Vấn đề Biển Đông tiếp tục là một trong những trọng tâm thảo luận tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 35 và các Hội nghị liên quan như ASEAN – Trung Quốc, ASEAN – Mỹ, ASEAN +3, Diễn đàn An ninh Đông Á…
Hội nghị cấp cao ASEAN – Mỹ
Tại Hội nghị, Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Robert O’Brien đồng thời là đặc phái viên của Tổng thống Donald Trump, nói rằng những hành động như vậy ngăn cản các quốc gia khai thác tài nguyên ngoài khơi và đi ngược lại các quy định của luật pháp quốc tế. Cố vấn an ninh quốc gia O’Brien chuyển lời của Tổng thống Trump mời lãnh đạo các nước ASEAN thăm Mỹ trong năm 2020. Tổng thống Trump khẳng định Mỹ luôn mong muốn các nước ASEAN đề cao đoàn kết, kìm chế, giải quyết hòa bình các tranh chấp, đồng thời tôn trọng Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở biển Đông (DOC) và sớm xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở biển Đông (COC) phù hợp với luật pháp quốc tế, nhất là Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982. Ông cũng khẳng định cam kết của Mỹ đối với khu vực, đồng thời hoan nghênh ASEAN triển khai Tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ – Thái Bình Dương. Ngoài ra, Cố vấn O’brien cho biết, để góp phần hỗ trợ các nước tham gia sâu rộng hơn vào tiến trình hội nhập khu vực, Mỹ đề xuất sáng kiến “Mạng lưới các điểm xanh” (Blue Dot Network). Theo đó những nước dẫn dắt sẽ đề ra các tiêu chí, tiêu chuẩn để các nước khác dựa vào đó tham gia các dự án cơ sở hạ tầng chất lượng cao. Mỹ cũng đồng thời cam kết sẽ tham gia sâu hơn, phối hợp chặt chẽ hơn với ASEAN trong các cơ chế do ASEAN thành lập và dẫn dắt.
Phát biểu tại Hội nghị, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nhấn mạnh Mỹ là một trong những đối tác lâu đời nhất của ASEAN. Thủ tướng hoan nghênh những cam kết của Mỹ với ASEAN, mong muốn Mỹ thể hiện trách nhiệm, ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN trong định hình cấu trúc khu vực dựa trên luật lệ. Thủ tướng nêu rõ tầm quan trọng của biển Đông, trách nhiệm của các nước đối với đường biển huyết mạch của thế giới, với 3.400 tỷ USD lưu lượng hàng hóa vận chuyển hàng năm. Nhắc lại lập trường nguyên tắc của ASEAN về biển Đông được các ngoại trưởng ASEAN tái khẳng định tháng 7 vừa qua, Thủ tướng khẳng định các nước, các bên đều có trách nhiệm đóng góp bảo vệ hòa bình, củng cố ổn định, thúc đẩy đối thoại, tăng cường hợp tác, cùng nhau xây dựng khu vực biển Đông hòa bình, hợp tác và phát triển thịnh vượng. Thủ tướng hoan nghênh và khuyến khích các nhà đầu tư Mỹ tham gia các dự án phát triển hạ tầng và năng lượng tại ASEAN. Cùng các nước ASEAN khác, Thủ tướng ghi nhận lời mời của Tổng thống Donald Trump. Với tư cách là Chủ tịch ASEAN tiếp theo, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cam kết Việt Nam sẽ tiếp tục thúc đẩy để quan hệ ASEAN – Mỹ tiếp tục phát triển vì hòa bình, ổn định và hợp tác khu vực.
Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS) lần thứ 14
Các nước đánh giá EAS là cơ chế hàng đầu đối thoại về an ninh, chiến lược ở khu vực; đánh giá tình hình thế giới diễn biến phức tạp, biến động nhanh chóng, thuận lợi thách thức đan xen. Hội nghị đánh giá ý nghĩa Tài liệu Tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, thể hiện tầm nhìn, nguyên tắc và các lĩnh vực hợp tác ưu tiên của ASEAN trong hợp tác với các đối tác. Các đối tác bày tỏ mong sớm thấy các hoạt động hợp tác cụ thể thời gian tới.
Liên quan vấn đề Biển Đông, đa số các nước kêu gọi kiềm chế, không làm phức tạp tình hình, tôn trọng luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982; nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thực hiện đầy đủ DOC, sớm xây dựng COC giữa ASEAN và Trung Quốc hiệu lực, hiệu quả phù hợp với luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982.
Phát biểu tại hội nghị, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nhấn mạnh tầm quan trọng của EAS, đề cao tuân thủ luật pháp quốc tế, thúc đẩy hình thành các chuẩn mực ứng xử và khuôn khổ quan hệ dựa trên luật lệ giữa các quốc gia trong khu vực. Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nêu rõ tình hình Biển Đông chưa thật sự bền vững, vẫn còn những sự việc gây quan ngại, đi ngược lại luật pháp quốc tế, có thể ảnh hưởng hòa bình, ổn định và an ninh, an toàn tự do hàng hải, hàng không. Thủ tướng đề nghị các nước đẩy mạnh đối thoại, xây dựng lòng tin, hình thành và chia sẻ các chuẩn mực ứng xử, thực hiện nghiêm túc DOC và xây dựng COC hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế vì Biển Đông hòa bình, hợp tác và phát triển thịnh vượng.
