Chuyên gia George Amurao, Biên tập viên cho Tạp chí KaleidoScope, Điều phối viên Cảnh báo cho Liên minh Báo chí Đông Nam Á (SEAPA) vừa đưa ra nhận định cho rằng đại dịch Covid-19 tiếp tục là rào cản lớn đối với chính sách ngả về Trung Quốc của Chính quyền Tổng thống Rodrigo Duterte, tương tự như vấn đề chủ quyền ở Biển Đông.
Chuyên gia George Amurao cho rằng đối với nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình, người phải đối mặt với đại dịch Covid-19 đang lan tràn, reo rắc nỗi sợ hãi và gây tâm lý ghê tởm và căm ghét đối với người Trung Quốc trên toàn thế giới, Tổng thống Philippines R.Duterte đã chứng tỏ mình là một người bạn của Trung Quốc. Tuy nhiên, trong khi các quan chức Trung Quốc ca ngợi Duterte khi đã đồng cảm và phản ứng có chừng mực trước cuộc khủng hoảng virus đang bùng nổ, Chính phủ Philippines lại có nguy cơ vấp phải sự phản ứng dữ dội từ phía những người dân vốn cảm thấy chính quyền đã đặt lợi ích thương mại lên trên sức khỏe cộng đồng và mang lại quá nhiều lợi ích cho Bắc Kinh.
Theo chuyên gia George Amurao, người dân Philippines chắc chắn không đơn độc trong nỗi sợ hãi và hoảng loạn. Dịch bệnh đã khiến ít nhất 560 người thiệt mạng và lây nhiễm cho gần 28.000 người ở Trung Quốc tính đến ngày 6/2, với các ca nhiễm bệnh tập trung chủ yếu xung quanh tâm dịch là thành phố Vũ Hán, thủ phủ tỉnh Hồ Bắc. Ngày 30/1, bệnh nhân đầu tiên tử vong do virus Covid-19 bên ngoài lãnh thổ Trung Quốc được báo cáo là ở Philippines, làm dấy lên mối lo ngại về sự lây lan dịch bệnh từ Trung Quốc sang Philippines vào thời điểm chính phủ quốc gia Đông Nam Á này vẫn mở cửa cho khách du lịch Trung Quốc. Sau đó, Chính quyền R.Duterte mới thắt chặt các biện pháp kiểm soát đối với du khách Trung Quốc và đến ngày 3/2 mới tuyên bố lệnh cấm hoàn toàn.
Tuy nhiên, cũng như ở những nơi khác, sự lây lan của dịch bệnh này đã làm gia tăng tâm lý bài Trung Quốc ở nhiều người Philippines, dẫn tới việc các phương tiện truyền thông xã hội chuyển sang chĩa mũi dùi vào mục tiêu quan trọng hơn là Tổng thống Duterte, người bị cho là có các chính sách và định hướng thân Trung Quốc.
Chuyên gia George Amurao dẫn chứng các chính sách thân Trung Quốc của Tổng thống R.Duterte đã tạo điều kiện cho một dòng người Trung Quốc đại lục đổ vào Philippines trong nhiệm kỳ tổng thống 3 năm rưỡi của ông, một cuộc di cư khuấy động tâm lý bài Trung Quốc. Từ tháng 1 đến tháng 11/2019, ước tính có khoảng 1,6 triệu du khách Trung Quốc đến Philippines, chiếm 22% trong tổng số 7,5 triệu du khách nước ngoài. Ngoài ra, một số lượng lớn chưa được thống kê đã ở lại để làm việc bất hợp pháp tại các công ty Điều hành sòng bạc bên ngoài Philippines (POGO) vốn hầu hết thuộc sở hữu và dưới sự điều hành của các doanh nhân Trung Quốc.
Thượng nghị sĩ phe đối lập và là cựu Bộ trưởng Lao động Philippines Franklin Drilon là ước tính năm 2019 có hơn 400.000 công nhân Trung Quốc ở nước này; phần lớn trong số họ cư trú bất hợp pháp và không có giấy phép lao động hợp lệ. Tổng thống R.Duterte sau đó trả lời rằng ông không có ý định truy quét, trục xuất những người lao động Trung Quốc bất hợp pháp vì lo Bắc Kinh sẽ gửi trả lại hàng trăm ngàn công nhân Philippines ở Trung Quốc để trả đũa.
Cũng theo chuyên gia George Amurao, theo một ước tính thận trọng được trích dẫn trên các phương tiện truyền thông địa phương vào tháng 8/2019, số lượng lao động Trung Quốc làm việc tại các POGO rơi vào khoảng 100.000-150.000. Các POGO đã sinh sôi nảy nở dưới thời Duterte và ảnh hưởng đến nền kinh tế của thủ đô Manila, với việc các công ty đánh bạc trực tuyến có lượng doanh thu khổng lồ khiến tiền thuê nhà ở địa phương vượt ra ngoài tầm với của tầng lớp trung lưu Philippines.
Những người chỉ trích lưu ý rằng các công nhân Trung Quốc được đưa đến nơi làm việc bằng các xe tải tư nhân và chỉ đến các nhà hàng do người Trung Quốc điều hành, trong đó có nhiều nhà hàng cấm khách Philippines. Trong khi đó, truyền thông địa phương thường xuyên đưa tin về những hành vi bất lịch sự của người Trung Quốc, chẳng hạn như việc một đầu bếp Trung Quốc không có giấy tờ hợp lệ đã hành hung một nữ phục vụ người Philippines tại một nhà hàng vào năm 2018.
