Chính phủ Đức mới đây đã ngăn chạn Quỹ Đầu tư Phúc Kiến Trung Quốc (Fujian Grand Chip Investment Fund, FGC) mua lại một cơ sở của công ty điện tử Aixtron. Quyết định này cho thấy Berlin cảm thấy bị đe dọa trước những khối lượng đầu tư của Trung Quốc, tính trong 6 tháng đầu năm 2016 đã lên đến 10 tỉ euro. Nỗi sợ này không chỉ có riêng ở Đức mà “thói háu ăn của Trung Quốc khiến cả thế giới lo sợ”. Chưa hết năm 2016, các nhà đầu tư Trung Quốc đã chi đến 200 tỉ USD để đầu tư và mua lại các doanh nghiệp nước ngoài trong mọi lĩnh vực. Con số thống kê sơ bộ này đã khiến nhiều quốc gia châu Âu giật mình và tăng cường kiểm soát, mà Đức là một ví dụ mới nhất.
Dự án đầu tư của Trung Quốc ở nước ngoài
Tuy nhiên, phải nói Trung Quốc “háu ăn” nhưng có chọn lọc. Tại Pháp chẳng hạn, các nhà đầu tư Trung Quốc chi nhiều tỉ USD trong các lĩnh vực nguyên tử, hóa học, công nghệ robot, khách sạn, trang trại trồng nho sản xuất rượu hay câu lạc bộ bóng đá.
Vậy “còn ai khác sợ đầu tư Trung Quốc?”. Trước hết, phải kể đến Australia. Chỉ riêng quốc gia Thái Bình Dương này đã thu hút đến 1/3 tổng số đầu tư ra nước ngoài của Trung Quốc. Ngay từ cuối thập niên 1990, Australia là một trong những điểm đầu tư được các doanh nghiệp Trung Quốc ưa chuộng nhất, dưới sự chỉ đạo của trung ương, để thâm nhập vào nguồn tài nguyên. Sau đó, Bắc Kinh nhắm đến lĩnh vực chăn nuôi và hệ thống điện lực. Tuy nhiên, gần đây, Canberra đã nhanh chóng ngăn chạn một số thương vụ vì lý do an ninh quốc gia.
Việc các tập đoàn Trung Quốc đổ vốn vào kinh đô điện ảnh Hollywood khiến công luận Mỹ lo ngại. Còn Berlin phải chịu thua trước tập đoàn Midea của Trung Quốc khi mua lại công ty Kuka, nổi tiếng trong lĩnh vực robot với các khách hàng quan trọng như Airbus, Audi hay Mercedes.
Nhận thấy sự phản kháng của các nước phương Tây, tại hội nghị thượng đỉnh G-20, tổ chức đầu tháng 9/2016, ở Hàng Châu, Bắc Kinh đã “mở lời” mời các nhà đầu tư nước ngoài vào Trung Quốc. Tuy nhiên, một số nước bắt đầu tính đến việc tăng cường về mặt pháp lý để có khả năng kiểm tra các thương vụ. Mỹ hiểu rõ điề này khi quyền lợi của họ bị xâm phạm. Pháp và một số nước khác cũng có những điều khoản đặc biệt để bảo vệ các lĩnh vực được cho là nhạy cảm.
Chiến lược đầu tư của Bắc Kinh là để “tìm kiếm bí quyết và ảnh hưởng”, đồng thời tăng cường ảnh hưởng của chủ tịch Tập Cận Bình đối với những cơ cấu nhà nước quan trọng, trong đó có lĩnh vực kinh tế.
Theo chuyên gia kinh tế Hồ Tinh Đẩu, thuộc Đại học Công Nghệ Bắc Kinh, Trung Quốc “có ngân quỹ hơn 3.000 tỉ USD phục vụ cho những đầu tư sinh lợi ở nước ngoài, trong bối cảnh thị trường nội địa ngày càng ít cơ hội do nền kinh tế chững lại. Không còn hài long là “công xưởng của thế giới”, Bắc Kinh tìm cách bổ xung những gì còn thiếu: kinh nghiệm-bí quyết và các thương hiệu nổi tiếng mà người tiêu dung Trung Quốc ưa chuộng.
Đam mê đầu tư ra nước ngoài của Bắc Kinh nằm trong chiến lược quy mô hơn nhằm khẳng định vị trí lãnh đạo của Trung Quốc trên mọi lĩnh vực. Với việc thâu tóm các doanh nghiệp nước ngoài, Trung Quốc tham gia vào hội đồng quản trị và có thể tác động đến chiến lược của các doanh nghiệp phương Tây. Một mục tiêu cơ bản là để cải thiện hình ảnh của cường quốc thứ hai thế giới, mà thường được gọi là “quyền lực mềm”: một khi nhắc đến những tên tuổi nổi tiếng (các câu lạc bộ bóng đá hay các công ty sản xuất phim ảnh ở Hollywood), người ta buộc phải nhắc đến các tập đoàn Trung Quốc.
Theo nhận định của một chuyên gia kinh tế về châu Á-Thái Bình Dương tại Natixis, chính phủ Trung Quốc phản ứng ngay lập tức nếu một doanh nghiệp không được phép kí kết hạp đồng. Anh là một ví dụ điển hình. Cuối tháng 7/2016, khi thủ tưởng Theresa May đưa ra ý định hoãn quyết định về nhà máy điện hạt nhân Hinkley Point, Đại sứ Trung Quốc tại Anh, tức giận, đã dùng ngôn từ ngoại giao công khai dọa bà về việc trả đũa thương mại. Cuối cùng, London đành chấp nhận để Tổng Công ty Điện hạt nhân CGN Trung Quốc tiếp tục đầu tư với tập đoàn EDF của Pháp vào dự án điện nguyên tử.
Đây cũng là bài học cho Việt Nam.