ASEAN và Trung Quốc đang nỗ lực thúc đẩy các cuộc đàm, phán thương lượng để có thể hoàn tất vòng thương lượng thứ nhất văn bản COC trước tháng 8/2019.
Tại Hội nghị các quan chức cao cấp ASEAN (ASEAN SOM) diễn ra ở thành phố Chiang Rai, Thái Lan từ ngày 6 – 8/3, ASEAN và Trung Quốc đã có những bước tiến triển trong quá trình thương lượng về Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông – COC. Theo nhận định của giới truyền thông tiết lộ, ASEAN SOM ghi nhận những tiến triển trong tiến trình thương lượng COC, đã tạo đà thuận lợi để hai bên có thể hoàn tất vòng thương lượng thứ nhất văn bản COC trước Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN – Trung Quốc vào tháng 8/2019.
Trước đó, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị (8/3) cho biết, nhiều nước thành viên ASEAN đồng ý với đề xuất của Trung Quốc nhằm đẩy nhanh các cuộc đàm phán COC; cho rằng các cuộc đàm phán về COC bắt đầu vào tháng 3/2018 đưa ra các chuẩn mực hành vi trong vùng Biển Đông; nhấn mạnh trong những năm gần đây, cục diện tình hình Biển Đông đã có bước chuyển biến tích cực; con đường đúng đắn để giải quyết tranh chấp Biển Đông là thông qua đàm phán trực tiếp với các nước đương sự và Trung Quốc cùng ASEAN phối hợp bảo vệ hòa bình ổn định ở Biển Đông. Hiện tiến trình đàm phán COC đang được đẩy nhanh tốc độ, lộ trình đã rõ ràng. Việc Trung Quốc chủ động đề xuất sẽ đạt được COC vào năm 2021 cho thấy “thành ý” và “trách nhiệm” của Bắc Kinh. Nhằm thúc đẩy Trung Quốc và ASEAN tăng cường lòng tin chính trị, quản lý bất đồng, thúc đẩy hợp tác và phát huy tác dụng bảo vệ ổn định ở Biển Đông, COC sẽ là bản nâng cấp của DOC, nó sẽ phù hợp hơn với khu vực, có hiệu quả hơn trong quy định về hành vi của các bên liên quan và thúc đẩy bảo vệ tự do hàng hải trên Biển Đông. Trung Quốc sẽ cùng ASEAN giữ vững quyết tâm, loại trừ can thiệp từ bên ngoài, xuất phát từ cơ sở nhất trì đàm phán để không ngừng đẩy nhanh tiến trình đàm phán hiệp thương. Tuy nhiên, Trung Quốc phản đối “nước cá biệt” lợi dụng vấn đề Biển Đông để can dự đàm phán COC, khẳng định hòa bình và ổn định ở Biển Đông phải do các nước trong khu vực quyết định. COC phải do các nước trong khu vực cùng thương thảo, tuân thủ và gánh vác trách nhiệm. Trước đó, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Lục Khảng (1/3) cho rằng, Trung Quốc và ASEAN đang chứng kiến “sự tiến triển suôn sẻ” liên quan tham vấn về COC trong cuộc họp nhóm công tác chung lần 27 về việc thực thi Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) từ ngày 27-28/ tại thủ đô Naypyitaw của Myanmar. Ông Lục Khảng cho biết, đến thời điểm này, đây là cuộc họp đầu tiên trong năm nay về thực thi cơ chế DOC, đồng thời lưu ý, Trung Quốc và các nước ASEAN đã có cuộc trao đổi ý kiến sâu rộng và thẳng thắn về các vấn đề như thực thi DOC cũng như thúc đẩy tham vấn về COC. Theo ông Lục Khảng, trong cuộc họp này, với đà đối thoại và hợp tác, Trung Quốc và các nước ASEAN đã tiếp tục thúc đẩy việc xem xét và đóng góp ý kiến về văn kiện COC một cách hiệu quả, luôn xây dựng sự đồng thuận. Được biết, tại cuộc họp trên đã thảo luận về Dự thảo đơn nhất văn bản đàm phán COC, trao đổi về tình hình Biển Đông và ghi nhận các tiến triển trong việc thực hiện DOC, đàm phán COC. Các đại biểu tái khẳng định tầm quan trọng của việc duy trì và thúc đẩy hòa bình, an ninh, ổn định và ghi nhận lợi ích của việc Biển Đông là vùng biển hòa bình, ổn định và thịnh vượng.
