Tình hình Biển Đông nằm trong những chủ đề được thảo luận sâu tại hội nghị đầu tiên của ngoại trưởng các nước ASEAN trong năm 2018.
Ngày 6.2, Hội nghị hẹp Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN kéo dài 2 ngày đã kết thúc tại Singapore. Đây là hội nghị cấp ngoại trưởng ASEAN đầu tiên do Singapore chủ trì với tư cách là chủ tịch luân phiên của khối trong năm 2018.
Tại hội nghị, các ngoại trưởng đã trao đổi sâu về tình hình quốc tế và khu vực, trong đó có vấn đề Biển Đông. “Chúng tôi đã bàn luận những vấn đề liên quan đến Biển Đông và lưu ý những quan ngại của một số bộ trưởng về việc bồi đắp đất cùng những hoạt động gây xói mòn lòng tin, đẩy căng thẳng leo thang và có thể làm tổn hại hòa bình, an ninh cũng như ổn định trong khu vực”, Ngoại trưởng Singapore Vivian Balakrishnan nhấn mạnh trong thông cáo sau hội nghị.
Thông cáo từ Bộ Ngoại giao Singapore còn viết rằng ngoại trưởng các nước ASEAN nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phi quân sự hóa và tự kiềm chế trong tất cả hoạt động ở Biển Đông.
Theo tờ Philippine Daily Inquirer hôm 5.2, những hình ảnh chụp từ tháng 6 -12.2017 cho thấy Trung Quốc đã xây xong những đường băng phi pháp trên 3 bãi đá Chữ Thập, Xu Bi và Vành Khăn, trong quần đảo Trường Sa thuộc chủ quyền không thể tranh cãi của Việt Nam.
Theo giới chuyên gia, những đường băng này dài khoảng 3 km, đủ để cho mọi loại chiến đấu cơ, kể cả máy bay ném bom, hoạt động.
Một số hình ảnh chụp ngày 30.12.2017 còn cho thấy 3 tàu quân sự Trung Quốc với khả năng vận chuyển vũ khí và binh sĩ neo đậu tại Vành Khăn. Ngoài ra, Trung Quốc còn đưa một số tàu hộ vệ tới khu vực, theo Philippine Daily Inquirer.
Với tình hình như trên, các bộ trưởng nhất trí những đề xuất triển khai đàm phán thực chất ASEAN – Trung Quốc về Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) và chỉ đạo các quan chức cấp cao tổ chức thành công vòng đàm phán đầu tiên tại Việt Nam trong tháng tới, theo thông cáo của Bộ Ngoại giao Việt Nam.
Tại hội nghị, Phó thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh bày tỏ ASEAN và Trung Quốc cần trao đổi thực chất về nội dung COC, từ đó đạt được bộ quy tắc ứng xử hiệu quả và có tính ràng buộc, góp phần quan trọng cho thúc đẩy hòa bình cũng như ổn định trong khu vực. Cũng theo phó thủ tướng, trong quá trình xây dựng COC, các nước đồng thời cần thực hiện đầy đủ Tuyên bố về ứng xử giữa các bên ở Biển Đông (DOC) và đẩy mạnh thực hiện các biện pháp xây dựng lòng tin.
Sau hội nghị, Ngoại trưởng Singapore Balakrishnan phát biểu với báo chí rằng các cuộc đàm phán về COC sẽ rất phức tạp nhưng ông lạc quan là sẽ có bước tiến trong năm nay. Tuy nhiên, ông không đưa ra thời hạn cho ra COC. Trước thềm hội nghị, ông Balakrishnan nhận định với tờ The Straits Times rằng tình hình Biển Đông hiện nay “yên lặng hơn” và nhấn mạnh quan hệ ASEAN – Trung Quốc không nên chỉ được nhìn qua lăng kính của tranh chấp lãnh thổ. Ngoài việc đảm nhận vai trò chủ tịch luân phiên ASEAN, Singapore hiện còn đóng vai trò là quốc gia điều phối quan hệ ASEAN – Trung Quốc.
Tại hội nghị, các bộ trưởng nhất trí cao với chủ đề ASEAN 2018 là xây dựng một “ASEAN tự cường và sáng tạo”, nhấn mạnh cần nâng cao tính tự cường mọi mặt của khu vực, cả trong các nội dung chính trị – an ninh lẫn hợp tác kinh tế – thương mại, nhằm nâng cao tình đoàn kết và vai trò trung tâm của khối. Trao đổi về quan hệ đối ngoại của ASEAN, các bộ trưởng nhất trí tăng cường quan hệ với các đối tác của ASEAN là việc làm hết sức cần thiết, tranh thủ thêm nguồn lực để xây dựng cộng đồng. Tuy nhiên, ASEAN cần đoàn kết, thống nhất, duy trì các quy định, quy trình, không để bên ngoài tác động, chia rẽ, nhất là cần nâng cao hiệu quả các cơ chế do ASEAN thành lập và dẫn dắt, từ đó bảo đảm các định hướng của cấu trúc khu vực. Các bộ trưởng nhất trí trong trường hợp 1 – 2 nước ASEAN bị ảnh hưởng, cả 10 nước cần thể hiện tình đoàn kết, theo thông cáo của Bộ Ngoại giao Việt Nam. Các bộ trưởng còn nhất trí những nước thành viên cần tận dụng công nghệ và sự sáng tạo để cải thiện đời sống của người dân. Từ đó, các ngoại trưởng đã bày tỏ ủng hộ đề xuất của Singapore là tạo ra mạng lưới thành phố thông minh ASEAN.