Tiếng nói và hành động phản đối hoạt động phi pháp của Trung Quốc ở Biển Đông đang ngày càng mạnh, nếu Bắc Kinh không tự xem lại mình, thì lại như dân gian thường nói: Kẻ gieo gió, ắt có ngày gặt bão.
Theo dõi các phát biểu của Trung Quốc tại các hoạt động ngoại giao đa phương, những tuyên bố đưa ra tại các hội nghị, hội thảo trên các diễn đàn quốc tế và khu vực, người ta nghe được Trung Quốc thường xuyên tuyên bố là họ đang “trỗi dậy hòa bình”, trước sau như một tôn trọng luật pháp quốc tế, mong muốn giữ gìn hòa bình ổn định ở khu vực cũng như trên toàn thế giới; đối với những vấn đề khu vực Trung Quốc có lợi ích liên quan, đặc biệt là vấn đề Biển Đông, họ sẽ tiếp cận và xử lý trên cơ sở “nước lớn có trách nhiệm”, đồng thời luôn kêu gọi các quốc gia có liên quan cùng Trung Quốc “hợp tác cùng thắng”… Nhưng theo dõi thực tế diễn biến tình hình Biển Đông trong nhiều năm qua, nhất là từ đầu năm 2019 đến nay lại thấy, Trung Quốc liên tiếp có những hành động xâm phạm chủ quyền các nước trong khu vực, vi phạm Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS 1982) khiến tất cả các nước có liên quan cũng như đại đa số giới nghiên cứu khu vực và quốc tế phải cảnh giác, Trung Quốc có sự bất nhất giữa lời nói và hành động; là nước đã và đang liên tục “gieo gió” khiến cho tình hình Biển Đông “nổi sóng”, gây ảnh hưởng đến hòa bình, ổn định trong khu vực.
Những hành động gần đây nhất của Trung Quốc trên Biển Đông cho thấy sự bất nhất của họ: 1/ Từ ngày 10 đến ngày 27/05/2019, hai tàu hải cảnh mang số hiệu 35111 và 46302 của Trung Quốc đã liên tục tuần tra các khu vực xung quanh đá Luconia Breakers nằm ở ngoài khơi bờ biển bang Sarawak của Malaysia. Hai tàu trên đã áp sát và ngăn chặn hoạt động của giàn khoan Sapura Esperanza của công ty Sarawak Shell đang hoạt động tại lô dầu khí SK308 trên thềm lục địa thuộc quyền chủ quyền của Malaysia. 2/ Đêm 09/06/2019, tàu cá Yuemaobinyu 42212 của Trung Quốc đã lao thẳng vào tàu cá FB Gimbea1 của ngư dân Philippines đang neo đậu trên vùng biển bãi Cỏ Rong, khiến tàu này chìm nghỉm. Sau vụ đâm va, tàu Trung Quốc rời đi, cố tình bỏ mặc 22 ngư dân Philippines trên con tàu gặp nạn. Nếu không có tàu cá của ngư dân Việt Nam hoạt động gần đó tới cứu giúp kịp thời, số phận những ngư dân Philippines đó chưa biết ra sao. 3/ Từ ngày 03/07/2019 đến ngày 07/08/2019 và từ ngày 13/08 đến nay, Trung Quốc điều tàu khảo sát Địa chất Hải Dương 8 cùng một số tàu hộ tống đi vào vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa Việt Nam ở khu vực bãi Tư Chính tiến hành khảo sát địa chấn; đồng thời các tàu hải cảnh 35111 và 3901 cùng tàu cá Quỳnh Tam Sa Ngư 00114 có hành động ngăn cản hoạt động của giàn khoan Hakuryu-5 của công ty Japan Drilling đang hoạt động tại lô dầu khí 06-01 trên thềm lục địa Việt Nam. 4/ Từ ngày 01 – 15/08/2019, Trung Quốc đã ra 25 thông báo về diễn tập quân sự và hành động dầu khí trên Biển Đông, kèm theo đó là lệnh cấm tất cả tàu bè đi lại qua khu vực này.
