Trong ba tuần qua, hàng loạt máy bay, du thuyền lớn hay biệt thự khủng lồ siêu chảnh đắt tiền của giới tài phiệt Nga đã bị tịch thu hoặc vô hiệu hóa ở các quốc gia châu Âu và Mỹ khi chiến sự Nga – Ukraine nổ ra. Liệu điều này có đủ chấm dứt “cuộc đời” của giới tài phiệt Nga?
Loạt tài sản của giới tài phiệt Nga bị thu giữ một cách chóng vánh khi chiến sự Nga – Ukraine nổ ra
Trong ba tuần qua, hàng loạt máy bay, du thuyền lớn hay biệt thự khủng lồ siêu chảnh đắt tiền của giới tài phiệt Nga đã bị tịch thu hoặc vô hiệu hóa ở các quốc gia châu Âu và Mỹ. Mọi thứ diễn ra nhanh chóng, liên tục, đột ngột kể từ khi các lệnh trừng phạt càng quét sau khi chiến sự Nga-Ukraine bùng nổ. Nhanh, gọn lẹ là những cách mô tả ngắn gọn nhưng khái quát khi nói về cuộc truy lùng đóng băng tài sản lần này, tưởng chừng nó chỉ có trong một kịch bản phim điện ảnh Hollywood nào đó.
Nhà báo Mỹ Casey Michel, người đã viết nhiều về câu chuyện nóng bỏng này cho biết: “Tôi không thể quả quyết rằng, liệu cú đóng băng này thực tế là một viên đạn bạc đầy đau đớn của giới tài phiệt, hay là liều thuốc chữa bệnh để thanh lọc khối tài sản bất chính của phương Tây. Bởi vì giới này có một số biệt thự hoặc rất nhiều du thuyền, máy bay, chuyên cơ ở khắp nhiều thiên đường, thế nên cú đóng băng này vẫn chưa thể được coi là làm chấm dứt “cuộc đời” của giới tài phiệt Nga, và dĩ nhiên, đó cũng không phải là dấu chấm hết cho tất cả các khoản đầu tư tài chính của họ trong thời gian tới, sau khi cuộc khủng hoảng này dừng lại và lắng chìm”.
Vì vậy, giới chuyên gia quốc tế vẫn không chấp nhận ý kiến chất vấn của một nhân vật như Mikhail Fridman người Israel gốc Nga, người đã tích lũy hàng tỷ USD của mình thông qua tập đoàn Alfa Group, khi giờ đây ông ấy tuyên bố mình đã “phá sản” sau khi bị trừng phạt và đóng băng tài sản.
“Có thể thấy, sau nhiều năm âm thầm nuôi dưỡng các hệ thống tài chính béo bở qua các khối tài sản ẩn danh ở nhiều quốc gia khác nhau, những khối tài sản này có thể nằm ngay trước mặt chúng ta, nhiều người qua lại dòm ngó, chứng kiến nhưng không ngờ rằng, đó lại là tài sản bất chính của một nhà tài phiệt nào đó đứng sau lưng, với mọi hình thức để sở hữu mà rất khó ai có thể biết được”, Jodi Vittori, Người đồng sáng lập Mạng lưới vận động chống tham nhũng Mỹ, và là giáo sư tại Đại học Georgetown cho biết.
Bên cạnh đó, một báo cáo của Hội đồng Đại Tây Dương cho biết: “Giới tài phiệt Nga có khối lượng tiền bẩn nhiều nhất thế giới, và chúng được cất giấu qua loạt các tài sản ẩn danh ở nước ngoài, khoảng 1 nghìn tỷ đô la, và dĩ nhiên đó là một khoản tiền không hề nhỏ”.
Tuy nhiên, theo nhóm vận động Tax Justice Network: “Những nỗ lực hiện tại nhằm xác định, truy tìm và phong tỏa tài sản của giới tài phiệt Nga bị trừng phạt đang bị cản trở nghiêm trọng bởi những kẽ hở, luật bảo mật và những thiếu sót trong hệ thống tài chính toàn cầu”. Bởi vì các khu vực pháp lý nước ngoài giao dịch theo bí mật, nên có rất ít thông tin về loại phương tiện mà các nhà tài phiệt đang sử dụng để giữ tiền của họ an toàn, hoặc liệu họ có đang chuyển tiền hay không vì có rất ít dữ liệu về dòng vốn chảy ra từ một quốc gia đến một khu vực tài phán nhất định. Nhà báo Mỹ Casey Michel cũng nói: “Các cơ quan lập pháp quốc tế thi hành lệnh trừng phạt đóng băng tài sản giới tài phiệt Nga có thể đang đánh giá thấp vấn đề này, vì họ cho rằng với mức độ xử lý hiện tại, tất cả sẽ sụp đổ”.
