Vào thời xưa, có thể nhận ra và sửa sai là một đức hạnh mà một người cao quý phải có. Sau đây là nhiều câu chuyện về các nhân vật lịch sử đã làm lại cuộc đời và gây dựng được đại công.
2. Mã Chu: Không phụ sứ mệnh
Vào thời Đường, Mã Chu ở Trì Bình, Thanh Hà (ngày nay là tỉnh Sơn Đông), đã mất cả cha lẫn mẹ khi ông còn rất nhỏ và vì thế rất nghèo. Tuy nhiên, ông rất hiếu học và tinh thông các tác phẩm kinh điển như Kinh Thi và Tả truyện (Tả thị Xuân Thu).
Khi làm trợ giáo ở Bạc Châu, ông thường xuyên uống rượu và không làm tròn nhiệm vụ. Khi bị khiển trách vì những lỗi lầm, ông đã bỏ đi. Từ đó, ông ngập chìm trong rượu và còn chơi bời lêu lổng nhiều hơn.
“Còn tướng gì nữa đâu mà xem”
Cuộc đời của Mã Chu bắt đầu trượt dốc hơn nữa và mọi người đều xa lánh ông. Khi biết Viên Thiên Cang có tài xem tướng, ông đã đến gặp Viên để xem xem cát hung thế nào. Viên nhìn ông và nói: “Ngũ thần của ngươi đã rời khỏi cơ thể và ngươi đang gặp nguy hiểm. Ở đó có còn tướng gì nữa đâu mà xem!”
Mã đã bị sốc và nhờ Viên giúp đỡ. Viên nói: “Ngươi có thể đi theo một ông lão đang cưỡi một con bò phía trước. Ông ấy có lẽ sẽ giúp ngươi.”
Mã Chu đã tìm thấy ông lão và theo ông ấy lên một ngọn núi. Khi ông lão nhìn thấy Mã, ông nói: “Ngươi nguyên là một vị Thần trên trời và được giao phó đến thế gian để hỗ trợ các đấng minh quân, nhưng ngươi đã hoàn toàn quên mất sứ mệnh và chìm ngập trong rượu. Giờ ngươi đã đến bước này. Ngũ thần của ngươi đã tản và chính khí đã tiêu hết. Ngươi sắp chết rồi. Ngươi còn không mau mau phản tỉnh và hối cải?”
Bị trách vì không hoàn thành sứ mệnh
Mã Chu bị sốc đến nỗi ông không thể hiểu hết điều mà ông lão nói. Vì thế ông lão đã đưa Mã đến một điện lớn, nơi có một quan chức đang tuyên đọc vương mệnh. Vương mệnh trách Mã Chu đã không hoàn thành sứ mệnh. Ông được lệnh phải trở về nơi ban đầu để suy nghĩ về lỗi lầm của mình.
Ông lão đưa Mã Chu đến một phòng ốc to lớn và Mã nhìn thấy tên của mình trên cửa. Mã mở cửa và tiến vào trong. Ông nhìn thấy phòng ốc được bày biện rất quen thuộc. Ông cố suy nghĩ nhưng vẫn không thể hiểu điều gì đang diễn ra.
Ngay sau đó, năm người đột nhiên xuất hiện, mặc quần áo được đánh dấu năm hướng đông, tây, nam, bắc và trung tâm. Những người đàn ông đều cao và khỏe mạnh, nói với Mã Chu rằng: Chúng tôi là ‘ngũ tạng chi thần’ (thần của ngũ tạng) của ông. Ông chìm đắm trong rượu và du đãng khắp nơi. Ông đã làm ô uế bản thân mình, nên chúng tôi phải rời bỏ ông để đến thiên cung. Hãy nhắm mắt lại để chúng tôi có thể trở lại ngũ tạng.
Nhớ lại và tạ tội
Mã Chu nhắm mắt lại và ngay lập tức cảm thấy tỉnh táo và sáng suốt, và ông đã nhớ lại sứ mệnh của mình.
Ông khóa phòng lại và đến Tiên Vương đại điện khấu đầu tạ tội. Ông cũng thuật lại sứ mệnh của mình trước Tiên Vương và xin trở về nhân gian một lần nữa.
Một tương lai tốt lành
Sau khi Mã Chu xuống núi, ông lại đi gặp Viên Thiên Cương. Viên rất ngạc nhiên khi thấy sự thay đổi của Mã và hỏi: “Điều gì đã xảy ra với ngươi? Bây giờ tướng diện của ngươi rất tốt! Ta có thể nói về tương lai của ngươi: ‘Ngươi sẽ được thăng chức nhiều lần và sẽ trở thành tể tướng trong 100 ngày,’ Ta hy vọng ngươi sẽ trân quý bản thân mình.’”
Mã Chu đi đến kinh thành Trường An, nơi đang bị hạn hán. Hoàng đế Đường Thái Tông của triều Đường rất lo lắng và ông đã dẫn theo quần thần đi cầu mưa nhiều lần và thành tâm khiển trách bản thân đã gây nên hạn hán. Đồng thời ông cũng triệu các quan chức làm việc bên ngoài quay về để đối phó với tình hình. Ông ra lệnh cho thần dân chỉ ra thiếu sót trong việc quản lý của ông và góp ý cho việc trị nước.
Mã Chu rất quan tâm đến tình hình và đã đưa ra hơn 20 lời đề nghị và mỗi một lời đều hữu ích. Đường Thái Tông rất hài lòng với các đề nghị của ông và triệu Mã Chu đến mỗi ngày.