Hội nghị Cấp cao ASEAN + 3 giữa ASEAN với Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc
Các nhà lãnh đạo khẳng định tầm quan trọng, sự năng động và tính trụ cột của hợp tác ASEAN+3 với hòa bình, an ninh và thịnh vượng của khu vực dựa trên các nguyên tắc tin cậy, tôn trọng và chia sẻ lợi ích chung. Hội nghị nhất trí ủng hộ hệ thống đa phương mở, minh bạch, bao trùm, dựa trên luật lệ, các nỗ lực sớm kết thúc đàm phán Hiệp định RCEP…
Phát biểu tại hội nghị, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đánh giá cao tầm quan trọng của ASEAN+3, khuôn khổ hợp tác năng động nhất giữa ASEAN với các đối tác, động lực quan trọng cho tăng trưởng kinh tế khu vực và toàn cầu. Thủ tướng cho rằng, trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực phức tạp, các nước ASEAN+3 cũng đứng trước nhiều thách thức, do vậy càng cần hợp tác duy trì và thúc đẩy hợp tác đa phương, tự do hóa thương mại, kết nối và nâng cao năng lực tự cường trước các tác động từ bên ngoài.
Hội nghị Cấp cao ASEAN-Nhật Bản
Tại Hội nghị, với tư cách nước điều phối, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã có bài phát biểu chính, đánh giá toàn diện quan hệ Đối tác chiến lược và hợp tác toàn diện ASEAN-Nhật Bản. Thủ tướng bày tỏ vui mừng đánh giá quan hệ hai bên được đẩy mạnh toàn diện, đạt nhiều kết quả tích cực. Nhiều hoạt động được triển khai như hợp tác an ninh biển, chống khủng bố, tội phạm xuyên quốc gia, an ninh mạng, hợp tác quốc phòng, chống phổ biến và giải trừ vũ khí hạt nhân, nâng cao năng lực pháp luật… Thủ tướng mong muốn hai bên đẩy mạnh hợp tác bảo vệ môi trường biển, ứng phó thiên tai, thích ứng với biến đổi khí hậu, chống ô nhiễm, xử lý rác thải, chăm sóc y tế cho người cao tuổi, năng lượng sạch, phát triển bền vững ở Mekong… Đề cập tới tình hình quốc tế và khu vực, Thủ tướng đã nêu quan điểm của ASEAN về các nội dung liên quan tới Biển Đông, Bán đảo Triều Tiên…
Về phần mình, Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo đánh giá cao vai trò quan trọng của ASEAN và nhất trí tăng cường hợp tác toàn diện với ASEAN. Thủ tướng Abe Shinzo nhấn mạnh ASEAN và Nhật Bản cần nỗ lực đóng góp củng cố hệ thống thương mại đa phương tự do rộng mở, công bằng và dựa trên luật lệ; hoan nghênh tiến bộ trong đàm phán Hiệp định RCEP. Thủ tướng Abe Shinzo bày tỏ ủng hộ lập trường của ASEAN về vấn đề Biển Đông, khẳng định lại tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định và an ninh, tự do an toàn hàng hải và hàng không trên Biển Đông, tôn trọng tiến trình ngoại giao và pháp lý, đề cao các nguyên tắc của luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS 1982, kiềm chế, không quân sự hóa, không có hành động đơn phương làm phức tạp tình hình, nỗ lực xây dựng COC hiệu quả và thực chất.
Hội nghị Cấp cao Mekong-Nhật Bản
Tại Hội nghị Cấp cao Mekong-Nhật Bản lần thứ 11, lãnh đạo các nước đánh giá cao hợp tác Mekong-Nhật Bản, cho rằng sau 11 năm, mối quan hệ này đạt kết quả tốt đẹp. Hàng trăm dự án cụ thể được triển khai, đóng góp hiệu quả vào sự phát triển và thịnh vượng khu vực Mekong và cả Đông Nam Á. Các nhà lãnh đạo nhất trí cần tăng cường hơn nữa kết nối, nhấn mạnh tầm quan trọng của phát triển kinh tế kết hợp với bảo vệ môi trường, giảm thiểu hậu quả thiên tai, gia tăng khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, sử dụng và quản lý bền vững nguồn nước sông Mekong…
Phát biểu tại hội nghị, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đánh giá cao hỗ trợ của Nhật Bản dành cho các nước Mekong, khẳng định quan hệ này đã góp phần quan trọng cho hòa bình, ổn định và phồn vinh ở Mekong và ở cả Đông Nam Á. Thủ tướng cũng chỉ ra một số định hướng cho phát triển hợp tác Mekong-Nhật Bản, theo đó hai bên cần tranh thủ nguồn vốn của khu vực tư nhân, tăng cường nguồn lực cho trụ cột Mekong xanh, nâng cao chất lượng hạ tầng các nước Mekong và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Riêng về Biển Đông, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nhắc lại lập trường nhất quán của Việt Nam và ASEAN. Nhấn mạnh tầm quan trọng của Biển Đông đối với khu vực, Thủ tướng kêu gọi các nước đề cao luật pháp quốc tế, UNCLOS 1982, kiềm chế, đối thoại hợp tác vì an ninh, an toàn và tự do hàng hải, hàng không, phấn đấu xây dựng Biển Đông thành vùng biển hòa bình, ổn định và thịnh vượng.