Sau cuộc điện đàm giữa Tổng Bí thư Tô Lâm và Tổng thống Mỹ Donald Trump, tối 2/7, cộng đồng doanh nghiệp xuất khẩu tại Việt Nam rất phấn khởi và kỳ vọng một làn sóng đơn hàng mới từ thị trường này. Phía Trung Quốc cũng có phản ứng, nhưng là phản ứng …tốt.
Không làm tổn hại lợi ích của bên thứ ba
Trong suốt thời gian dài, sự bất ổn về chính sách thuế quan tại thị trường Mỹ đã khiến nhiều doanh nghiệp xuất khẩu ở Việt Nam rơi vào thế bị động. Tình trạng không chắc chắn về giá cả khiến các đối tác nhập khẩu ngần ngại đặt hàng. Hệ quả là không ít doanh nghiệp phải tạm ngưng hoạt động hoặc chỉ sản xuất cầm chừng, gây ra tâm lý lo lắng, bất an.
Giờ đây, khi mức thuế suất đã được ấn định rõ ràng, mức thuế 20% tốt hơn rất nhiều so với mức thuế đối ứng 46% từng được đề xuất trước đó. Dù trước đây nhiều ngành hàng được hưởng thuế suất 0% vào thị trường Mỹ. Tín hiệu tích cực này khiến các doanh nghiệp có thể tự tin tính toán giá thành, xác định giá mua và giá bán tại thị trường Mỹ mà không còn lo sợ rủi ro.
Là một nước cũng đang chịu mức thuế đối ứng rất cao, khi hay tin này, Trung Quốc đã phản ứng ra sao? Hôm nay 3/7, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh đã được hỏi về việc Mỹ hạ thuế đối ứng với Việt Nam còn 20% và 40% cho hàng hóa trung chuyển, điều này có thể ảnh hưởng đến một số mặt hàng Trung Quốc, (theo Thời báo Hoàn Cầu).
Với một thái độ mềm mỏng, thiện chí, bà Mao trả lời rằng, Trung Quốc luôn ủng hộ việc giải quyết các tranh chấp kinh tế và thương mại thông qua đối thoại và tham vấn bình đẳng. Bà cũng nhấn mạnh, các cuộc đàm phán và thỏa thuận liên quan không nên nhắm mục tiêu hoặc làm tổn hại lợi ích của bên thứ ba.
Cũng trong ngày 3/7, đại diện Bộ Thương mại Trung Quốc lên tiếng về thỏa thuận Việt-Mỹ, khẳng định rằng việc Mỹ áp đặt “thuế quan đối ứng” lên các đối tác thương mại toàn cầu là một hành động bắt nạt đơn phương điển hình, điều mà Trung Quốc kiên quyết phản đối. Trung Quốc đã ghi nhận “tình hình liên quan” và đang tiến hành đánh giá.
Đó là cách nói khôn khéo của Trung Quốc. Thật ra, việc Mỹ giảm thuế đối ứng với Việt Nam xuống sẽ có một số hệ quả quan trọng, đặc biệt là trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị và kinh tế Mỹ-Trung ngày càng gay gắt. Ảnh hưởng đối với Trung Quốc thể hiện trên một số mặt.
Trước tiên là những tác động gián tiếp đến Trung Quốc, như chuyển dịch chuỗi cung ứng. Việc giảm thuế cho hàng hóa từ Việt Nam khiến Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn hơn đối với các công ty Mỹ và quốc tế đang tìm cách “thoát Trung”. Điều này thúc đẩy xu hướng “China + 1”, tức là các công ty không rời bỏ hoàn toàn Trung Quốc, nhưng mở rộng hoặc chuyển một phần sản xuất sang các nước như Việt Nam để tránh rủi ro chính trị và thuế quan.
Giảm thuế cho Việt Nam cũng sẽ gia tăng áp lực cạnh tranh. Trung Quốc có thể thấy Việt Nam được Mỹ ưu đãi thương mại trong khi chính họ vẫn bị áp thuế nặng. Điều này khiến hàng hóa Made in China trở nên kém cạnh tranh hơn so với Made in Vietnam tại thị trường Mỹ. Đặc biệt trong các lĩnh vực như dệt may, linh kiện điện tử, nội thất, Việt Nam có thể giành được thị phần mà trước đây Trung Quốc chiếm giữ.
Vậy thì Bắc Kinh sẽ có phản ứng chiến lược ra sao? Một cách phổ biến nhất là họ tìm cách gia tăng ảnh hưởng tại Việt Nam, hạn chế việc Hà Nội đang xích lại gần Washington cả về kinh tế lẫn địa chính trị. Trung Quốc sẽ tìm cách củng cố ảnh hưởng, thông qua đầu tư, hợp tác kinh tế, hay gây áp lực trên Biển Đông.
