Tâm điểm của dư luận thế giới trong mấy ngày qua là kết quả cuộc gặp gỡ giữa Tổng thống Nga Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump, hôm 15/8 tại Alaska (Mỹ).
Có “tuyệt vời” thật không?
Cuộc gặp thượng đỉnh giữa hai nguyên thủ là một nỗ lực lớn của Washington và cá nhân ông Trump. Đương nhiên, với vị thế người trong cuộc Tổng thống Putin cũng mang tinh thần thiện chí đến với Alaska xinh đẹp – vùng đất giàu tài nguyên và rộng hơn 1,7 triệu km2 – từng thuộc về Nga, giờ là một bang của Mỹ.
Sau những cái gật đầu là những thất vọng. Các nhà lãnh đạo thế giới có nhiều nhận đinh khác nhau sau cuộc gặp Trump-Putin.
Hôm 17/8, ông Trump viết trên Truth Social: “Một ngày tuyệt vời và rất thành công ở Alaska! Cuộc gặp với Tổng thống Vladimir Putin của Nga diễn ra rất tốt đẹp, cũng như cuộc gọi đêm khuya với Tổng thống Zelensky của Ukraine và nhiều nhà lãnh đạo châu Âu, bao gồm cả Tổng thư ký NATO được đánh giá rất cao. Tất cả đều thống nhất rằng cách tốt nhất để chấm dứt cuộc chiến kinh hoàng giữa Nga và Ukraine là tiến thẳng tới một Thỏa thuận Hòa bình, điều này sẽ chấm dứt chiến tranh, chứ không chỉ là một Thỏa thuận Ngừng bắn, vốn thường không giữ được lâu”. Theo ông Trump thì, cuộc gặp của ông và Putin là “tuyệt vời”, là “cực kỳ hiệu quả”, mặc dù một thỏa thuận vẫn chưa được đạt.
Cũng trong ngày 17/8, Tổng thống Nga Putin nói rằng: “Chuyến thăm này là đúng lúc và khá hữu ích. Cuộc trò chuyện rất thẳng thắn, thực chất và, theo ý kiến của tôi, nó đưa chúng ta đến gần hơn với những giải pháp cần thiết. Phái đoàn Nga đã có cơ hội một lần nữa truyền đạt lập trường của chúng tôi, một cách bình tĩnh và chi tiết, cũng như thảo luận về nguồn gốc, nguyên nhân của cuộc khủng hoảng”.
Điều đặc biệt, Tổng thống Ukraine Zelensky có thái độ khá mềm mỏng. Ông viết trên nền tảng mạng xã hội X: “Chúng tôi ủng hộ đề nghị của Tổng thống Trump về việc tổ chức hội nghị ba bên giữa Ukraine, Mỹ và Nga. Ukraine nhấn mạnh rằng, các vấn đề then chốt phải được thảo luận ở cấp lãnh đạo, và mô hình đàm phán ba bên là rất phù hợp”.
Lên tiếng khá sớm là EU. Sau khi Tổng thống Trump thông báo tình hình hội nghị Alaska cho các lãnh đạo châu Âu, lãnh đạo các nước Anh, Pháp, Đức, Ý và EU đã ra Tuyên bố chung. Họ cho biết, châu Âu hoan nghênh nỗ lực của Tổng thống Trump nhằm chấm dứt sự tàn sát ở Ukraine, kết thúc cuộc chiến Nga -Ukraine và đạt được một nền hòa bình công bằng, bền vững. Tuyên bố của EU nêu rõ: Ukraine phải có bảo đảm an ninh vững chắc để có thể hiệu quả bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của mình. Chúng tôi hoan nghênh Tuyên bố của Tổng thống Trump về việc Mỹ sẵn sàng cung cấp các bảo đảm an ninh.
Còn tại, Hungary, Thủ tướng Viktor Orban nhận định: Trong nhiều năm, chúng ta đã chứng kiến hai cường quốc hạt nhân lớn nhất (Mỹ và Nga) phá bỏ khuôn khổ hợp tác và liên tục đưa ra những thông điệp thiếu thân thiện với nhau. Tình hình này nay đã kết thúc, thế giới hôm nay an toàn Tương tự, Thủ tướng Slovakia Robert Fico cho ằng, hai tổng thống (Mỹ và Nga) đã khởi động một tiến trình hết sức quan trọng. Điều này đã thách thức cách nhìn nhận và tuyên truyền mang tính thù địch ăn sâu của phương Tây liên quan đến quan hệ với Moscow, ông Fico tuyên bố.
Đối với Vương quốc Anh, lãnh đạo nước này tỏ ra lạc quan. Thủ tướng Anh Keir Starmer, ngoài việc cùng EU ra tuyên bố chung, còn ra tuyên bố riêng: “Nỗ lực của Tổng thống Trump khiến chúng ta tiến gần hơn bao giờ hết đến việc chấm dứt cuộc chiến Nga – Ukraine. Sự quyết tâm đi đến chấm dứt sự tàn sát này thật đáng ca ngợi”.
