Cùng với việc gây sức ép với Trung Quốc về thương mại, Mỹ cũng đang cho thấy hàng loạt những tuyên bố và hành động cứng rắn hơn đối với Bắc Kinh trong vấn đề Biển Đông. Điều này sẽ khiến Trung Quốc phải có những tính toán, điều chỉnh lại thái độ và hoạt động quân sự hóa, đơn phương đòi hỏi chủ quyền tự tung tự tác như hiện nay.
Để gia tăng sức ép với TQ, Mỹ tăng tần suất tuần tra ở Biển Đông, khẳng định cam kết đảm bảo tự do hàng hải và hàng không trong khu vực.
Mỹ đã tiến hành ít nhất 6 chiến dịch tuần tra tự do hàng hải, hàng không ở Biển Đông từ đầu năm 2019 đến nay, so với trước đó 5 lần trong năm 2018, 4 lần trong năm 2017 và 4 lần trong giai đoạn 2015 – 2016.
Về hoạt động tuần tra hàng hải
Hôm 07/01/2019, Hải quân Mỹ điều tàu khu trục tên lửa dẫn đường USS McCampbell của Mỹ đã thực hiện hoạt động tự do hàng hải trong phạm vi 12 hải lý của các cấu trúc thuộc quần đảo Hoàng Sa. Từ ngày 11-16/01/2019, Hải quân Mỹ và Anh đã điều tàu khu trục tên lửa dẫn đường USS McCampbell của Mỹ và tàu hộ vệ Hải quân Hoàng gia Anh HMS Argyll tiến hành các hoạt động ở Biển Đông như tập trận liên lạc, chiến thuật phân chia, trao đổi nhân sự, nhằm giải quyết các ưu tiên an ninh biển chung, tăng cường khả năng tương tác, phát triển quan hệ có lợi cho cả hai hải quân trong nhiều năm tới. Hôm 11/2/2019, Mỹ điều hai tàu khu trục tên lửa dẫn đường đi vào phạm vi 12 hải lý quanh bãi Vành Khăn ở Trường Sa nhằm phản đối những nỗ lực của Trung Quốc trong việc hạn chế tự do hàng hải ở vùng biển chiến lược này. Ngày 18/2/2019, Mỹ và Anh điều tàu chiến tiến hành huấn luyện an ninh hàng hải và hậu cần ở Biển Đông nhằm khẳng định quyết tâm đảm bảo tự do hàng hải và quyền đi lại trong khu vực. Hải quân Mỹ đã triển khai tàu chở dầu tiếp liệu USNS Guadalupe trong khi Hải quân Hoàng gia Anh triển khai tàu hộ vệ HMS Montrose tham gia cuộc tập trận hậu cần và an ninh hàng hải trên Biển Đông.
Về hoạt động tuần tra hàng không
Hôm 4/3/2019, Lực lượng không quân Thái Bình Dương Mỹ đã điều hai máy bay ném bom B-52 tham gia các hoạt động huấn luyện thường kỳ. Trong đó, một máy bay đã thực hiện huấn luyện gần Biển Đông trước khi trở lại Guam, chiếc còn lại tham gia hoạt động phối hợp với Hải quân Mỹ và lực lượng phòng vệ trên không và trên biển của Nhật Bản tại khu vực gần Nhật Bản. Gần đây nhất hôm 14/3/2019, Mỹ tiếp tục điều máy bay ném bom B-52 đến tuần tra diễn tập ở khu vực Biển Đông.
Mỹ cũng liên tục đưa ra các tuyên bố lên án hành động của TQ ở Biển Đông từ nhiều cấp độ.
Từ các quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ
Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo (01/3/2019) khẳng định việc Trung Quốc xây đảo và tiến hành các hoạt động quân sự ở Biển Đông đe dọa chủ quyền, an ninh, kéo theo đó là đời sống kinh tế của Philippines và của Mỹ nữa. Ngoại trưởng Mike Pompeo tuyên bố Mỹ sẽ hậu thuẫn Philippines trong trường hợp xảy ra tấn công vũ trang đối với tàu hoặc máy bay của Philippines ở Biển Đông bởi cuộc tấn công như vậy nằm trong phạm vi nghĩa vụ phòng thủ lẫn nhau theo Điều 4 Hiệp ước Phòng thủ giữa hai nước. Đây là lần đầu tiên một quan chức Mỹ công khai khẳng định cam kết bảo vệ lãnh thổ Philippines ở Biển Đông. Ngoại trưởng Pompeo còn cho biết, Mỹ không chỉ hỗ trợ Philippines trong vấn đề này mà cả các nước khác trong khu vực nữa, có như vậy thì các tuyến hàng hải quan trọng ở đây mới luôn được thông thoáng và Trung Quốc không đe dọa đóng chặn các tuyến đường này. Trong cuộc gặp với Tổng thống Philippines R. Duterte, Ngoại trưởng Pompeo bày tỏ lo ngại về việc Trung Quốc đang sử dụng sức mạnh của mình theo nhiều cách nhằm ngăn cản tự do hàng hải ở khu vực, đồng thời cho biết Washington có chiến lược an ninh quốc gia để đối phó với vấn đề này.
