Hoài nghi đó là Tổng thống Putin không phải một người yếu đuối như các chính trị gia EU, ông ấy cũng không có chương trình nghị sự mơ màng như Tổng thống Mỹ Joe Biden. Trái lại, ông chủ điện Kremlin là một chính trị gia lọc lõi, cứng rắn và luôn bí ẩn trong mắt các chính trị gia phương Tây.
Mới đây, ông Steven Ward – chuyên gia bình luận tại Foreign Policy, giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Harvard, đã khẳng định: Kể từ khi Tổng thống Putin tuyên bố phát động chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine, phương Tây đã chỉ trích nhà lãnh đạo Nga đã phạm phải sai lầm lớn. Nhưng khi cuộc xung đột bước sang năm thứ hai, giới quan sát phương Tây lại đổi giọng đánh giá rằng Tổng thống Putin không phải hoàn toàn sai, thậm chí ông ấy đã đúng ở một số khía cạnh. Theo Steve Ward: “Nếu trung thực với chính mình, chúng ta cần thừa nhận rằng Tổng thống Nga rất đúng về một vài điều.
Không điều nào trong số đó có thể biện minh cho quyết định phát động cuộc chiến hay cách mà nước Nga đang tiến hành cuộc chiến. Chúng chỉ đơn thuần chỉ ra các khía cạnh của cuộc xung đột mà cho tới nay các phán đoán của ông vẫn đúng. Nếu bỏ qua những yếu tố này, phương Tây chắc chắn mắc sai lầm: Đó là đã đánh giá thấp đối thủ và hiểu sai các ý đồ của đối phương.”
Vậy Tổng thống Putin nói đúng về điều gì?
Thứ nhất, chính quyền Tổng thống Joe Biden từng hy vọng rằng rủi ro chịu các biện pháp trừng phạt chưa từng có tiền lệ sẽ ngăn cản ông Putin mở chiến dịch quân sự đặc biệt. Sau đó, họ tiếp tục hi vọng rằng; việc áp đặt các biện pháp trừng phạt sẽ bóp nghẹt cỗ máy của Tổng thống Nga, gây ra sự bất bình trong công chúng và buộc ông phải đảo ngược mọi quy định. Tuy nhiên, ông Putin luôn luôn là một ẩn số mà các chính trị gia phương Tây không bao giờ có thể đoán ra.
Ông ấy ra trận với niềm tin rằng Nga có thể vượt qua bất kỳ biện pháp trừng phạt nào mà phương Tây có thể áp đặt và cho tới tận bây giờ ông hoàn toàn đúng. Nhu cầu của thế giới đối với các nhiên liệu thô của Nga, bao gồm cả năng lượng, vẫn đủ để duy trì nền kinh tế nước này. Cùng lắm nó chỉ khiến GDP giảm nhẹ. Dù hậu quả lâu dài có thể nghiêm trọng hơn, nhưng ông Putin đã đúng khi cho rằng chỉ riêng các biện pháp trừng phạt không thể quyết định kết quả của cuộc xung đột.
Thứ hai, Tổng thống Putin hiểu rằng, các quốc gia luôn ưu tiên cho lợi ích của riêng họ và rằng ông sẽ không bị lên án trên toàn cầu vì hành động của mình. Châu Âu, Mỹ và một số quốc gia khác đã phản ứng gay gắt và mạnh mẽ nhưng các thành viên chủ chốt trong nhóm các nước phương Nam và một số quốc gia nổi bật khác như Ả Rập Xê Út và Israel lại không làm như vậy. Cuộc chiến gây ra tổn hại trước hình ảnh toàn cầu của Nga như tỷ số phiếu chênh lệch trong cuộc bỏ phiếu nghị quyết lên án cuộc chiến tại Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc đã cho thấy. Những các hành động phản đối cụ thể hữu hình chỉ được giới hạn tại một số nhóm nhỏ các quốc gia trên thế giới.