Du Bai, Trung Quốc trở thành nơi tẩu tán tài sản lý tưởng của giới tài phiệt Nga
“Dĩ nhiên, khi giới tài phiệt bùng nổ đồng nghĩa rất nhiều quốc gia sẽ trở thành nơi cất giữ tài sản của họ. Hãy đến Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất như Dubai, nơi giới tài phiệt có thể dễ dàng gửi tiền mặt vào bất động sản, thiết lập tài khoản ngân hàng, mua vàng và vẫn an toàn trước sự dẫn độ điều tra ở nước sở tại hay ở các quốc gia khác. Có thể thấy, Dubai không chỉ là điểm trung chuyển cho dòng tiền bẩn, mà còn là điểm đến để giới này đổ tiền vào các khối tài sản ẩn danh”, Vittori, người đã viết về dòng tài chính của Dubai khi lần truy quét tài sản nổ ra, và còn cho biết thêm rằng, nhiều hệ thống Dubai được thiết lập để chứa tiền bất hợp pháp từ giới tài phiệt. Đó là một lỗ hỏng mà Dubai nên cân nhắc xem lại.
Thật vậy, trước chiến sự Nga – Ukraine, mối quan hệ giữa Nga và UAE đã bùng nổ. Du lịch đến UAE tăng theo cấp số nhân với việc Nga trở thành thị trường nguồn lớn thứ hai cho du lịch Dubai vào năm 2021. Giờ đây, các máy bay, du thuyền của nhà tài phiệt Nga chưa nằm trong danh sách trừng phạt cũng dần đang chuyển đến Dubai, các hashtag trên Instagram từ những giới giàu có, tỷ phú, tài phiệt Nga cũng đều gắn thẻ Dubai, cho thấy Dubai đang là xu hướng mới cho lộ trình đầu tư cũng như du lịch của họ.
Ngoài Dubai, các chuyên gia cũng đang theo dõi Trung Quốc, quốc gia tỷ dân này đang xích lại gần Nga và dễ đóng một vai trò lớn trong hoạt động rửa tiền dựa trên liên kết hợp tác thương mại toàn cầu mà Nga có thể khai thác. Vittori cho biết, trên thực tế hơn 60% thương mại của Trung Quốc ở Trung Đông chủ yếu là ở UAE, và nếu Trung Quốc tiếp tục mở cửa thương mại với Nga, điều này sẽ cho phép Nga có cơ hội giao thương với UAE mà Trung Quốc có thể là một “người đứng giữa nối 2 đầu lại”. Và nếu điều này là sự thật, nó sẽ giúp đất nước Nga vượt qua các lệnh trừng phạt từ Phương Tây một cách dễ dàng, và kiếm được nhiều tiền cũng như có điều kiện thuận lợi để lập một trật tự kinh tế mới theo nhóm. Ở một khía cạnh nào đó, đây cũng là cơ hội để giới tài phiệt Nga thoải mái và dễ thở hơn khi hoạt động.
Rachel Ziemba, người đánh giá các rủi ro quốc gia tại Trung tâm An ninh Mỹ cũng lưu ý rằng, đã có những động thái đột ngột đối với tiền điện tử được liên kết với Hoa Kỳ và các tài sản thanh khoản khác. Trước đó vào đầu tháng 3, Mạng thực thi tội phạm tài chính của Hoa Kỳ đã đưa ra một cảnh báo rằng, các giao dịch tiền điện tử có khả năng được tận dụng để trốn tránh các lệnh trừng phạt. Tiếp theo là luật mới từ Thượng nghị sĩ Hoa Kỳ Elizabeth Warren, nếu được thông qua sẽ cho phép Tổng thống Biden xử phạt các công ty tiền điện tử Mỹ tiến hành kinh doanh với các thực thể tài phiệt Nga đang bị trừng phạt. Mặc dù hiện vẫn không rõ bao nhiêu phần trăm trong số các nhà tài phiệt Nga đã và đang tìm tới hoặc dùng chiêu thức này.
