Tại lễ kỷ niệm 20 năm bình thường hóa quan hệ Việt – Mỹ do Đại sứ quán Việt Nam tại Mỹ chủ trì diễn ra tại thủ đô Washington DC sáng 31/7, Thượng nghị sỹ John McCain – Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng viện Mỹ đã khẳng định: “Mỹ sẽ luôn đứng cạnh Việt Nam trong duy trì hòa bình và ổn định tại Biển Đông”.
Tuyên bố của ông McCain là một lời cam kết có thể nói là rất mới và rất “đắt giá” trong bối cảnh quan hệ Việt- Mỹ đang có những bước tiến lớn xích lại gần nhau với nỗ lực gác lại quá khứ, hướng tới tương lai và Biển Đông đang trở thành một trong những mối quan tâm chung của hai bên.
Trước đó, trong chuyến thăm Việt Nam hồi cuối tháng 5 vừa qua cùng đoàn thượng nghị sĩ Mỹ, ông McCain cũng đã khẳng định ủng hộ giải quyết tranh chấp bằng biện pháp ngoại giao, hòa bình trên cơ sở tôn trọng luật pháp quốc tế, trong đó có UNCLOS năm 1982.
Đặc biệt, khi giao lưu với hàng trăm sinh viên ĐH Khoa học xã hội và nhân văn, thuộc Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh ngày 29/5, vị Thượng nghị sỹ nổi tiếng vì những đóng góp xây dựng nền móng cho quan hệ Việt-Mỹ cách đây hơn 20 năm, đã gọi Biển Đông theo cách gọi của Việt Nam là “East Sea” và thẳng thừng lên án “những hành vi hung hăng” của Trung Quốc tại Biển Đông “là một sự vi phạm đối với toàn bộ các quy định của luật pháp quốc tế”. Đồng thời, ông McCain cảnh báo: ““Trung Quốc cần phải hiểu rằng chẳng có quốc gia nào, đặc biệt là Việt Nam và Mỹ, mong muốn đối đầu. Nhưng đồng thời, nếu chúng ta không tôn trọng luật pháp quốc tế và (quy định về) lưu thông trong vùng biển quốc tế, thì điều này sẽ gây ra những hậu quả rất nghiêm trọng trong tương lai”.
Ông McCain cũng bày tỏ sự ủng hộ đối với quyết định của Mỹ cho máy bay bay ngang các đảo nhân tạo xây trái phép của Trung Quốc ở Biển Đông “bất chấp việc Trung Quốc cố ép buộc các máy bay phải khai báo danh tính (khi đi ngang đó)
Thời gian gần đây, nhiều chính khách cũng như quan chức quân sự của Mỹ đã lên tiếng khẳng định một cách rõ ràng hơn về quan điểm của Washington trong vấn đề Biển Đông. Theo đó, Washington chỉ duy trì thái độ trung lập đối với các tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông, chứ không trung lập với cách thức giải quyết các tranh chấp và sẽ dùng sức mạnh để đảm bảo các quy định quốc tế được tôn trọng.
Bên cạnh đó, Mỹ cũng đẩy mạnh thực hiện cam kết của siêu cường này với khu vực với những động thái chiến lược nhằm tăng cường sự hiện diện quân sự của mình tại Biển Đông nói riêng và khu vực châu Á – Thái Bình Dương nói chung. Đồng thời, Washington liên tục phản đối mạnh mẽ các dự án xây dựng đảo nhân tạo phi pháp của Trung Quốc ở khu vực quần đảo Trường Sa.
Trong khi đó, Bắc Kinh sau một thời gian dịu giọng, kêu gọi Mỹ “trung lập” và “không can thiệp” vào chuyện tranh chấp ở Biển Đông đã bắt đầu thấy “nóng gáy” bởi những tuyên bố và hành động mạnh mẽ của Washington. Mới đây, ngày 30/7, phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Trung Quốc Dương Vũ Quân chỉ trích rằng Mỹ đang thổi phồng “mối đe dọa Trung Quốc” và nỗ lực gây bất hòa giữa Bắc Kinh với các nước láng giềng. Thậm chí, Trung Quốc còn cáo buộc “Mỹ thúc đẩy quân sự hóa ở khu vực Biển Đông” khi “thường xuyên do thám Trung Quốc sát sao và três dn diện rộng suốt một thời gian dài bằng cách điều tàu và máy bay đến Biển Đông, cũng như “tăng cường các liên minh quân sự và hiện diện quân sự, thường xuyên tổ chức các cuộc tập trận chung”.