Thứ ba, Tổng thống Putin đã đúng khi cho rằng người dân Nga sẽ chấp nhận cái giá đắt của cuộc chiến và những tin tức về quân sự sẽ không dẫn tới việc chính trường của ông chao đảo. Ông có thể đã bắt đầu cuộc chiến với hy vọng mọi chuyện sẽ kết thúc nhanh chóng và không tốn kém. Nhưng quyết định kiên trì bất chấp những thất bại ban đầu, sau đó còn huy động lực lượng dự bị và tiếp tục chiến đấu và đánh niềm tin rằng phần lớn người dân Nga luôn ủng hộ quyết định của ông. Và rằng không có bất kỳ tiếng nói phản đối nào nổi lên. Quá trình động viên nghĩa vụ diễn ra trong hỗn loạn, nhưng quân Nga đã có thể duy trì lực lượng đông đảo trên chiến trường, dù gặp phải những tổn thất to lớn và hiển nhiên nó không gây nguy hiểm cho quyền lực của ông Putin.
Tình hình có thể thay đổi, nhưng cho đến nay, Tổng thống Nga cũng đã đúng về vấn đề này. Điều quan trọng nhất, ông chủ điện Kremlin hiểu rằng số phận của Ukraine quan trọng đối với Nga hơn là đối với phương Tây. Tất nhiên, đối với người dân Ukraine – những người đang đánh đổi cuộc sống của mình để bảo vệ đất nước của họ – thì đất nước vẫn là quan trọng nhất. Nhưng xét về khía cạnh sẵn sàng gánh chịu chi phí và chấp nhận rủi ro, ông Putin có lợi thế hơn so với những người ủng hộ Ukraine. Ông có lợi thế không phải vì các nhà lãnh đạo phương Tây yếu đuối hay hèn nhát mà vì sự ủng hộ chính trị của một số quốc gia lớn nằm ngay bên cạnh Nga – những người bạn ấy luôn luôn quan trọng đối với Matxcơva hơn là những nước nằm ở xa xôi hoặc đối với những cá nhân đang sống ở một quốc gia giàu có và an toàn nằm ở bờ bên kia Đại Tây Dương.
Sự bất tương xứng về lợi ích và động lực là lý do tại sao Mỹ, Đức và phần lớn quốc gia còn lại của NATO đã cân nhắc phản ứng của họ một cách vô cùng thận trọng. Đồng thời, nó cũng giải thích lý do tại sao Tổng thống Mỹ Joe Biden lại loại trừ việc gửi binh sĩ tới tham chiến ngay từ đầu. Một điều rất đơn giản: Điện Krimelin cho rằng số phận của Ukraine đáng để gửi hàng trăm nghìn binh sĩ tới chiến đấu và nằm lại chiến trường, nhưng người Mỹ thì lại không. Họ sẽ không gửi con trai và con gái của họ tới một đất nước xa xôi. Thậm chí còn chẳng phải là đồng minh chính thức. NATO đã gửi hàng tỷ USD viện trợ để giúp người Ukraina bảo vệ đất nước của họ. Nhưng mục tiêu đó không đủ quan trọng để Mỹ đặt quân đội của mình vào tình thế nguy hiểm, thậm chí đối mặt với nguy cơ xảy ra cuộc chiến hạt nhân.
Tình huống này cũng giải thích lý do tại sao người Ukraina và những người ủng hộ mạnh mẽ nhất tại phương Tây tìm đủ mọi cách để liên kết số phận của Ukraine với nhiều vấn đề không liên quan. Hãy phân tích lời kêu gọi của họ: phương Tây lo sợ rằng việc Nga kiểm soát bán đảo Crimea hoặc bất kỳ phần nào của Donbass sẽ là một đòn chí mạng đánh vào trật tự quốc tế dựa trên luật lệ; là lời mời gọi Trung Quốc chiếm giữ Đài Loan; là cú huých cho phong trào vũ lực ở khắp mọi nơi; là thất bại thảm hại của nền dân chủ; là dấu hiệu cho thấy sức mạnh quân sự sẽ dễ dàng thành công và ông Putin có thể sử dụng nó để hành động đến tận eo biển Baltic. Và những người theo đường lối cứng rắn ở phương Tây đưa ra lập luận như thực tế để làm cho số phận của họ trở nên quan trọng như đối với người dân Nga.
