Các quan chức đang điều tra vụ nổ lớn tại một nhà kho ở Thiên Tân, Trung Quốc đã phát hiện một kho chứa 700 tấn natri xyanua – gấp 70 lần giới hạn luật cho phép. Xyanua là một loại chất nguy hiểm và việc phát hiện ra nó ở hiện trường của một thảm hoạ lớn là điều không hề được mong đợi. Tuy nhiên, nếu các quan chức hành động nhanh chóng, họ có thể có khả năng hạn chế những tác hại của nó.
Natri Xyanua là gì?
Một cách tổng quát, khái niệm cyanide được hiểu gần như đồng nghĩa với chất độc. Điều này bắt nguồn từ việc nó được sử dụng làm thuốc độc để tự tử (viên-L) trong Thế chiến thứ 2, nhất là sau vụ tự tử của viên sĩ quan quân đội Đức quốc xã Erwin Rommel. Cyanide được sử dụng trong các viên-L là potassium cyanide, nhưng các đặc tính của natri xyanua lại gần như giống hệt thế.
Thứ chất rắn vô cơ màu trắng trông rất vô hại lại có những đặc tính chết người, natri xyanua (NaCN) có thể gây tử vong chỉ với lượng nhỏ bằng 5% một thìa cà phê. Nó sinh ra từ chất khí độc hại tương tự là hydrogen cyanide (HCN) qua một quá trình phản ứng đơn giản với sodium hydroxide.
Vì sao các công ty muốn có nó đến thế?
Natri xyanua được sử dụng trong công nghiệp trên toàn thế giới, phổ biến nhất là trong khai thác vàng. Hầu hết chúng ta đều biết cách truyền thống thợ mỏ dùng để đãi quặng vàng hồi thế kỷ 19, tuy nhiên đó không phải là phương pháp công nghiệp sử dụng ngày nay.
Hầu hết vàng của thế giới không được tìm thấy ở dạng quặng vàng mà là từ những bụi vàng nhỏ mịn trong đá. Thực tế, nhu cầu của chúng ta đối với vàng buộc chúng ta phải khai thác từ các loại đá có tỉ lệ bụi vàng thấp chỉ khoảng 0,005%. Điều này có nghĩa là chúng ta cần khai thác theo kiểu công nghiệp để tách và tinh chế vàng từ tất cả các nguyên liệu khác.
Sau khi khai thác và nghiền, hỗn hợp đá thô được biến thành một loại bột mịn và được thêm vào dung dịch natri xyanua. Vàng hình thành những liên kết mạnh với các phân tử xyanua và sau đó được tách ra khỏi các khoáng chất khác, rồi hòa tan trong nước. Sau đó nó phản ứng với kẽm và quay trở lại thể rắn. Cuối cùng được nấ chảy để cô lập các vàng và đúc thành thỏi.
Nó nguy hiểm thế nào?
Tương tự như kali xyanua có trong các viên thuốc-L, natri xyanua vô cùng độc hại cho con người. Nguy cơ lớn nhất là qua đường uống, mặc dù nếu hấp thụ qua da cũng có những nguy hiểm. Hít hoặc nuốt natri xyanua sẽ chặn đường khí oxy vận chuyển, gây ra vấn đề sức khỏe nghiêm trọng và cuối cùng là cái chết.
Tuy nhiên, tính an toàn của natri xyanua thay đổi nếu nó hiện diện ở trong một vụ nổ. Tránh uống nó bằng miệng thường tương đối đơn giản nhưng một phản ứng nổ làm người ta có thể hít vào khi nó ở dạng bột mịn (nguy cơ này thường qua rất nhanh – và khẩu trang cũng giúp ngăn không hít phải bột). Điều đáng ngại nhất là việc hình thành hydrogen xyanua khi tiếp xúc với nước hoặc nhiệt độ cao. Hydrogen xyanua khi là chất khí sẽ rất nguy hiểm nếu hít phải.
Điều gì sẽ xảy ra nếu kho hoá chất còn rò rỉ?
Ô nhiễm nguồn nước sinh hoạt có thể là một mối lo ngại nhưng điều đó có thể dễ dàng kiểm tra. Các nhà chức trách Trung Quốc có vẻ như đang xử lý việc rò rỉ bằng hydrogen peroxide, nó sẽ hình thành chất fulminate ít nguy hiểm hơn. Nước thải và các khu vực khác có thể được xử lý một cách đơn giản bằng natri hypochlorate (chất tẩy) để loại bỏ các ion xyanua.
Sự cố rò rỉ rất nguy hiểm (đã từng là cực kỳ nguy hiểm), đặc biệt là ở các cấp độ này. Nhưng bản chất của xyanua khiến chúng ta có thể phát hiện chúng dễ dàng và giám sát quá trình làm sạch. Việc làm sạch nên tiến hành càng nhanh càng tốt. Nhân tố khích lệ khác là sau các hiệu ứng ngắn hạn – mặc dù nghiêm trọng chết người – sẽ không có việc mở rộng xâm nhập chậm, bởi vì bạn sẽ nhận phải một chất gây ung thư hoặc một cái gì đó khó đối phó hơn.
Tất cả các sự cố rò rỉ trước đó đã được xử lý một cách dễ dàng không để lại tác dụng lâu dài và các quy trình đều rõ ràng, do đó hiện ở Thiên Tân hẳn là đã sạch hết tất cả hydro xyanua. Natri xyanua ở thể rắn không phải quá nguy hiểm: bạn có thể mở một chai gấp 3.000 lần so với liều gây chết người mà không xảy ra bất kỳ vấn đề nào (không để cho nó phản ứng với hơi ẩm và chuyển đổi thành hydro xyanua). Lời khuyên cho bất cứ ai ở gần đó là tránh uống nước bị ô nhiễm và ra khỏi khu vực trong khi hydro xyanua được xử lý bằng các quá trình sinh hóa tự nhiên và pha loãng không khí tới các mức an toàn.