irrawaddy trên sông Mê Kông đã giảm xuống còn 200 con trong khảo sát lần đầu vào năm 1997 và xuống chỉ còn 89 con vào năm 2020. Loài động vật hữu nhũ này còn sinh sống tại 2 dòng sông khác là Ayeyarwady ở Myanmar và Mahakam ở Indonesia.
Tuy nhiên, số lượng ở cả 3 dòng sông đều thuộc diện cực kỳ nguy cấp theo danh sách đỏ của Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN). Tại sông Mê Kông, cá heo này còn đối diện tương lai bấp bênh khi 70% các cá thể hiện đã quá tuổi sinh sản.
Năm ngoái có 7 con bị chết, trong đó có 3 con khỏe mạnh trong độ tuổi sinh sản bị chết trong vòng 1 tuần vào tháng 12.2022 do vướng vào lưới cá khiến các nhà bảo tồn đặc biệt lo ngại.
Nguồn lực hạn chế
Sau sự việc trên, Thủ tướng Campuchia Hun Sen hôm 2.1 ra lệnh thành lập các khu bảo tồn trên sông Mê Kông để bảo vệ loài động vật này, theo AFP.
Phát biểu trong một sự kiện ở Kratie, ông chỉ đạo các cơ quan chức năng Campuchia thiết lập biển báo nổi xung quanh các khu vực được bảo vệ, “cấm tuyệt đối” mọi hoạt động đánh bắt thủy sản. Theo ông, sông Mê Kông phải được quản lý tốt để cá heo không chết vì vướng vào lưới rê, trong khi sự hiện diện của loài động vật này góp phần thúc đẩy du lịch.
Lưới rê là công cụ đánh bắt cá bao gồm những tấm lưới được giăng khắp nơi trên sông. Đến cuối tháng 2, Thủ tướng Hun Sen ban hành luật về những khu vực cấm đánh bắt, với hình phạt lên đến 1 năm tù giam cho hành vi sử dụng lưới rê và đến 5 năm tù giam cho hành vi dùng điện đánh bắt ở những khu vực bảo tồn.
Tuy nhiên, theo nhân viên tuần tra sông Phon Pharong, lực lượng của ông lo ngại không đủ khả năng bảo vệ cá heo Irrawaddy. Lực lượng này gồm hơn 70 người tuần tra đoạn sông dài khoảng 120 km ở tỉnh Kratie, nhưng nỗ lực của họ bị hạn chế do thiếu nguồn lực, trong khi còn bị một số băng nhóm đánh bắt lậu dọa dẫm.
Ông Mok Ponlork, quan chức ngành thủy sản phụ trách lực lượng bảo tồn cá heo ở Kratie cho biết có 44 nhân viên tuần tra khúc sông dài 85 km, trong khi cần nhiều người hơn mới tuần tra hiệu quả. Những nhân viên tuần tra còn phải làm thêm để kiếm sống do mỗi người chỉ lãnh lương khoảng 65 USD/tháng, bên cạnh khoản hỗ trợ 5 USD/ngày tuần tra từ tổ chức bảo tồn WWF.
Nhiều người dân tại Kratie sống nhờ vào việc đưa du khách xem cá heo và bán những đồ lưu niệm liên quan đang lo ngại về tương lai của họ cũng như của loài động vật này.
“Nếu cá heo không còn thì chúng tôi cũng sẽ kết thúc vì thu nhập của chúng tôi là từ cá heo”, theo cư dân địa phương Meas Mary (53 tuổi) hiện kiếm được lên đến 15 USD/ngày từ việc chở du khách xem cá heo.
Hy vọng mới
Tờ Khmer Times đưa tin Bộ Nông – Lâm – Ngư nghiệp Campuchia mới đây ra thông cáo cho hay nước này ghi nhận 2 chú cá heo Irrawaddy chào đời trong năm nay. Cá thể thứ 2 được nhìn thấy hôm 15.4 khi bơi với một nhóm cá heo trưởng thành, còn cá thể thứ nhất được ghi nhận hôm 1.3. Cả 2 được tìm thấy tại khu vực Kampi thuộc tỉnh Kratie. Năm ngoái, có 6 cá thể mới chào đời, bằng với con số ghi nhận năm 2021. Hiện Cục Ngư nghiệp Campuchia đang phối hợp với WWF khảo sát nhận diện bằng hình ảnh để theo dõi tình hình cá heo Irrawaddy và ước tính số lượng trong năm nay.
T.P