Khi ông Tập lên cầm quyền đã từng bước mở rộng vai trò của Trung Quốc ra bên ngoài thông qua chính sách cường quốc biển, giấc mộng Trung Hoa.
TS Trần Việt Thái, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược, Học viện Ngoại giao Việt Nam đánh giá về quan hệ Mỹ-Nga-Trung và sự trỗi dậy của Trung Quốc trong năm 2015.
Sự thay đổi trong hai trục tập hợp lực lượng
Theo TS Trần Việt Thái, trong quan hệ giữa các nước lớn hiện nay hình thành hai trục: Thứ nhất, Mỹ và phương Tây đấu tranh với Nga xung quanh vấn đề Ukraine và cuộc chiến chống khủng bố tại Syria.
Cuộc chiến chống khủng bố thực ra chỉ là cái cớ, nó là sự tập hợp lực lượng cho cuộc đối đầu căng thẳng giữa Nga và phương Tây. Thế của Nga trong tương quan lực lượng với Mỹ và phương Tây trong năm 2015 khác xa so với năm 2014 do Moscow chủ động có bước đi ở Syria, nhất là việc nước này tiến hành chiến dịch không kích IS. Đáng lưu ý, sau khi Paris bị khủng bố, Pháp và phương Tây đã có sự điều chỉnh thái độ đối với Nga. Trước đó, vào năm 2014, Nga ở thế bị động, bị sức ép nặng nề bởi vấn đề Crimea.
Thứ hai, Trung Quốc đấu với Mỹ, Nhật, Úc, Ấn Độ, ASEAN xung quanh vấn đề biển đảo ở châu Á-Thái Bình Dương, chủ yếu là Biển Đông và Biển Hoa Đông. Nếu năm 2014 Trung Quốc chủ động đẩy mạnh vụ giàn khoan Hải Dương 981, cải tạo đảo và Mỹ đứng đằng sau thì năm nay Mỹ đã trực tiếp đưa máy bay, tàu chiến vào tuần tra Biển Đông. Điều dó cho thấy, sự đối đầu, cạnh tranh Mỹ-Trung ở khu vực này không còn qua tay người khác nữa mà là trực tiếp. Không những vậy Mỹ còn lôi kéo thêm các nước khác vào cùng tuần tra chung để cố gắng hình thành một liên minh ngăn Trung Quốc.
Hai trục trên chi phối không gian quan hệ giữa các nước và có hai cải thiện trong năm 2015:
Thứ nhất, quan hệ Trung -Nhật: Sau chuyến đi tháng 11/2014 tới Bắc Kinh dự Hội nghị thượng đỉnh APEC, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và sau đó là một cuộc gặp khác ở Jarkata, Indonesia, quan hệ Trung-Nhật đỡ căng thẳng hơn do hai bên muốn tập trung vào các vấn đề họ quan tâm. Thế nhưng cạnh tranh chiến lược giữa hai nước là không thay đổi.
Thứ hai, quan hệ Trung-Nga tiếp tục có những bước cải thiện, trong đó quan trọng nhất là lần đầu tiên trong lịch sử Nga mở cửa vùng Viễn Đông cho Trung Quốc và các nước vùng Đông Á vào. Nói cách khác, do bị bao vây, cô lập và cấm vận nên trong năm 2015 Nga có quyết định quan trọng là xoay trục sang phía Tây về an ninh và quốc phòng, đặc biệt là tham gia mạnh vào cuộc chiến chống khủng bố để đối phó với phương Tây. Ngoài ra, Nga cũng xoay trục sang phía Đông về kinh tế, mở cửa mời chào các nước châu Á-Thái Bình Dương và can dự sâu hơn vào các nước ở khu vực này về mặt kinh tế.
Chính sách ‘giấu mình chờ thời’ và sự trỗi dậy của Trung Quốc
Về chính sách của Trung Quốc, theo TS Trần Việt Thái, từ trước đến nay Trung Quốc đều thực dụng.
“Từ khi ông Đặng Tiểu Bình lên làm lãnh đạo Trung Quốc đã đề ra chiến sách “thâu quang dưỡng hối” (giấu mình chờ thời), Trung Quốc giảm can dự vào các vấn đề quốc tế, trừ những vấn đề có lợi ích sát sườn. Sự thực dụng của Trung Quốc chính là ở điểm này. Họ rút ra bài học từ Nhật Bản, sau Thế chiến 2 được Mỹ bảo hộ bằng ô an ninh nên tập trung vào kinh tế, khiến kinh tế tăng trưởng rất nhanh. Tương tự, sau khi Trung Quốc cải cách mở cửa cũng chủ động hạn chế tham gia các vấn đề toàn cầu có thể lôi kéo họ vào các cuộc chiến.
Tư duy “giấu mình chờ thời” của Trung Quốc kéo dài đến tận ngày hôm nay. Trung Quốc chủ trương hạn chế tham gia các vấn đề toàn cầu để tập trung nguồn lực cho phát triển kinh tế xã hội trong nước. Đó là điểm quan trọng nhất.
Thứ hai, từ khi ông Tập Cận Bình lên làm Chủ tịch Trung Quốc đã từng bước mở rộng vai trò của Trung Quốc ra bên ngoài thông qua chính sách cường quốc biển, giấc mộng Trung Hoa. Trung Quốc chỉ còn giấu mình với Mỹ, kiên trì chịu lép vế trước Mỹ. Họ từng bước bung ra nhưng vẫn tuyên bố chưa có đủ tiềm lực, chưa sẵn sàng”, TS Trần Việt Thái chỉ rõ.