Từ các quan chức Bộ Quốc phòng Mỹ
Đô đốc Philip Davidson, Chỉ huy Bộ tư lệnh Ấn Độ – Thái Bình Dương của Mỹ (07/3/2019) khẳng định Mỹ nhận thức rõ sự gia tăng các hoạt động quân sự của Trung Quốc trên Biển Đông, cho rằng cần phải có phản ứng quốc tế đối với các hoạt động này, trên cơ sở trật tự dựa trên luật lệ, bảo đảm tự do hàng hải và hàng không tại Biển Đông. Mỹ và ASEAN chia sẻ sự tôn trọng đối với luật pháp quốc tế và hòa bình giải quyết tranh chấp. Hai bên cần tăng cường khả năng phối hợp hoạt động và chia sẻ thông tin, đồng thời khẳng định Hải quân Mỹ đang và sẽ tiếp tục phối hợp với các quốc gia đối tác trong ứng phó với các thách thức an ninh biển. Trước đó hôm 12/02/2019, Đô đốc Philip Davidson cho rằng, Mỹ sẽ tiếp tục các hoạt động tự do hàng hải ở Biển Đông và sẽ có sự tham gia của các đồng minh và đối tác; nhấn mạnh các hành vi của Trung Quốc liên quan đến việc mở rộng lãnh thổ và ảnh hưởng kinh tế lại là mối đe dọa lớn hơn đối với việc duy trì hoạt động tự do lưu chuyển của các luồng người và thương mại. Theo Đô đốc Davidson, hình thức thể hiện rõ nhất ảnh hưởng của Trung Quốc là việc nước này sử dụng các đảo ở Biển Đông để củng cố các yêu sách lãnh thổ ngày càng tăng của mình. Luật pháp quốc tế không công nhận điều này và việc triển khai các hoạt động tự do hàng hải là cách để Trung Quốc biết rằng cộng đồng quốc tế không chấp nhận các yêu sách đó.
Từ các quan chức Quốc hội Mỹ
Hôm 29/01/2019, Thượng viện Mỹ đã công bố một báo cáo tình báo về các mối đe dọa toàn cầu. Theo đó, Trung Quốc tiếp tục gia tăng sự hiện diện tại Biển Đông và xây dựng cơ sở hạ tầng quân sự và lưỡng dụng tại quần đảo Trường Sa nhằm nâng cao khả năng kiểm soát và thể hiện sức mạnh. Giám đốc tình báo Mỹ Dan Coats cho rằng “khả năng và tầm với quân sự của Trung Quốc sẽ tiếp tục gia tăng khi nước này đầu tư mạnh vào phát triển và chế tạo các loại vũ khí tối tân, và Bắc Kinh sẽ sử dụng lực lượng quân sự của mình để mở rộng phạm vi và gia tăng ảnh hưởng chính trị và kinh tế của mình”. Ông Coats dự đoán, theo xu hướng này, Trung Quốc sẽ cố gắng củng cố và tăng cường kiểm soát trong phạm vi tầm ảnh hưởng trực tiếp ở Biển Đông và sự hiện diện trên toàn cầu sẽ được mở rộng hơn nữa. Báo cáo tình báo cho rằng Bắc Kinh cũng sẽ đẩy mạnh việc truyền bá tư tưởng tới các nước ASEAN rằng các hoạt động tự do hàng hải của Mỹ tại các vùng biển Trung Quốc yêu sách ở Biển Đông là mối đe dọa đối với sự ổn định của khu vực. Nghị sỹ James Inhofe, Chủ tịch Ủy ban Quân lực Thượng viện Mỹ hôm 29/01/2019 cho rằng việc Trung Quốc đang xây dựng các công trình quân sự trên các đảo ở Biển Đông giống như là đang chuẩn bị cho Chiến tranh Thế giới thứ 3 và khẳng định quân đội Mỹ đã duy trì sự hiện diện ở Biển Đông và rộng hơn là Thái Bình Dương, chủ yếu là theo dõi Trung Quốc yêu sách các đảo đá trước khi biến các rặng san hô thành các pháo đài với đầy đủ vũ khí và vật liệu dự trữ. Việc Trung Quốc không ngừng mở rộng tới quần đảo Trường Sa là kích động các nước láng giềng và tiếp tục thách thức luật pháp quốc tế, là sự quyết đoán khiến cho hải quân Mỹ phải kiểm tra thông qua các hoạt động tự do hàng hải thường xuyên.