Các chính trị gia đối lập hiện đang tìm hiểu xem liệu dòng người Trung Quốc đại lục có phải chịu trách nhiệm về sự gia tăng các hoạt động tội phạm gần đây bao gồm nạn bắt cóc và mại dâm hay không. Trong năm 2018-2019, các vụ bắt cóc liên quan đến người Trung Quốc đại lục đã tăng 71%, mà theo cảnh sát chủ yếu liên quan đến ngành công nghiệp POGO. Tháng 1/2020, cảnh sát đã bắt giữ 4 người đàn ông Trung Quốc có âm mưu bắt cóc một thanh niên Philippines 18 tuổi ở khu vực Makati City của thủ đô Manila. Cũng trong tháng 1/2020, Thượng viện Philippines đã mở một cuộc điều tra về các đường dây môi giới mại dâm của người Trung Quốc phục vụ riêng cho các công dân Trung Quốc, mà chủ yếu là các lao động POGO.
Trên phạm vi rộng hơn, người Philippines đã xuống đường biểu tình phản đối Trung Quốc trước hành vi bắt nạt của Trung Quốc ở Biển Đông. Thêm vào đó, việc một công ty nhà nước Trung Quốc, gần đây liên kết với Tập đoàn lưới điện quốc gia Philippines (nơi duy trì mạng lưới điện của quốc gia này) đã làm dấy lên mối lo ngại về an ninh trên các phương tiện truyền thông xã hội. Một số ý kiến cho rằng sự bùng phát của dịch Covid-19 và phản ứng chậm trễ của chính phủ Tổng thống R.Duterte có thể là giọt nước tràn ly dẫn đến tâm lý lo sợ lan rộng về ảnh hưởng và sự hiện diện của Trung Quốc tại Philippines. Trước việc các phương tiện truyền thông địa phương đưa tin hàng ngày về sự lây lan toàn cầu của Covid-19, người dân Philippines đã kêu gọi Chính quyền Tổng thống R.Duterte thực hiện các biện pháp y tế tích cực và chủ động hơn.
Với việc Tổng thống R.Duterte gần đây thường xuyên vắng mặt trước công chúng, Bộ trưởng Y tế Philippines Francisco Duque III đã không thể xoa dịu sự lo ngại khi tuyên bố trước Thượng viện rằng việc áp đặt bất kỳ lệnh cấm toàn diện nào đối với du khách Trung Quốc cũng sẽ khiến Chính phủ Trung Quốc phẫn nộ. Thông điệp của Duque III được đưa ra đúng thời điểm thiếu hụt khẩu trang y tế tại các hiệu thuốc Philippines, dẫn đến cảnh mua bán hoảng loạn được đưa tin rộng rãi trên các phương tiện truyền thông địa phương.
Về phần mình, phát ngôn viên của Tổng thống Philippines, Salvador Panelo, đã nhún vai khi được hỏi liệu chính phủ có phân phát khẩu trang miễn phí cho người nghèo, như Chính phủ Singapore đang thực hiện hay không. Ông nói: “Làm thế nào chúng tôi có thể cung cấp khẩu trang miễn phí khi không có?” Điều đó cũng diễn ra vào đúng thời điểm Thượng nghị sĩ Richard Gordon, một người thân cận của ông Duterte, đã thổi phồng “thành tích” gần đây của mình là tạo điều kiện cho việc xuất khẩu 3 triệu chiếc khẩu trang sang Trung Quốc. Tuyên bố đó đã dấy lên một loạt chỉ trích trên mạng cho rằng Gordon và Chính quyền Duterte quan tâm đến sức khỏe và hạnh phúc của người dân Trung Quốc hơn là người dân ở quốc gia mà họ được bầu ra để phục vụ.
Trong suốt thời gian đó, theo tuyên bố của Panelo, Tổng thống Duterte đang ở quê nhà Davao của mình để “đọc các báo cáo về virus” thay vì hầu như không xuất hiện trước công chúng. Đồng thời, các khẩu hiệu “lật đổ Duterte” đang lan truyền nhanh chóng trên mạng xã hội Twitter, với khoảng 45.000 tweet thảo luận về chủ đề này. Người dùng Facebook cũng đang lan truyền rộng rãi hashtag tương tự kêu gọi lật đổ ông R.Duterte vì cách xử lý khủng hoảng virus tồi tệ . Các phương tiện truyền thông xã hội thân chính phủ vốn tấn công gay gắt và lăng mạ những người chỉ trích Duterte, đột nhiên chuyển hướng chú ý sang những câu chuyện từ những người Philippines được cho là có thực, làm nổi bật các chuyến đi liên quan đến Covid-19 của người Trung Quốc ở Philippines. Thông điệp rõ ràng được đưa ra là người Philippines nên thương hại người Trung Quốc khi phải đối mặt với sự sỉ nhục và phân biệt đối xử trước sự bùng phát của dịch bệnh . Tuy nhiên, các bài đăng đã sớm bị cư dân mạng vạch trần là giả mạo và bắt nguồn từ một nhóm bình luận viên của chính phủ.
Với phát hiện trên, người dân Philippines đã đăng tải những thước phim châm biếm về những câu chuyện thể hiện tư tưởng thân Trung Quốc, làm giảm nỗ lực rõ ràng của chính phủ nhằm tạo thiện cảm của công chúng đối với người dân Trung Quốc. Thông điệp đó đã nhận được sự hưởng ứng của ông R.Duterte, người cuối cùng đã xuất hiện công khai hôm 3/2 để thông báo lệnh cấm du khách Trung Quốc. Trong một cuộc họp báo, nhà lãnh đạo này nói: “Trung Quốc đã đối xử tốt với chúng ta, chúng ta cũng chỉ nên thể hiện cho họ thấy điều tương tự”. Tổng thống R.Duterte cầu khẩn: “Hãy dừng việc bài người Trung Quốc”. Đồng thời, ông cũng cam kết với người Philippines rằng “mọi thứ đều tốt đẹp”.