Cho đến nay, Bộ Tài chính Mỹ đã thanh trừng tài sản của 28 trong số 50 nhà tài phiệt Nga và các nhân vật chính trị là “ưu tiên” của Mỹ trong việc thu giữ và cưỡng chế tài sản bất chính của họ đang rải rác ở các bang, thành phố, thiên đường kinh tế, khu phố tỷ phú tại Mỹ. Nhưng Vittori nói rằng, những vụ đóng băng tài sản như vậy ở Mỹ và nước ngoài có thể bị ràng buộc trong nhiều năm kiện tụng, và có thể làm suy yếu các quy định của pháp luật đối với các khối tài sản tư nhân mà giới tài phiệt được sử dụng để đẻ ra tiền, họ sẽ lên tiếng về điều này, và chắc chắn câu chuyện này sẽ càng phức tạp.
Các chuyên gia pháp lý quốc tế nói rằng, việc đóng băng tài sản là một phần đơn giản. Quyết định phải làm gì với chúng – và ai sẽ nhận được số tiền thu được có thể sẽ khó khăn hơn và có thể phá vỡ các cuộc đấu tranh tại tòa án kéo dài trong nhiều năm. Trong khi đó, luật pháp khác nhau tùy theo quốc gia. Và vòng trừng phạt mới nhất lan toả khắp nơi, đi xa hơn bất kỳ vòng trừng phạt toàn cầu phối hợp nào khác đối với các cá nhân, từ đó tạo ra những câu hỏi pháp lý mới chưa có lời giải.
Trong khi đó, những du thuyền và biệt thự bị tịch thu vẫn còn trong tình trạng lấp lửng về mặt pháp lý, với những tranh cãi về việc ai sẽ trả tiền để duy trì chúng trong thời gian bị đóng băng, bao gồm chi trả tiền cho đội kỹ sư, nhân viên, bảo trì và phí phát sinh của tài sản bị giam giữ như máy bay, du thuyền chẳng hạn.
“Chúng tôi đang ở một “vùng biển” chưa được thăm dò”, Benjamin Maltby, đối tác tại Keystone Law ở Anh và là chuyên gia về luật sở hữu du thuyền và tài sản xa xỉ cho biết. “Những tình huống khốc liệt mà lại quá đỗi phức tạp mà chúng ta đang thấy hiện tại chưa bao giờ thực sự xảy ra như trước đây”.
Còn Stefan Cassella, Cựu Giám đốc Bộ phận Cưỡng đoạt Tài sản và Chống Rửa tiền tại văn phòng luật sư Hoa Kỳ ở Maryland cho biết: “Để thực sự chiếm giữ và thực hiện quyền sở hữu du thuyền hoặc biệt thự của một nhà tài phiệt, các công tố viên chính phủ phải chứng minh tài sản đó là một phần của tội phạm. Chính phủ phải chứng minh tội phạm đó có mối liên hệ với các khối tài sản này.
Nhưng các chuyên gia pháp lý nhận định, việc chứng minh một tội danh cụ thể của những kẻ đầu sỏ và buộc tài sản trực tiếp vào tội phạm đó có thể khó khăn rất nhiều. Bởi các nhà tài phiệt cũng là bậc thầy của nghệ thuật bảo vệ tài sản toàn cầu đen tối. Họ sử dụng các công ty vỏ bọc, quỹ tín thác, khu vực pháp lý nước ngoài và mạng lưới các thành viên gia đình và cộng sự để che giấu quyền sở hữu thực sự của họ.
Đã đến lúc tăng cường luật pháp
Trên thực tế, có nhiều cách để tập trung vào những kẻ đầu sỏ khôn ngoan này – cách thứ nhất là tăng cường đa dạng các luật chi tiết nhằm đánh dấu các giao dịch đáng ngờ và cách thứ hai là tăng cường thực thi các luật hiện hành đã có. Nhà báo Michel nói: “Thế giới tiền bẩn, bất hợp pháp của giới tài phiệt không được quan tâm, để ý tới nhiều từ cách đây 5 năm trước. Sau đó, vụ rò rỉ tài liệu hồ sơ khét tiếng Pandora Papers đã chiếu sáng thế giới âm u của hệ thống tài chính nước ngoài toàn cầu, từ đó đã thúc đẩy các khu vực pháp lý khác nhau nhanh tay đi vào hành động xử lý.
Giờ đây, cuộc chiến sự Nga-Ukraine như lần nữa cho thấy, các nước Phương Tây đã và đang nhanh trí, dồn hết tốc lực dùng cuộc đóng băng tài sản giới tài phiệt Nga như cách để đối đầu, hạ gục Nga trong một xung đột địa chính trị đang hết sức nóng bỏng, bên cạnh các lệnh trừng phạt thương mại dồn dập, đau đớn đổ dồn vô nền kinh tế của quốc gia Tổng thống Putin.
T.P