Về phản ứng chính trị- ngoại giaoTrung Quốc có thể phản ứng bằng cách chỉ trích hoặc thúc đẩy dư luận rằng Việt Nam “chơi hai mặt” đu dây giữa Mỹ và Trung Quốc. Trong những tình huống gay gắt, họ cũng có thể sử dụng biện pháp “cứng rắn… mềm” như tăng kiểm soát biên mậu, siết thương mại tiểu ngạch, hoặc làm khó dễ các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc.
Nước cờ ngoại giao mềm
Đấy là đường đi nước bước, nhưng người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung quốc đã trả lời báo chí rằng một cách điềm tĩnh. Họ cho đấy là việc bình thường, chúng tôi không can thiệp vào công việc của bên thứ ba. Cách nói khôn ngoan này có ích gì đối với ngoại giao và kinh tế đối ngoại Trung Quốc?
Đây là một cách nói khôn ngoan lọc lõi và có nhiều lợi ích cả về mặt ngoại giao lẫn kinh tế đối ngoại cho Trung Quốc. Cụ thể, giữ hình ảnh ngoại giao của một nước lớn, bình tĩnh, thận trọng, không phản ứng thái quá. Trung Quốc muốn thể hiện, họ là một cường quốc tự tin, không lo ngại trước các động thái của Mỹ-Việt Nam. Phản ứng mạnh hoặc tiêu cực sẽ khiến họ bị xem là đang “lo sợ” hoặc “thiếu kiềm chế”.
Câu trả lời của bà Mao cũng tạo cảm giác Trung Quốc đang kiểm soát tốt tình hình, giúp duy trì hình ảnh nước lớn có trách nhiệm, không để rơi vào bẫy truyền thông, tránh leo thang căng thẳng.
Nhưng vấn đề lâu dài hơn là tránh đẩy Việt Nam xích lại gần Mỹ. Phản ứng mềm mỏng sẽ giúp giữ được không gian đối thoại và duy trì quan hệ Việt – Trung ở mức ổn định, không đẩy căng thẳng lên. Từ đó, duy trì ảnh hưởng trong khu vực, tránh để mất thêm đồng minh tiềm năng vào tay Mỹ, không tạo cớ cho Mỹ chỉ trích Trung Quốc. Nếu Trung Quốc có phản ứng tiêu cực hoặc mang tính can thiệp, Mỹ sẽ dễ dàng cáo buộc Trung Quốc là nước can thiệp vào quan hệ song phương của nước khác.
Ngược lại, phát ngôn kiểu “không can thiệp vào việc bên thứ ba” khiến Mỹ khó tìm cớ công kích hay dựng lên luận điệu “Trung Quốc là mối đe dọa khu vực”. Vì thế mà giữ thế phòng thủ khôn khéo, tránh tạo đòn bẩy truyền thông cho phía Mỹ.
Vẫn biết, tuy bề ngoài nói “không can thiệp”, nhưng sau hậu trường Trung Quốc có thể dùng nhiều biện pháp khác, như vận động chính trị, kiểm soát thương mại biên giới, thúc đẩy các công ty Trung Quốc đầu tư vào Việt Nam, hoặc siết thắt các thỏa thuận kinh tế nhạy cảm. Có điều họ không tự trói tay mình trên bàn cờ, tránh công khai hóa các chiến thuật đòn bẩy.
Cũng qua các hoạt động ngoại giao khôn khéo lúc nước sôi lửa bỏng mà bảo vệ uy tín trước các đối tác khác trong khu vực. Đông Nam Á, châu Phi, Nam Á… đang chăm chú đều theo dõi cách Bắc Kinh phản ứng với các nước đang có quan hệ đa phương với cả Mỹ và Trung.
Một khi Trung Quốc tỏ ra bao dung, nguyên tắc và không can thiệp, họ sẽ giữ được hình ảnh là một đối tác luôn tôn trọng chủ quyền, từ đó tiếp tục thu hút đầu tư và hợp tác. Nhờ vậy mà tăng “điểm” về mặt uy tín ngoại giao, điều họ rất cần trong bối cảnh cạnh tranh với Mỹ.
Câu nói tưởng như đơn giản của người phát ngôn Trung Quốc thực chất là một nước cờ ngoại giao mềm, tránh bị lôi kéo vào thế đối đầu không cần thiết, giữ thế cao trong mắt cộng đồng quốc tế.
Liệu rồi các hành động linh hoạt phía sau hậu trường sẽ là gì?
H.Đ