Những hành động trên của Trung Quốc được các học giả nghiên cứu nhận xét là động thái phô diễn sức mạnh “cơ bắp” của Bắc Kinh đi cùng chiến thuật cưỡng ép, chà đạp lên tinh thần thượng tôn pháp luật. Đáng chú ý, các hành động đó liên tiếp xảy ra trong 3 tháng 6, 7, 8 vừa qua và liên quan đến 3 nước có tranh chấp chủ quyền chủ yếu với Trung Quốc trong việc bác bỏ “đường 9 khúc” của họ là Malaysia, Philippines và Việt Nam. Điểm mấu chốt rất dễ nhận ra ở đây là trong khi Trung Quốc tìm cách ngăn chặn hoạt động thăm dò dầu khí của một trong ba nước trên ở bất kỳ nơi nàobên trong phạm vi cái gọi là “đường 9 khúc” – tuyên bố chủ quyền phi lý, chồng chéo lên vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của nhiều nước khác trong khu vực, Bắc Kinh lại ngang nhiên tiến hành hoạt động thăm dò tài nguyên trong các vùng biển đó để tạo tranh chấp.
Những hành động trên của Trung Quốc cũng cho thấy một sự thật là, cho đến nay, Trung Quốc vẫn khăng khăng từ chối sự hòa giải hay can thiệp từ bên ngoài vào vấn đề Biển Đông và muốn giải quyết các vấn đề dưới hình thức song phương theo chiến thuật “bẻ đũa từng chiếc” và tìm cách định hình câu chuyện về hòa bình và sự ổn định theo quan điểm của riêng mình. Họ tiếp tục áp dụng chiến thuật “vùng xám” quen thuộc với 2 đặc trưng cơ bản: (1) Không để xung đột vượt ngưỡng thành chiến tranh nóng; (2) Từ từ tịnh tiến nhằm thay đổi hiện trạng, biến vùng biển không tranh chấp thành có tranh chấp, chia rẽ và gây lúng túng cho các nước trong việc phản ứng. Đây là chiến thuật mà Trung Quốc cho là tối ưu khi nó đáp ứng ý đồ giải quyết lợi ích về lãnh thổ cho Trung Quốc mà không bắt buộc họ phải dùng vũ lực một cách quy mô và trực tiếp bởi dùng biện pháp này thì họ ngay lập tức bị lên án và cô lập. Nhưng Trung Quốc lại không hề nhận ra rằng những sự kiện nghiêm trọng xảy ra như kể trên ở vùng biển chiến lược quan trọng này đang thử thách niềm tin của khu vực đối với sự chân thành của Bắc Kinh trong lời nói và hứa hẹn của họ về trách nhiệm bảo đảm hòa bình, an ninh, an toàn hàng hải trong khu vực.
Theo Giáo sư Carl Thayer thuộc Học viện Quốc phòng Australia, hành động “hung hăng” như trên của Trung Quốc ở Biển Đông ngày càng gia tăng không phải là ngẫu nhiên mà là phản ứng có tính toán: Trung Quốc đang rất tích cực trong việc cản phá các nước láng giềng khai thác dầu khí ở Biển Đông nếu không có sự tham gia của Bắc Kinh và cũng không muốn các nước trong khu vực có mối quan hệ hợp tác với nước ngoài để làm việc đó.Việc Trung Quốc sử dụng chiến thuật “vùng xám” chắc chắn sẽ khiến các quốc gia trong khu vực phải có biện pháp đối phó và đẩy lùi, điều này có thể làm cho các cuộc đối đầu trên Biển Đông leo thang.
Philippines – một trong các bên có tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông đã “hạ giọng” rất nhiều trong cuộc đối đầu với Trung Quốc trên Biển Đông kể từ khi Tổng thống Rodrigo Duterte lên nắm quyền. Tuy nhiên, khác với Tổng thống, các quan chức quốc phòng nước này vẫn liên tục đưa ra những tuyên bố “cứng rắn” đối với Trung Quốc.Ngày 30/07/2019, khi được đề nghị bình luận về tuyên bố trước đó cùng ngày của Đại sứ Trung Quốc tại Philippines Triệu Giám Hoa rằng, Bắc Kinh sẽ không tìm cách chi phối Biển Đông và “sẽ không nổ phát súng đầu tiên”, Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana nhấn mạnh: “Họ nói rằng chúng tôi không bắt nạt những người xung quanh, họ tuân thủ luật pháp quốc tế, nhưng tôi khẳng định, Trung Quốc không làm điều đó, những gì các bạn nói không giống những gì các bạn làm trên thực tế một chút nào”.Ông Lorenzana đánh giá, việc Trung Quốc chiếm quyền kiểm soát bãi cạn Scarborough sau tranh chấp kéo dài năm 2012 là “hành động ức hiếp”.