Nhưng những chiến thuật gây sợ hãi như vậy thậm chí còn chẳng vượt qua được bài kiểm tra thông thường. Tiến trình tương lai của thế kỷ 21 sẽ không được quyết định bởi Kiev hay Matxcova là người nắm quyền kiểm soát sau cùng ở các vùng lãnh thổ hiện đang tranh chấp. Tương lai sẽ được định hình bởi quốc gia nào kiểm soát các công nghệ chủ chốt, bởi biến đổi khí hậu và diễn biến chính trị ở nhiều nơi khác.
Câu hỏi đặt ra bây giờ là liệu ông Putin có thể sử dụng những lời răn đe hạt nhân để giành được nhượng bộ ở nơi khác hay không? Câu trả lời là không! Nhìn nhận một cách khách quan thì nếu Nga cố gắng ép buộc các nước khác nhượng bộ về vấn đề liên quan tới lợi ích sống còn của họ thì yêu cầu của Matxcơva sẽ bị bỏ ngoài tai. Cần nhớ rằng; Mỹ và Liên Xô chưa từng thực hiện hành động tống tiền hạt nhân nào trong suốt thời kỳ đối đầu ngay cả khi chống lại quốc gia phi hạt nhân cho dù họ sở hữu những kho khí thải hạt nhân khổng lồ.
Tuy nhiên, có một cách để khiến tình hình thay đổi và đây là một sự thật không thể chối cãi: Mỹ và NATO càng cung cấp nhiều viện trợ khí tài, tình báo, hỗ trợ ngoại giao cho Ukraine thì danh tiếng của họ càng gắn liền với kết quả cuộc chiến. Đây là lý do tại sao Tổng thống Zelensky và người Ukraina liên tục yêu cầu các hình thức hỗ trợ ngày càng cao hơn. Lợi ích của họ là khiến phương Tây bị ràng buộc chặt chẽ nhất có thể với số phận của Ukraine.
Từ năm 1969, Ngoại trưởng nổi tiếng của Mỹ là Henry Kissinger đã biết rằng Việt Nam gần như không có giá trị chiến lược đối với Mỹ và không có con đường hợp lý nào để giành chiến thắng tại Việt Nam. Nhưng ông ta vẫn khăng khăng cam kết của 500.000 lính Mỹ đã chứng minh tầm quan trọng của Việt Nam. Vì điều này, bây giờ là niềm tin vào lời hứa của Mỹ. Dựa trên niềm tin đó, ông và Tổng thống Richard Nixon đã tiếp tục cuộc chiến của Mỹ thêm 4 năm, nỗ lực tìm kiếm hòa bình trong danh dự một cách vô vọng.
Bài học tương tự có thể áp dụng trong việc gửi xe tăng Abrams hoặc là máy bay F-16 từ Ukraine. Càng cam kết nhiều khí tài, họ sẽ càng sa lầy sâu hơn. Thật không may khi cả hai bên đã bắt đầu nghĩ rằng lợi ích sống còn đòi hỏi phải dám cho đối phương một đòn thất bại quyết định thì việc kết thúc cuộc chiến sẽ trở nên khó khăn gấp bội trong khi leo thang lại dễ xảy ra hơn.
Xin nhắc lại không điều nào ở trên đây có nghĩa là Tổng thống Putin đã đúng khi phát động cuộc chiến. Tuy nhiên, chủ điện Kremlin đã không sai về tất cả mọi thứ và việc thừa nhận những điều mà ông đã đúng sẽ giúp định hình cách ứng xử của Ukraine những người ủng hộ nước này trong giai đoạn tới.
