Mary Trump – cháu ruột và cũng là nhà tâm lý học – từng mô tả người chú của mình, đương kim Tổng thống Donald Trump khi đó, là “người đàn ông nguy hiểm nhất thế giới”. Vài tháng sau khi ông tái đắc cử, lời cảnh báo ấy đã trở thành hiện thực.
Dư luận thế giới chưa hết bất ngờ trước loạt chính sách thuế đối ứng vừa được ban hành dưới nhiệm kỳ hai của Tổng thống Donald Trump. Với cách tiếp cận cứng rắn, các biện pháp này không chỉ nhắm vào Trung Quốc mà còn lan rộng ra hàng trăm nền kinh tế khác, từ các đồng minh truyền thống đến những đối tác thương mại chiến lược. Sự áp đặt đơn phương và thiếu tham vấn quốc tế đang làm dấy lên quan ngại về nguy cơ một cuộc chiến thương mại toàn cầu phiên bản mới, đe dọa tiến trình hồi phục kinh tế hậu đại dịch.
Nhìn lại, điều này dường như không hẳn là bất ngờ. Trong cuốn sách Too Much and Never Enough: How My Family Created the World’s Most Dangerous Man (tại Việt Nam, bản tiếng Việt do Tân Việt Books và Nhà xuất bản Dân trí ấn hành năm 2021, với tựa đề Quá nhiều và chưa bao giờ là đủ: Cách gia đình tôi tạo ra người đàn ông nguy hiểm nhất thế giới), tác giả Mary L. Trump đã đưa ra một lời cảnh báo mà giờ đây đang trở nên đáng suy ngẫm hơn bao giờ hết. Cuốn sách này từng nhanh chóng bán được 1,3 triệu bản tại Mỹ chỉ trong tuần đầu ra mắt, bản quyền được mua bởi 12 quốc gia trong vòng 2 tuần sau đó, và chỉ sau 3 tháng, sách đã được tái bản đến 20 lần.
Mary Trump, sinh năm 1965, là một nhà tâm lý học lâm sàng, và chính nền tảng chuyên môn này khiến nhận định của bà không chỉ mang tính cá nhân mà còn có chiều sâu phân tích và sức nặng khoa học, tạo nên sự thuyết phục mạnh mẽ.
Tác phẩm không đơn thuần là hồi ký gia đình mà là một công trình cảnh báo. Mary cho rằng sự hình thành tính cách của Donald Trump bắt nguồn từ một môi trường nuông chiều quá mức, thiếu vắng yêu thương thực sự và coi trọng biểu hiện hơn bản chất. Một Donald Trump trưởng thành trong sự dạy dỗ khắc nghiệt từ cha và không có chuẩn mực đạo đức nội tại đã trở thành người chỉ biết đến thắng – thua, quyền lực và sự kiểm soát.
Khi mới ra mắt, cuốn sách bị gia đình Trump phản đối kịch liệt, thậm chí tìm cách ngăn cấm phát hành. Nhưng càng thế, cuốn sách càng trở nên nổi tiếng. Nhiều người thời điểm đó coi nó là động cơ trả đũa cá nhân. Song những gì diễn ra trong hai nhiệm kỳ của Donald Trump đã khiến cái nhìn ấy thay đổi.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên (2017–2021), Trump đã cho thấy rõ khuynh hướng dùng chính sách thuế như vũ khí thương mại. Hàng loạt đối tác lớn như Trung Quốc, EU, Canada, Mexico và Nhật Bản lần lượt bị áp các mức thuế cao bất thường. Hệ quả là phản ứng trả đũa, gián đoạn chuỗi cung ứng, và bức tranh thương mại toàn cầu trở nên bất ổn kéo dài.
Bước sang nhiệm kỳ hai, Tổng thống Trump tiếp tục triển khai chính sách thuế đối ứng, nhưng với quy mô rộng lớn hơn và cường độ mạnh mẽ hơn. Không chỉ tập trung vào lĩnh vực công nghiệp, lần này, các sắc thuế còn đánh vào công nghệ, dịch vụ và cả nông sản. Đặc biệt, một số quyết định gần đây được đưa ra mà không thông qua tham vấn quốc hội hay các đối tác truyền thống, khiến cộng đồng quốc tế lo ngại rằng Washington đang ngày càng hành động đơn phương và khó đoán định.
Chính đây là điều Mary Trump đã cảnh báo: một tổng thống hành xử như thể các thiết chế kiểm soát không tồn tại. Theo bà, Donald Trump có xu hướng phớt lờ quy tắc, xem thường luật pháp và luôn đặt cái tôi lên trên lợi ích quốc gia – điều mà trong quá trình vận động tranh cử và sau khi vào lại Nhà Trăng, ông Trump ranh mãnh biến báo thành khẩu hiệu “nước Mỹ trên hết”. Các quyết định về thuế không là biện pháp điều chỉnh thương mại – nó có lẽ đơn thuần chỉ là công cụ chính trị nhằm phô diễn quyền lực cá nhân và củng cố vị thế trong nội bộ nước Mỹ.
Với những gì đang diễn ra hiện nay, có thể thấy rằng những lời cảnh báo của Mary Trump không chỉ mang tính dự đoán mà đã thành sự thực. Các quyết định thuế đối ứng không chỉ làm gia tăng căng thẳng giữa Mỹ và các đối tác thương mại lớn mà còn tác động tiêu cực đến các nền kinh tế nhỏ hơn, thậm chí gây rối loạn trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Thị trường tài chính thế giới đã nhiều lần bị chao đảo bởi các quyết định đột ngột và không dựa trên tham vấn đầy đủ. Điều này càng làm nổi bật sự thiếu ổn định trong chính sách thương mại của Mỹ dưới thời Trump.
Tới lúc này, khi thế giới đang náo loạn vì các quyết định thuế đối ứng mới của Tổng thống Trump, có lẽ không ít cử tri từng ủng hộ ông đang âm thầm nhớ lại những lời cảnh báo mà Mary Trump từng nêu ra – và ân hận tự hỏi liệu họ đã đúng hay sai khi phớt lờ chúng.
Cuốn sách Quá nhiều và chưa bao giờ là đủ là một minh chứng cho sự phân tích sắc bén và khả năng dự đoán tình hình của một nhà tâm lý học đã chứng kiến quá trình hình thành và phát triển của người chú của mình. Đọc cuốn sách, người ta không chỉ thấy một bức tranh biếm họa về Donald Trump mà còn nhận ra những dấu hiệu cảnh báo về sự bất ổn của một người có thể dẫn dắt một quốc gia theo hướng không thể đoán trước. Và, với nước Mỹ thời điểm này, câu hỏi phù hợp nhất không phải là Donald Trump sẽ làm gì tiếp theo, mà là liệu hệ thống có đủ mạnh để ngăn ông phá vỡ những gì còn lại hay không.
T.V