Hoàng đế nóng lòng muốn gặp Mã Chu đến mức ông phải cử người hối thúc Mã đến bốn lần. Khi gặp nhau, họ bàn về việc hiện tại và cách trị nước. Lời của Mã khiến hoàng đế rất hài lòng, và họ nói chuyện với nhau như thể đôi bạn thân cũ một thời gian lâu.
Phò trợ với lòng trung thành tuyệt đối
Đường Thái Tông luôn chú ý đến đạo đức khi ông bổ nhiệm người. Mã Chu đã thể hiện được sự chính trực và tài năng và ngay lập tức được bổ nhiệm làm Giám sát ngự sử. Sau đó được thăng lên các vị trí khác – Trung thư xá nhân (giúp đỡ kiểm tra sổ sách), Gián nghị đại phu, Trung thư lệnh (tức Tể tướng), và kiêm thầy dạy cho Hoàng Thái tử Lý Trị.
Mã Chu đã phò trợ Đường Thái Tông với lòng trung thành tuyệt đối. Ông chân thành nói: “Mỗi khi đọc các tác phẩm kinh điển và lịch sử thần luôn tìm những câu chuyện về sự trung hiếu của những tiên hiền. Thần tuy chỉ là tiểu nhân nhưng thần ao ước thực hiện theo đại đạo và luôn suy nghĩ cẩn thận về cách làm theo. Thần thật bất hạnh khi mất cả cha mẹ lúc nhỏ, và vì thế thần không thể báo hiếu cho họ, chỉ có thể trung nghĩa mà thôi. Nghĩ đến trên thiên đình trọng nhất là trung nghĩa, làm người phải lấy trung nghĩa là bổn phận.”
Những bài học từ lịch sử
Mã Chu đã cố hết sức để làm tròn trách nhiệm và dâng lên vua lời khuyên về hưng vong và được mất của những triều đại đi trước.
Ông viết: “… những đế vương trước đây đã dùng nhân đức để giáo hoá dân và họ là những tấm gương cho thế hệ sau, khiến người ta không thể quên. Một vài triều đại trước đây dài thì được 50 hay 60 năm còn ngắn thì chỉ được 20 hay 30 năm. Nguyên nhân chủ yếu là quân vương đã không biết cách chăm lo cho bách tính, không ban ân huệ cho bách tính vì thế họ không có một căn cơ vững chắc.
“Nhà Tùy dưới sự cai trị của Tùy Văn Đế Dương Kiên đã có một cơ sở rất hùng hậu và vốn dĩ có thể cai trị lâu dài. Nhưng Dương Kiên những năm sau này đã trở nên e dè nghi kỵ và để lại tai họa tiềm ẩn.
“Khi Tùy Dạng Đế (Dương Quảng) lên ngôi, ông ta hủ hoá truỵ lạc. Ông ta bóc lột nhân dân và mất lòng dân, dần dần khiến triều đại sụp đổ. Chúng ta nên rút ra một bài học từ số phận của triều Tùy. Quân chủ nên tu dưỡng đạo đức khi còn có thể sửa thay vì tiếc nuối sau khi mất nước. Sự hưng vong của một quốc gia không phụ thuộc vào sự giàu có, mà là phụ thuộc vào việc quân vương có thuận theo Thiên lý và được lòng dân hay không.
“Đối với Thiên lý, thuận thì ắt sẽ thành, nghịch thì ắt sẽ bại. Quân vương phải thực hành nhân chính (cai trị nhân nghĩa) và lấy dân làm gốc, coi trọng đạo đức và dùng người hiền; đề xướng tiết kiệm; và giảm lao dịch thuế má.”
Mã Chu cũng nói: “Bổ nhiệm những thứ sử, huyện lệnh tốt để bảo đảm an định cũng rất quan trọng vì họ đóng vai trò chủ yếu đối với an nguy của xã tắc. Chúng ta phải cẩn trọng với việc chọn những người hiền lương có đức. Đối với những người được bổ nhiệm vào vị trí hàng tướng và bộ trong tương lai, trước tiên họ phải được bổ nhiệm ở vị trí địa phương nhằm tiếp xúc trực tiếp với nhân dân để thấy họ có thích hợp với những vị trí đó không.”
Đường Thái Tông đã theo lời Mã Chu và đích thân bổ nhiệm quan cấp tỉnh, đồng thời yêu cầu quan chức từ ngũ phẩm trở lên mỗi người đề cử một vị huyện lệnh đầy đủ tài đức. Đường Thái Tông cũng ghi lại tên của quan lại địa phương trên tấm bảng trong phòng ông để ông luôn có thể để ý đến họ. Nếu một người trong số họ làm được điều tốt, ông sẽ đánh dấu phía dưới tên họ.
Mã Chu đã đưa ra nhiều kiến nghị trong thời Trinh Quán và hoàn thành nhiệm vụ của ông với tư cách là một vị quan mẫu mực trong triều Đường. Đường Thái Tông đã đích thân viết tặng Mã một câu: “loan phụng lăng vân, tất tư vũ dực. Cổ quăng chi kí, thành tại trung lương (Chim phượng hoàng cần có đôi cánh để bay cao, một quân vương cần một bề tôi trung thành và chính thực.” (Trong Thái Bình Quảng Ký)
(Còn nữa)