Trong khi đó, tại buổi họp báo của Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte và Thủ tướng Malaysia Mahathir Mohamad (8/3), hai bên nhấn mạnh tầm quan trọng của tự do hàng hải và hàng không trên Biển Đông trong việc duy trì hòa bình và tiến bộ trong khu vực. Tổng thống Duterte cho biết ông và nhà lãnh đạo Malaysia cam kết tuân thủ luật pháp và các quy tắc quốc tế trong xử lý tranh chấp ở Biển Đông; nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì và thúc đẩy hòa bình, an ninh, ổn định, an toàn và tự do hàng hải, hàng không ở Biển Đông, cũng như giải quyết tranh chấp hòa bình. Hai nhà lãnh đạo Philippines và Malaysia khẳng định cam kết hợp tác trong các nền tảng khu vực và đa phương, đặc biệt là trong ASEAN nhằm thúc đẩy hơn nữa nền tảng pháp luật ở Đông Nam Á, phản đối việc sử dụng hoặc đe dọa hoặc sử dụng vũ lực.
Tuy nhiên, giới chuyên gia nhận định, ASEAN cũng nên thống nhất hơn nữa trong các cuộc đàm phán COC với Trung Quốc với mục tiêu cao nhất là duy trì hòa bình và ổn định cho toàn khu vực; cho rằng những căng thẳng mới đây giữa Trung Quốc và Philippines tại đảo Thị Tứ thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam cho thấy COC trở nên bức bách hơn. Báo The New Straits Times của Malaysia dẫn lời Chủ tịch Hội đồng tư vấn kinh doanh ASEAN (ABAC) Tan Sri Mohd Munir Abdul Majid cho biết, có nhiều lý do để ASEAN có lập trường thống nhất hơn, trong đó bao gồm cả các quốc gia thành viên không có yêu sách chủ quyền tại Biển Đông trong đàm phán COC với Trung Quốc. Ông Munir cho rằng, sự thống nhất của ASEAN kể từ khi thành lập năm 1967 là cần thiết cho một vị thế thương lượng tốt hơn với Trung Quốc; đồng thời cảnh báo mặc dù Trung Quốc đã đảm bảo rằng họ sẽ không tấn công các quốc gia nào, nhưng hành vi của họ trong những năm gần đây đã thay đổi khi ngày càng trở nên lớn hơn và mạnh hơn. Theo ông Munir, Trung Quốc nên nhận ra rằng, các quốc gia khác không tuyên bố chủ quyền tại các tuyến đường thủy quốc tế được đặt theo tên quốc gia của họ. Cũng do các hành động của Trung Quốc tại biển Đông, nên Indonesia đã đổi tên khu vực phía Nam của biển Đông thành biển Natuna (bao quanh quần đảo Natuna của Indonesia) hay Philippines gọi Biển Đông là biển Tây Philippines. Ông Munir nhấn mạnh: ASEAN cần sự lãnh đạo chính trị mạnh mẽ.
Cựu Thư ký Thường trực Bộ Ngoại giao Thái Lan Sihasak Phuangketkeow cho rằng, ASEAN có quyền hợp pháp liên quan đến hòa bình và ổn định, tự do hàng hải và thương mại qua Biển Đông. “Một nước nào đó không thể chia rẽ ASEAN về vấn đề này. Đã đến lúc Ban thư ký ASEAN, bằng cách trao quyền cho tổng thư ký, có tiếng nói và mạnh mẽ hơn trong việc bảo vệ các quyền của mình, thay vì phụ thuộc vào Hội nghị cấp cao ASEAN”.