Góp ý cho Dự thảo Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi), nhiều ý kiến góp ý xoay quanh việc quy định mức phạt hành chính hoặc đánh thuế với tài sản kê khai không trung thực và việc xử lý tài sản không chứng minh được nguồn gốc một cách hợp lý.
Sáng 11/4, Thường vụ Quốc hội họp cho ý kiến về Dự án Luật Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi).
Tài sản không giải trình được nguồn gốc: Không thể mặc nhiên coi là tài sản tham nhũng
Theo báo cáo thẩm tra của Ủy ban Tư pháp, đa số ý kiến các đại biểu cho rằng, quy định như dự thảo Luật đã biến việc xác minh tài sản, thu nhập thành một khâu bắt buộc trong quy trình bổ nhiệm cán bộ, làm kéo dài thời gian bổ nhiệm (vì tổng thời gian xác minh có thể lên đến 80 ngày, chưa tính đến thời gian khiếu nại, giải quyết khiếu nại hoặc giải quyết khiếu kiện tại Tòa án theo Điều 59 của dự thảo Luật).
“Mặt khác, quy định này dẫn đến có thể trong cùng một thời điểm phải xác minh số lượng bản kê khai rất lớn, vượt quá khả năng của cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập, ảnh hưởng tới chất lượng xác minh” – Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga dự báo.
Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp cũng cho biết, có ý kiến đề nghị việc xác minh tài sản, thu nhập không cần phải tiến hành trước mà có thể thực hiện sau khi được bầu, phê chuẩn, bổ nhiệm (hậu kiểm) để bảo đảm tính khả thi trong thực hiện.
“Việc xác minh tài sản, thu nhập chỉ tiến hành trước khi bầu, phê chuẩn, bổ nhiệm nếu có tố cáo hoặc có căn cứ cho rằng việc kê khai tài sản, thu nhập không trung thực (tương tự như quy định đối với người ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân).” – bà Nga nói.
Về xử lý tài sản, thu nhập kê khai không trung thực, tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được một cách hợp lý, Dự thảo Luật đã bổ sung quy định về xử lý tài sản, thu nhập thực tế lớn hơn tài sản, thu nhập đã kê khai hoặc tài sản, thu nhập tăng thêm mà người kê khai không giải trình được một cách hợp lý về phần tài sản, thu nhập chênh lệch hoặc tăng thêm, theo 2 phương án.
Theo đó, phương án 1 là cơ quan, đơn vị kiểm soát tài sản, thu nhập yêu cầu cơ quan thuế thực hiện việc thu thuế thu nhập cá nhân. Đồng thời, dự thảo Luật sửa đổi Luật Thuế thu nhập cá nhân, quy định mức thuế suất 45% đối với thu nhập chịu thuế do vi phạm quy định của Luật PCTN (Điều 123 của dự thảo Luật).
Phương án 2 là cơ quan, đơn vị kiểm soát tài sản, thu nhập yêu cầu cơ quan có thẩm quyền ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính với mức phạt tiền bằng 45% giá trị của phần tài sản, thu nhập chênh lệch hoặc tăng thêm.
Trong 2 phương án nói trên, Chính phủ lựa chọn phương án 1. Tuy nhiên, Chủ nhiệm UBTP cho rằng, tài sản tham nhũng, tài sản có nguồn gốc bất hợp pháp (do vi phạm pháp luật, phạm tội mà có) thì tùy từng trường hợp, pháp luật hiện hành đã có quy định cụ thể để xử lý hình sự hoặc xử lý vi phạm hành chính bằng hình thức thu hồi, trả lại cho chủ sở hữu hoặc tịch thu sung công…
Riêng đối với tài sản, thu nhập không giải trình được một cách hợp lý về nguồn gốc đến nay pháp luật vẫn chưa có quy định xử lý, trong khi không loại trừ một số tài sản này có thể có nguồn gốc từ tham nhũng, từ vi phạm pháp luật nhưng Nhà nước chưa chứng minh được. “Đây là vấn đề lớn, có liên quan đến quyền sở hữu tài sản là quyền cơ bản của công dân được Hiến định, nên việc xử lý theo phương án nào, cần được cân nhắc rất kỹ, thận trọng để vừa bảo đảm quyền cơ bản của công dân, vừa đáp ứng yêu cầu PCTN“ – bà Nga nói.
Về phương án xử lý xử lý tài sản, thu nhập không giải trình được một cách hợp lý về nguồn gốc, Chủ nhiệm UBTP phân tích: Đặc điểm xã hội nước ta là người dân có truyền thống tích lũy, tiết kiệm, tặng cho, thừa kế trong gia đình; tài sản của cán bộ, công chức được hình thành từ nhiều nguồn khác nhau (ngoài thu nhập từ lương thì nhiều người còn làm thêm để tăng thu nhập dưới nhiều hình thức) và trong khi Nhà nước chưa kiểm soát được thu nhập của toàn xã hội, pháp luật hiện hành cũng chưa quy định buộc người dân phải chứng minh nguồn gốc hình thành số tiền để mua tài sản, nhất là những tài sản có giá trị lớn; chưa quy định đánh thuế đối với tài sản…
“Về mặt pháp lý không thể mặc nhiên coi tài sản không giải trình được hợp lý về nguồn gốc là tài sản tham nhũng để tịch thu bằng biện pháp hình sự theo hướng “suy đoán có tội”. Mặt khác, nếu coi đó là tài sản của Nhà nước để tiến hành xác lập quyền sở hữu Nhà nước theo thủ tục tố tụng dân sự về giải quyết tranh chấp quyền sở hữu thì vừa không phù hợp với quy định của Bộ luật Dân sự về các căn cứ xác lập quyền sở hữu, vừa rất khó khăn trong việc thực hiện nghĩa vụ chứng minh của người thay mặt Nhà nước đứng ra khởi kiện” – Chủ nhiệm UBTP nói và đề nghị, cần quy định cụ thể tiêu chí làm căn cứ để xác định trường hợp nào được coi là “không giải trình được một cách hợp lý” để tránh tùy tiện, thiếu thống nhất trong áp dụng pháp luật.
