Hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Triều dù được coi là thành công, nhưng Washington-Bình Nhưỡng còn quá nhiều bất đồng trên con đường phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên.
Nhận định của tổ chức phân tích tình báo
Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Triều Tiên Kim Jong-un ngày 12/6 gặp nhau tại Singapore và đạt được một thỏa thuận ngắn khẳng định cam kết của Triều Tiên về “làm việc hướng đến phi hạt nhân hóa hoàn toàn bán đảo Triều Tiên”, cùng với cam kết bảo đảm an ninh cho Triều Tiên, từ phía Mỹ.
Hội nghị thượng đỉnh Mỹ – Triều Tiên lần đầu tiên trong lịch sử là một sự kiện có ý nghĩa to lớn, vượt qua nhiều thập kỷ căng thẳng và thù địch giữa hai nước cũng như giúp mở ra một tương lai mới. Sau cuộc gặp, Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Kim Jong-un đã ra một tuyên bố chung Singapore như sau:
Một là: Hai nước sẽ cùng nhau nỗ lực thiết lập quan hệ Mỹ – Triều phù hợp với nguyện vọng của nhân dân hai nước về hòa bình và thịnh vượng.
Hai là: Washington và Bình Nhưỡng sẽ cùng nhau nỗ lực xây dựng một cơ chế hòa bình ổn định và dài lâu trên bán đảo Triều Tiên.
Ba là: Tái xác nhận Tuyên bố Panmunjom (Bàn Môn Điếm) ngày 27/4/2018, chính quyền của ông Kim Jong-un cam kết sẽ xúc tiến việc hoàn tất quá trình phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên.
Bốn là: Mỹ và Triều Tiên cam kết sẽ thúc đẩy chương trình tìm kiếm hài cốt của các binh sĩ Mỹ hy sinh trong chiến tranh Triều Tiên, bao gồm cả việc hồi hương ngay lập tức những trường hợp đã nhận diện được.
Hai nhà lãnh đạo Mỹ và Triều Tiên cũng cam kết sẽ triển khai các điều khoản trong tuyên bố chung này một cách đầy đủ và khẩn trương.
Hai nhà lãnh đạo nhấn mạnh, vào thời gian sớm nhất có thể ngay sau Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ-Triều, hai bên sẽ tổ chức các cuộc đàm phán tiếp theo ở cấp thấp hơn, do Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo và một quan chức cấp cao tương đương của Triều Tiên chủ trì, nhằm triển khai các kết quả của hội nghị thượng đỉnh Mỹ – Triều.
Về phần mình, Tổng thống Mỹ Donald Trump bày tỏ sự tin tưởng rằng, Ngoại trưởng Pompeo có dủ kinh nghiệm xử lý hài hòa giai đoạn đàm phán tiếp theo và cho biết ông Kim Jong-un đã chấp nhận lời mời tới thăm Nhà Trắng “vào thời điểm thích hợp” và ngược lại.
Rodger Baker, phó chủ tịch mảng phân tích chiến lược tại tổ chức phân tích tình báo toàn cầu Stratfor, cho rằng trong các cuộc thảo luận tiếp theo, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo và các quan chức cấp cao Triều Tiên sẽ được trao nhiều quyền hạn hơn để đàm phán.
“Ông Kim rõ ràng là đã bật đèn xanh cho các quan chức tham gia đàm phán kỹ thuật với Mỹ mà không cần phải báo cáo mọi thứ với ông” (tất nhiên là các quan chức Bình Nhưỡng vẫn phải dựa trên những nguyên tắc bất biến mà nhà lãnh đạo này đã đưa ra) – chuyên gia Baker nhận định.
Những khó khăn giữa hai bên
Giới phân tích vẫn tỏ ra lo ngại rằng, mặc dù tuyên bố chung Singapore đã góp phần đã ngăn chặn được nguy cơ chiến tranh nổ ra trên bán đảo Triều Tiên, nhưng hiểm họa xung đột vẫn hiển hiện và có thể tăng lên nhanh chóng nếu thỏa thuận đổ vỡ.