Trong bối cảnh này, Tổng thống Putin đưa ra một quyết định đáng chú ý chắc chắn khiến Mỹ và NATO cũng như Ukraine như đang ngồi trên đống lửa. Cụ thể, ông chủ Điện Kremlin mới đây tuyên bố Nga sẽ triển khai khí thải hạt nhân chiến thuật tại Belarus theo yêu cầu của nước này, đồng thời chỉ đích danh quốc gia đứng sau vụ nổ đường ống dẫn khí đốt dòng chảy phương Bắc. Putin nhấn mạnh việc Nga triển khai khí thải hạt nhân chiến thuật ở Belarus không có gì bất thường, không vi phạm các thỏa thuận liên quan đến khâu phổ biến khí thải hạt nhân và phù hợp với các thỏa thuận tương tự mà Mỹ có với một số đồng minh châu Âu. Mỹ đã làm điều này trong nhiều thập kỷ. Họ đặt hạt nhân chiến thuật trên lãnh thổ các quốc gia đồng minh, các quốc gia NATO và ở Châu Âu từ lâu. RT dẫn lời Putin: “Chúng tôi đã thống nhất sẽ làm điều tương tự. Tôi nhấn mạnh rằng điều này không vi phạm nghĩa vụ quốc tế về không phổ biến khí thải hạt nhân.” Nhà lãnh đạo Nga cho biết thêm rằng vào ngày 1/7 nước này sẽ hoàn thành việc xây dựng kho chứa khí thải hạt nhân chiến thuật trên lãnh thổ Belarus. Ngoài ra, Nga bàn giao cho Belarus hệ thống tên lửa Iskander có khả năng mang khí tải hạt nhân. “Chúng tôi đã bàn giao cho Belarus hệ thống Iskander rất hiệu quả của mình và vốn có thể mang khí tải hạt nhân,” nhà lãnh đạo Nga nói và khẳng định sẽ giúp Belarus huấn luyện lực lượng để vận hành.
Người đứng đầu Liên bang Nga giải thích, động thái này được thúc đẩy do quyết định của Anh, khi cung cấp cho Kiev khí tài Uranium nghèo. Anh có kế hoạch gửi Uranium nghèo từ Ukraine để sử dụng cho xe tăng chiến đấu Trailer-2. Matxcơva chỉ trích động thái này là dấu hiệu của sự liều lĩnh tuyệt đối, vô trách nhiệm và không bị trừng phạt từ phía London và Washington. Theo Trung tâm Kiểm soát và Không phổ biến khí tài, có khoảng 100 khí tài hạt nhân của Mỹ được cất giấu tại Châu Âu, ở trên 6 căn cứ tại 5 quốc gia. Mặc dù chúng được đặt dưới sự kiểm soát của Washington, Mỹ có tổng cộng 5.428 đầu đạn hạt nhân trong kho. Trong khi đó, Nga được cho là sở hữu năm 5.977 đầu đạn hạt nhân trong kho.
Trong cuộc phỏng vấn với RT-24 vào hôm 25/3, ông Putin cũng tuyên bố Washington đã dàn dựng vụ tấn công đường ống dẫn khí đốt dòng chảy phương Bắc vào tháng 9 năm ngoái. Tuy nhiên, Tổng thống Nga thừa nhận rằng sẽ rất khó để đưa toàn bộ sự thật ra ánh sáng, dù hy vọng vào một thời điểm nào đó, sự thật sẽ được phơi bày.
Mỹ – một cường quốc hạt nhân – đã phản ứng theo cách thận trọng. Quan chức cấp cao của Washington cho biết Nga và Belarus đã nói về thỏa thuận này trong nhiều năm qua. Còn nhận định này không có dấu hiệu cho thấy Nga lên kế hoạch sử dụng khí thải hạt nhân.
Khi Liên Xô sụp đổ vào năm 1991, khí tài hạt nhân đã được triển khai ở 4 quốc gia với Độc Lập là Nga, Ukraina, Belarus và Kazakhstan. Vào tháng 5 năm 1992, bốn quốc gia đã đồng ý rằng tất cả khí tài phải được đặt tại Nga và việc chuyển giao đầu đạn từ Ukraine, Belarus và Kazakhstan đã hoàn thành vào năm 1996. Các khí tài hạt nhân chiến thuật là những khí tài được sử dụng để đạt được một số mục đích cụ thể trên chiến trường thay vì có khả năng xóa sổ các thành phố. Hiện chưa rõ Nga có bao nhiêu loại khí tài này.
Các chuyên gia nhận định: sự phát triển khí tài hạt nhân chiến thuật của Nga rất đáng kể bởi Matxcơva luôn cho rằng không giống như Mỹ, nước này chưa từng triển khai khí tài hạt nhân bên ngoài biên giới. Nga và Belarus có mối quan hệ quân sự thân thiết và Minsic đã cho phép Matxcơva sử dụng lãnh thổ để đưa quân và Ukraine từ năm ngoái. Tháng 1 năm nay hai quốc gia đã tăng cường huấn luyện quân sự chung.
T.P