Ngược lại với các quan điểm nêu trên, Thủ tướng Czech Petr Fiala cho rằng, kết quả hội nghị Alaska cho thấy mặc dù Mỹ và các đồng minh đang tìm kiếm con đường hòa bình, nhưng ông Putin vẫn “chỉ quan tâm đến việc mở rộng lãnh thổ tối đa và khôi phục đế chế Liên Xô”. Ngoại trưởng Thụy Điển Maria Malmer Stenergard tỏ ra “cứng rắn”: Chính phủ Thụy Điển sẽ tiến hành đối thoại chặt chẽ với Ukraine, cùng các đối tác châu Âu và xuyên Đại Tây Dương, về hướng đi trong tương lai. Cụ thể, “gia tăng sức ép với Nga, buộc nước này chấm dứt chiến tranh, đồng thời đặt nền móng cho một nền hòa bình công bằng và bền vững dựa trên luật pháp quốc tế. Sự ủng hộ của Thụy Điển dành cho Ukraine về quân sự, chính trị và dân sự luôn kiên định”.
“Bà mai” Washington
Vậy là tâm điểm dư luận vẫn là những vòng xoáy trái chiều. Cũng là điều hợp lẽ của một cuộc chiến tranh ủy nhiệm. Mỗi nước khi đưa ra những tán đồng hay chỉ trích đều xuất phát từ lợi ích của mình. Điều này phản ánh đúng đặc thù của các cuộc gặp ngoại giao cấp cao, thường được mô tả là “cực kỳ hiệu quả”, “mang tính xây dựng”, nhưng trên thực tế lại chưa đi đến một thỏa thuận cụ thể nào.
Một vài góc nhìn có thể rút ra, cuộc gặp “hiệu quả” này mới chỉ là “cơi trầu chạm ngõ”. Việc hai nguyên thủ ngồi lại với nhau, trò chuyện thẳng thắn, đã là một bước đi quan trọng để giảm căng thẳng và mở đường cho các vòng đàm phán sau. Khi Trump nói “cực kỳ hiệu quả” dù chưa có kết quả cụ thể, điều đó nhằm trấn an dư luận và khẳng định rằng đối thoại vẫn đang diễn ra. Trong chính trị quốc tế, ngôn từ đôi khi quan trọng không kém hành động.
Có nhiều điều không dễ nói do sự khác biệt lợi ích. Mỹ và Nga vốn có những mâu thuẫn sâu sắc về an ninh, năng lượng, ảnh hưởng khu vực… Do đó, kỳ vọng đạt ngay thỏa thuận là khó. Những gì họ đạt được lúc này có thể chỉ là “thăm dò”, xây dựng lòng tin.
Dư luận quốc tế chia rẽ năm ba bảy đường là lẽ đương nhiên. Một số hy vọng đây là khởi đầu cho tiến trình hòa giải, trong khi số khác hoài nghi vì chưa thấy “cam kết ràng buộc” nào. Điều này phản ánh một thực tế đại diện chính quyền các nước còn thận trọng trước các tuyên bố ngoại giao.
Dẫu sao cuộc gặp này có thể coi là bước mở màn mang tính biểu tượng. Để có hòa bình thực sự, cần thêm nhiều vòng đối thoại, nhượng bộ và các cơ chế hợp tác cụ thể hơn.
Nếu đặt Mỹ trong vai “Bà mai” (mai mối), có thể thấy, Mỹ chủ động mời gọi hoặc tạo điều kiện cho cuộc gặp với Nga. “Bà mai” Donald Trump chuẩn bị sắp xếp cho đôi bên có cơ hội ngồi lại, nói chuyện trực tiếp. Trong ngoại giao, việc lựa chọn địa điểm (Alaska, vùng gần Nga) cũng mang tính biểu tượng: vừa trung lập, vừa cho thấy Mỹ muốn chủ động mở đường.
“Bà mai” đã chủ động điều chỉnh dư luận và thông điệp đối nội, không chỉ sắp xếp cuộc gặp mà còn phải nói sao cho đẹp lòng cả hai họ. Với Mỹ, việc gọi cuộc gặp là “cực kỳ hiệu quả” giúp trấn an dư luận trong nước: Tổng thống vẫn đang cứng rắn nhưng cởi mở, sẵn sàng cho hòa bình.
Qua đây có thể thấy Mỹ luôn giữ thế chủ động trên bàn cờ quốc tế. Mỹ muốn vừa kiềm chế Nga, vừa thử lôi kéo hoặc ít nhất duy trì kênh đối thoại để không đẩy tình hình đến chỗ bế tắc. Trong vai “bà mai”, Mỹ khẳng định mình là người cầm trịch, không để các nước khác (như Trung Quốc, EU) chiếm vai trò trung gian.
Tuy nhiên, giống như “Bà mai” đôi khi chỉ lo chuyện hình thức chứ chưa chắc đã khiến hai bên ưng thuận gá nghĩa trăm năm. Mỹ chỉ mới mở ra cuộc gặp, chứ chưa tháo gỡ được mâu thuẫn cốt lõi Mỹ-Nga.
Một kênh đối thoại đã được kích hoạt , tạo sân chơi và khẳng định vị thế quốc tế, chứ chưa thể giải quyết ngay mọi vấn đề.
Chúng ta cùng hi vọng.
H.Đ