Philippines vốn là đồng minh thân cận của Mỹ, tại đây Mỹ có căn cứ quân sự vừa để bảo vệ Philippines, vừa để ngăn chặn sự bành trướng của Trung Quốc trên Biển Đông. Philippines đã từng kiện Trung Quốc vì vi phạm chủ quyền trên biển ra tòa trọng tài quốc tế và thắng kiện.
Nhưng khi ông Duterte lên làm tổng thống thì thái độ của ông với Trung Quốc có sự thay đổi và không nhất quán. Thời gian đầu cầm quyền, Tổng thống Duterte xa cách Mỹ và chủ trương xích lại gần Trung Quốc với những mong muốn về lợi ích kinh tế, nhưng về cuối nhiệm kỳ, trước sự phản ứng của người dân, ông Duterte lại có động thái hâm nóng quan hệ với Mỹ. Quan hệ giữa Manila và Bắc Kinh trở lên căng thẳng hơn trong thời gian gần đây khi lực lượng hải cảnh của Bắc Kinh luôn quấy nhiễu các tàu tuần tra của Philippines trên Biển Đông.
Khi bước vào tranh cử Tổng thống Philippines, các ứng cử viên đều bày tỏ lập trường với Trung Quốc nhằm tranh thủ sự bức xúc của cử tri với thái độ của Trung Quốc trên Biển Đông. Trong cuộc đua có 4 ứng cử viên hàng đầu là: ông Ferdinand Marcos Jr (con trai của cố Tổng thống Philippines), Phó tổng thống đương nhiệm Leni Robredo, Thị trưởng Manila Isko Moreno và thượng nghị sĩ Manny Pacquiao.
Bà Robredo và ông Moreno đều đã thể hiện lập trường cứng rắn hơn với Trung Quốc, họ cam kết với cử tri là sẽ tận dụng phán quyết của Tòa Trọng tài (ở The Hague, Hà Lan) năm 2016 về Biển Đông, bác bỏ “đường lưỡi bò” mà Trung Quốc vẽ ra nhằm độc chiếm Biển Đông. Ông Moreno còn kêu gọi hãy bầu cho ông để ông đưa tranh chấp Biển Đông của Trung Quốc ra Liên hợp quốc và sẽ đánh chìm các tàu xâm phạm vùng biển Philippines. Bà Roberdo thì tuyên bố cần tận dụng phán quyết của Tòa Trọng tài để thuyết phục các nước ASEAN tiếp tục đấu tranh với Trung Quốc để ký được Bộ quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC).
Ông Marcos từng ủng hộ chính sách thân thiện với Trung Quốc của ông Duterte, song khi tranh cử đã tuyên bố sẽ triển khai tàu chiến tới các khu vực tranh chấp để đối phó với Trung Quốc. Đồng thời ông cũng nói cần phải tìm cách cân bằng giữa Trung Quốc và Mỹ.
Ông Pacquiao thì cam kết sẽ thành lập một “ủy ban hòa bình” để đàm phán với Trung Quốc về Biển Đông, đồng thời thúc đẩy quan hệ quốc phòng với Mỹ.
Kết quả bầu cử hôm 9/5 đang nghiêng về ông Marcos đang làm cho Trung Quốc thở phào vì đây là nhân vật ít cứng rắn với Trung Quốc hơn cả.
H.L