Ông Trump hôm 12/6 đã nhiều lần tuyên bố rằng ông Kim Jong-un sẽ thực thi các cam kết của mình. Thượng nghị sĩ Mỹ Chuck Grassley cho rằng, mặc dù ông Trump tỏ ra tự tin về hành động của ông Kim, nhưng Tổng thống Mỹ không có gì để đảm bảo rằng, “ông Kim thực sự mong muốn phi hạt nhân hóa”; mà điều này hoàn toàn phụ thuộc vào thiện chí và quyết định đơn phương của lãnh đạo Kim Jong-un.
Vấn đề phi hạt nhân hóa lại là quá trình vô cùng phức tạp, chỉ nhìn tình hình Iran chúng ta sẽ hiểu. Quá trình này có thể sẽ kéo dài tới hơn 10 năm, trong khi tuyên bố chung Singapore chỉ nói rằng hai bên tái cam kết hướng tới mục tiêu này mà không đề ra khung thời gian và các nguyên tắc, quy định cụ thể.
Theo Vipin Narang, giáo sư khoa học chính trị tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT), tuyên bố chung Singapore về bản chất còn yếu hơn cả thỏa thuận mà Mỹ và Triều Tiên từng đạt được vào năm 1993.
Trong tuyên bố chung, việc Trump và Kim chỉ cam kết “hướng tới” mục tiêu phi hạt nhân hóa có ý nghĩa thực tế rất mơ hồ. Triều Tiên về thực tế không đồng ý từ bỏ hay ngừng bất cứ điều gì, chứ đừng nói là khi nào Bình Nhưỡng từ bỏ vũ khí hạt nhân. Do đó, về nghĩa đen, họ chẳng cam kết gì cả, nên Mỹ cũng không có gì để kiểm chứng.
Những mục chính trong tuyên bố chung này mơ hồ đến mức gần như không có gì cụ thể để thực thi cả. Tất cả những vấn đề gai góc và nổi cộm nhất sẽ được bàn bạc trong những lần gặp tiếp theo, nhưng không phải giữa ông Trump và ông Kim mà là của các quan chức cấp dưới của hai bên.
Nhà phân tích chính sách tại Trung tâm Kiểm soát và Không phổ biến Vũ Khí, James McKeon nhận định rằng, có những quan chức Nhà Trắng, ví dụ như Cố vấn An ninh Quốc gia John Bolton luôn công khai ủng hộ việc tấn công phủ đầu cơ sở hạt nhân của Triều Tiên.
Định kiến và thiếu tin tưởng là cá tính cố hữu của nhiều quan chức Mỹ và điều này có thể gây nhiều khó khăn cho quá trình đàm phán và việc thương lượng những điều khoản của thỏa thuận tiếp theo.
Bình Nhưỡng trong tương lai gần có thể thực hiện một số hành động để thể hiện thiện chí với Washington, như cho phép các đội quy tập Mỹ đến Triều Tiên để tìm kiếm hài cốt lính Mỹ chết trong chiến tranh, điều được quy định trong bản tuyên bố chung.
Đây chính là điều có thể được tiến hành rất nhanh, nhưng về vấn đề phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên, mọi thứ sẽ không được suôn sẻ như thế.
Chuyên gia Rodger Baker cho rằng Triều Tiên có thể có một số động thái trước mắt như cho phép các chuyên gia Mỹ và quốc tế tới thanh sát các hoạt động liên quan đến chương trình hạt nhân quân sự và tên lửa đạn đạo của họ.
“Triều Tiên sẽ phải công bố số đầu đạn hạt nhân đang sở hữu”, Baker nói. “Tình báo Mỹ sẽ phải xác minh xem đó có đúng là số đầu đạn mà họ nghi ngờ Triều Tiên đang nắm giữ hay không”.
Tuy nhiên, vấn đề mấu chốt là Triều Tiên sẽ chấp thuận “đóng băng chương trình hạt nhân và tên lửa đạn đạo” hay “giao nộp toàn bộ nguyên liệu hạt nhân cho Mỹ”. Vế thứ nhất là điều Triều Tiên đang hướng tới (giống như “Thỏa thuận hạt nhân Iran 2015”, hay còn gọi là “Kế hoạch Hành động chung Toàn diện” – JCPOA, mà ông Trump vừa mới đã hủy bỏ); còn Mỹ sẽ chỉ chấp thuận cả 2 vế này. Do đó, tiến trình phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên và đem lại hòa bình trên bán đảo này sẽ còn rất dài mới đi đến đích.