Về phương án xử lý cụ thể, UBTP có hai loại ý kiến chủ yếu. Loại ý kiến thứ nhất tán thành với phương án 1 của dự thảo Luật và cho rằng đối với các khoản thu nhập, tài sản mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được một cách hợp lý về nguồn gốc, nhưng Nhà nước cũng chưa chứng minh được tài sản này có nguồn gốc bất hợp pháp thì trước mắt, có thể coi đây là các khoản thu nhập phát sinh mà người kê khai chưa nộp thuế và buộc họ phải nộp thuế là phù hợp trong điều kiện hiện nay.
“Phương án này không mâu thuẫn với các quy định hiện hành của pháp luật hình sự, dân sự và hạn chế ít nhất việc phải sửa đổi các luật có liên quan. Về mức thuế, đa số ý kiến của UBTP tán thành mức thuế suất 45% với những lý do như giải trình của Chính phủ; tuy nhiên, cũng có ý kiến đề nghị cân nhắc mức thuế suất cho phù hợp với các quy định của Luật Thuế thu nhập cá nhân hiện nay” – bà Nga cho biết.
Loại ý kiến thứ hai tán thành với phương án 2 của dự thảo Luật. Theo đó, đối với tài sản, thu nhập thực tế lớn hơn tài sản, thu nhập đã kê khai hoặc tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc thì Nhà nước sẽ xử phạt hành chính đối với hành vi kê khai không trung thực, không minh bạch về tài sản, thu nhập.
Ngoài ra, cũng có một số ý kiến đề nghị các phương án khác để xử lý tài sản, thu nhập không giải trình được một cách hợp lý về nguồn gốc. Trong đó, có ý kiến cho rằng tài sản, thu nhập không giải trình được một cách hợp lý về nguồn gốc thì không thuộc sở hữu của người phải kê khai và nhà nước sẽ tịch thu qua trình tự tố tụng dân sự, có tranh tụng để đảm bảo được quyền lợi của các bên. Cơ quan, đơn vị kiểm soát tài sản, thu nhập sẽ là chủ thể thay mặt Nhà nước để khởi kiện và bảo vệ quyền lợi của Nhà nước trước Tòa án.
Có ý kiến đề nghị quy định cơ chế tịch thu tài sản theo trình tự, thủ tục hành chính, tư pháp (tương tự như trình tự, thủ tục Tòa án quyết định áp dụng biện pháp hành chính đưa vào cơ sở giáo dục, trường giáo dưỡng). Theo đó, sau khi kết luận tài sản, thu nhập chênh lệch hoặc tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc thì cơ quan, đơn vị kiểm soát tài sản, thu nhập đề nghị Tòa án quyết định việc xử lý tài sản. Theo phương án này, UBTVQH cần ban hành pháp lệnh quy định về trình tự, thủ tục giải quyết tại Tòa án.
Cán bộ không nghèo nhưng kê khai rất nghèo
 Tổng Thư ký Quốc hội Nguyễn Hạnh Phúc |
Phát biểu tại phiên họp sáng nay, Tổng thư ký Quốc hội Nguyễn Hạnh Phúc cho rằng đối tượng kê khai tài sản rộng quá trong khi kiểm soát chưa tốt. Hiện nay, cán bộ vào cơ quan nhà nước, hồ sơ tiếp nhận có mục kê khai. Ông Phúc đồng ý cán bộ được bổ nhiệm với chức vụ từ phó phòng phải kê khai tài sản.
Theo Tổng thư ký Quốc hội, việc thẩm tra mới quan trọng.
“Quốc hội bầu phê chuẩn chức danh lãnh đạo các cơ quan Quốc hội, Chính phủ, cơ quan nào thẩm tra cái này? Khi trình ra Quốc hội tập hồ sơ rất dày, nhưng tài sản kê khai này đúng hay sai thì không biết được. Ban công tác đại biểu chuyển sang thì không biết” – ông Phúc nói.
“Tình trạng thì các đồng chí biết rồi. Cán bộ của chúng ta thì không phải nghèo nhưng kê khai lại rất nghèo. Vì vậy cần có cơ quan thẩm tra, để giúp đại biểu Quốc hội biết được thực tế. Cần thành lập tổ chức độc lập, chúng ta không nên tiết kiệm biên chế cho việc này vì rất cần thiết”, ông Phúc nói và cho biết chỉ thẩm tra lúc nào bầu cử, người được bổ nhiệm phải chịu trách nhiệm trước Đảng và Nhà nước về bản kê khai. Nếu thẩm tra, xác minh không đúng thì phải xử lý. Kể cả ứng cử viên bầu đại biểu Quốc hội cũng cần có thẩm tra sơ bộ về kê khai tài sản chứ để bầu rồi lại bãi nhiệm thì không hay chút nào cả. Khoá này có đến 7-8 đại biểu bị bãi nhiệm, đau xót lắm, ông Phúc góp ý.
Về quy định xử lý tài sản không giải trình được, ông Phúc không đồng tình với phương án thu thuế 45%. “Làm như vậy là chỉ xử lý 45%, hợp thức hóa 55% là không được. Anh tham nhũng 100 triệu, nộp thuế 45 triệu, còn 55 triệu là không được.” – Tổng Thư ký Quốc hội nói.