Những diễn biến phức tạp trong 3 tháng gần đây ở Biển Đông phần lớn do Trung Quốc gây ra. Chính Trung Quốc đã và đang sử dụng sức mạnh để gây sức ép, bắt nạt các nước láng giềng có tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông. Ông Richard Heydarian – chuyên gia nghiên cứu Biển Đông đến từ Đại học De La Salle của Philippines cho rằng, cách hành xử của Trung Quốc không thể giúp họ tạo lập được chủ quyền với những đòi hỏi phi lý mà còn khiến cho các nước khác có tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông, cũng như các nước có lợi ích ở khu vực này càng quyết tâm hơn trong hành động, đưa ra phản kháng mạnh mẽ hơn trong tương lai.
Trên thực tế, những tiếng nói phản kháng, những kiến giải về biện pháp đáp trả các hành động phi pháp của Trung Quốc ở Biển Đông đã và đang xuất hiện ngày càng nhiều hơn.
Mới đây nhất, trong một cuộc họp của Hiệp hội Luật gia Philippines ở Manila vào tối 31/07/2019, cựu Bộ trưởng Ngoại giao Philippines Albert Del Rosario cho rằng: “Tôi nghĩ, đã đến lúc chúng ta nên cân nhắc việc đi đến Đại hội đồng Liên Hợp Quốc để có thể có được số phiếu cần thiết nhằm thuyết phục Trung Quốc tuân thủ phán quyết của Tòa Trọng tài”. Người ta hiểu ý của ông Albert Del Rosario là đã đến lúc, cơ quan quyền lực cao nhất của Liên Hợp Quốc cần phải lên tiếng trước những hành động sai trái của Trung Quốc.
Trước đó (03/2019), ông Del Rosario và cựu Tổng thanh tra Conchita Carpio Morales của Philippines đã đệ đơn kiện Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trước Tòa án Hình sự quốc tế (ICC) về “những hành động sai trái của các quan chức Trung Quốc ở Biển Đông”.Trong đơn kiện, ông Del Rosario và bà Morales kêu gọi Công tố viên Fatou Bensouda của ICC khởi xướng “cuộc khảo sát sơ bộ” nhằm “đánh giá các hành vi phạm pháp của Trung Quốc chống lại người dân Philippines và các quốc gia khác ở Biển Đông”. Khẳng định mình là đại diện cho hàng trăm ngàn ngư dân, ông Del Rosario và bà Morales cáo buộc việc Trung Quốc cải tạo phi pháp các thực thể ở Biển Đông là “sự hủy diệt gần như vĩnh viễn và tàn phá môi trường lớn nhất trong lịch sử nhân loại”. Vụ kiện của hai người trêntuy không thành nhưng nhận được sự ủng hộ, tán thành của hàng ngàn người dân Philippines.
Ngay đầu tháng 8/2019, trả lời phỏng vấn của phóng viên nước ngoài, Giáo sư Carl Thayer cũng đề xuất:Các hoạt động phi pháp của Trung Quốc trên Biển Đông không chỉ diễn ra với Việt Nam mà còn với cả Philippines và Malaysia ở cùng thời điểm, nên hơn lúc nào hết, các nước ASEAN phải thể hiện lập trường đoàn kết, cứng rắn hơn trong các cuộc đối thoại với Trung Quốc nếu như Bắc Kinh tiếp tục có ý định thâu tóm toàn bộ Biển Đông. Thậm chí, các nước ASEAN phải tính đến việc dừng đàm phán về Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) nếu cần thiết.
Trả lời câu hỏi của các phóng viên tại Praha, Tiến sĩ Takashi Hosoda – chuyên gia nghiên cứu về an ninh châu Á-Thái Bình Dươngthuộc trường Đại học Tổng hợp Charles (CH Séc)cho rằng, cộng đồng quốc tế, nhất là ASEAN, Mỹ, Nhật Bản, Australia, Ấn Độ, Pháp, Anh… cần có tiếng nói mạnh mẽ và hành động cụ thể để kiềm chế các hoạt động leo thang căng thẳng của Trung Quốc trên thực địa. Giải quyết vấn đề Biển Đông là quá trình phức tạp, lâu dài, nên điều quan trọng nhất là các nước ASEAN phải tăng cường đoàn kết nội khối, tạo sức mạnh tổng hợp để không bị chia rẽ. Các nước ASEAN có tuyên bố chủ quyền trên Biển Đông cần kiên quyết và kiên trì đấu tranh ngăn chặn các hoạt động mang tính răn đe và cưỡng ép của Trung Quốc trên thực địa, đồng thời xử lý tranh chấp theo hướng không để ảnh hưởng tới quan hệ song phương với Trung Quốc, vì lợi ích chiến lược phát triển của mỗi nước, vì hòa bình, ổn định và phát triển trong khu vực và trên thế giới.
