Quốc gia nhỏ bé ở Trung Phi Guinea Xích Đạo đang trở thành tâm điểm chú ý sau khi Trung Quốc được cho là muốn mở căn cứ quân sự, động thái mà Mỹ xem là gây nguy hiểm cho tham vọng quân sự của mình.
Guinea Xích Đạo nằm trên bờ biển phía tây của Trung Phi và là nơi sinh sống của chỉ 1,4 triệu người. Nhưng quốc gia nhỏ bé giàu dầu mỏ này lại đang trở thành tâm điểm của cuộc cạnh tranh địa chính trị giữa hai cường quốc lớn nhất nhì thế giới: Trung Quốc và Mỹ.
Những lo ngại nổi lên sau khi báo WSJ ngày 5/12 đưa thông tin rằng Trung Quốc có khả năng sẽ xây dựng một căn cứ quân sự để “tái trang bị và sửa chữa các tàu hải quân” ở Bata, thành phố lớn nhất của Guinea Xích Đạo, nơi Trung Quốc đã tái xây dựng lại và mở rộng một cảng thương mại nước sâu.
Quân đội Mỹ lâu nay vẫn nắm quyền kiểm soát khu vực và tất nhiên sẽ không chào đón đối thủ cạnh tranh lớn nhất của họ đến vùng biển này. Thư ký báo chí Lầu Năm Góc John Kirby thừa nhận, Mỹ lo ngại về các tác động an ninh.
“Chúng tôi đã nói rõ… với các nhà lãnh đạo Guinea Xích Đạo rằng, những động thái liên quan đến tham vọng của Trung Quốc và hoạt động của Bắc Kinh ở đó sẽ đe dọa an ninh quốc gia của chúng tôi”, ông Kirby nói nhưng không cho biết chi tiết.
Trung Quốc chưa đưa ra phản hồi chính thức, nhưng báo Global Times của nước này bác bỏ thông tin trên trong một bài xã luận mới đây. “Không có lý do gì để Trung Quốc tăng tốc triển khai quân sự ra Đại Tây Dương… lao vào cuộc chơi cường quốc chiến lược”, tờ báo viết.
Chính phủ Trung Quốc lâu nay tuyên bố đã đầu tư nguồn ngân sách khổng lồ ở châu Phi với mục tiêu ngăn chặn và chống lại nạn cướp biển. “Điều đó sẽ mang lại lợi ích cho khu vực mà không gây hại gì”, Global Times nói thêm.
Một nguồn tin thân cận với quân đội Trung Quốc cũng cho biết khó có thể thiết lập căn cứ quân sự ở Guinea Xích Đạo vì nó không phù hợp với lợi ích chiến lược của Bắc Kinh. “Nó ở quá xa Trung Quốc, không nằm dọc theo các tuyến đường hàng hải chính và ngay cả nguồn dầu mỏ của họ, sau khi được khai thác, cũng chủ yếu bán cho châu Âu hơn là chở đến tận Trung Quốc để tối đa hóa nguồn lợi nhuận”.
Phó Tổng thống Guinea Xích đạo Teodoro Nguema Obiang Mangue (con trai Tổng thống Teodoro Obiang, người nắm quyền ở quốc gia Trung Phi nhỏ bé này từ năm 1979) cũng bác bỏ thông tin đã ký thỏa thuận để cho phép Trung Quốc mở căn cứ quân sự như báo Mỹ WSJ nêu, hãng tin Tây Ban Nha EFE đưa tin. “Trung Quốc là hình mẫu của một quốc gia thân thiện và đối tác chiến lược, nhưng hiện tại không có thỏa thuận nào như vậy”, ông nói.
Cuộc cạnh tranh quyền lực lớn tại một quốc gia nhỏ bé
Tuy nhiên, Guinea Xích Đạo đã thu hút được sự chú ý của Washington và Bắc Kinh trong những tháng gần đây. Khi phó cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Jon Finer đến thăm châu Phi hồi tháng 10, Guinea Xích Đạo là một điểm đến quan trọng. Ông đã gặp Tổng thống Teodoro Obiang và phó tổng thống Obiang Mangue “để thảo luận về các cách tăng cường an ninh hàng hải và chấm dứt đại dịch Covid-19”.
Cùng tháng đó, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã điện đàm với người đồng cấp Teodoro Obiang nói rằng, Bắc Kinh sẽ “mở rộng hợp tác trong nhiều lĩnh vực khác nhau trong khuôn khổ sáng kiến Vành đai, Con đường”.
Mohammed Soliman, một học giả tại Viện Trung Đông ở Washington, cho rằng những động thái này cho thấy Mỹ và Trung Quốc đang vướng vào một cuộc cạnh tranh quyền lực lớn tại một quốc gia châu Phi nhỏ bé như Guinea Xích Đạo. Theo ông, cuộc cạnh tranh này có thể gây ra hậu quả lớn, bao gồm cả những thách thức địa chính trị mới, trên khắp thế giới. “Washington lo ngại Bắc Kinh có thể lập căn cứ quân sự chiến lược lâu dài trên Đại Tây Dương, đe dọa thế trận quân sự của Mỹ ở Tây Phi”, chuyên gia này nhận định.
Nhà nghiên cứu Craig Singleton tại Quỹ bảo vệ các nền dân chủ cho rằng, một căn cứ như vậy có thể cho phép quân đội Trung Quốc bao phủ khắp Đại Tây Dương và thậm chí có khả năng tiến gần đến bờ biển của Mỹ và khắp Bắc Cực giàu tài nguyên. “Đây là điều mà Trung Quốc hiện đang nỗ lực tìm kiếm”, nhà nghiên cứu Singleton nói.
Theo chuyên gia trên, để thực sự hoạt động trên toàn cầu, quân đội Trung Quốc phải thiết lập một mạng lưới các căn cứ quân sự tại các điểm quan trọng trên khắp Ấn Độ – Thái Bình Dương và châu Phi, giống như cách Mỹ đã làm sau Thế chiến II.
Trung Quốc xây căn cứ quân sự nước ngoài đầu tiên năm 2017 tại Djibouti, quốc gia nằm ở phía đông châu Phi bên cửa ngõ Biển Đỏ, nơi tuyến hàng hải quan trọng của thế giới đi qua. Bộ Tư lệnh châu Phi của Mỹ cho biết căn cứ của Trung Quốc ở Djibouti có khả năng tiếp nhận tàu sân bay và tàu ngầm hạt nhân. Cơ sở này cách căn cứ Camp Lemonnier, nơi 4.500 lính Mỹ đóng quân, chỉ khoảng 10 km.
Trong thời gian qua, các quan chức Mỹ cũng cho rằng, Trung Quốc đang nhắm đến việc thiết lập các cơ sở quân sự tiếp theo tại Kenya và Tanzania trên bờ biển phía đông của châu Phi, Namibia dọc theo Đại Tây Dương và Sao Tome và Principe ở Trung Phi. Tuy nhiên, các quan chức Kenya và Trung Quốc bác bỏ thông tin này.
T.P