Giáo sư Go Ito thuộc trường Đại học Meiji (Nhật Bản) nhấn mạnh, trước những diễn biến phức tạp tại Biển Đông hiện nay, Việt Nam cần củng cố sức mạnh thông qua việc mở rộng hơn nữa quan hệ hữu nghị với các nước, nhất là những nước có đồng quan điểm với chính sách biển của Việt Nam. Việt Nam cũng cần xây dựng một chính sách biển mang lại lợi ích cho tất cả các quốc gia có tàu thuyền đi qua Biển Đông.
Một quốc gia khá có “trọng lượng” trong tác động ảnh hưởng đến vấn đề Biển Đông, lâu nay, vì quyền lợi quốc gia và sự tế nhị trong quan hệ ngoại giao nên thường tỏ ra “đứng ngoài” các sự kiện xảy ra ở Biển Đông hoặc có lên tiếng thì cũng chung chung hoặc có khuynh hướng nghiêng về “bênh vực” cho quan điểm của Trung Quốc là Liên Bang Nga, giờ đây có sự chuyển dịch đáng chú ý: Sự kiện Trung Quốc đưa tàu Địa chất Hải Dương 8 vào khu vực bãi Tư Chính thuộc chủ quyền của Việt Nam lần này được truyền thông Nga đưa tin có xu hướng nghiêng về Việt Nam. Nếu như trong sự kiện giàn khoan Hải Dương 981 năm 2014, truyền thông Nga đưa tin nghiêng về Trung Quốc với những trích dẫn đậm nét các tuyên bố chính thức của Bắc Kinh, trong khi tỷ lệ thông tin về lập trường của Việt Nam lại chiếm rất ít, thậm chí có những bài bình luận mang tính chủ quan, công kích Việt Nam, gây phẫn nộ từ công chúng Việt, thì đến sự kiện này, truyền thông Nga đưa tin theo hướng ưu tiên trích dẫn các phát biểu và tuyên bố chính thức bất lợi cho Trung Quốc từ phía các nước như Mỹ, Philippines. Thậm chí, hãng thông tấn TASS của Nga còn giật tít đầy ẩn ý rằng, “Trung Quốc cần kiềm chế các hành động khiêu khích tại Biển Đông” khi trích dẫn phát biểu của Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ. Ngày 17/07/2019, hãng tin TASS đã dẫn lời Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam khẳng định Việt Nam có chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán đối với các vùng biển ở Biển Đông được xác định theo đúng các quy định của UNCLOS 1982. Mọi hoạt động của nước ngoài tại các vùng biển của Việt Nam nếu không được phép của Việt Nam đều vô giá trị, xâm phạm vùng biển Việt Nam, vi phạm luật pháp quốc tế và UNCLOS 1982. Những thông tin này đặt ra câu hỏi, phải chăng giới truyền thông, thậm chí là giới ngoại giao Nga giờ đây đã “tỉnh ngộ” và nhận thức ra chân lý và lẽ phải thuộc về các tuyên bố chủ quyền của Việt Nam ở Biển Đông. Và họ không có sự lựa chọn nào khác là ủng hộ lập trường và những giải pháp mà Việt Nam đã và đang thực hiện trong đấu tranh bảo vệ chủ quyền ở Biển Đông.
Hiện nay, trong quan hệ quốc tế, các nước đang nói nhiều đến niềm tin chiến lược, coi đó là cơ sở để các bên thúc đẩy quan hệ. Thế nhưng, những hành động và việc làm gần đây của Trung Quốc ở Biển Đông như thế, làm sao để các nước “có đủ dũng khí và niềm tin” để “hợp tác cùng thắng” với Bắc Kinh được đây. Dân gian thường nói:Có niềm tin là có tất cả, mất niềm tin là mất tất cả. Nếu Trung Quốc cứ hành động bất chấp luật pháp quốc tế, không tôn trọng quyền và lợi ích chính đáng của các nước ở Biển Đông, thì niềm tin vào Trung Quốc không biết bao giờ mới xuất hiện. Và “Con giun xéo lắm cũng quằn”, các nước trong và ngoài khu vực chắc chắn sẽ không để cho Trung Quốc muốn “làm mưa làm gió” gì ở Biển Đông cũng được. Tiếng nói và hành động phản đối hoạt động phi pháp của Trung Quốc ở Biển Đông đang ngày càng mạnh, nếu Bắc Kinh không tự xem lại mình, thì lại như dân gian thường nói: Kẻ gieo gió, ắt có ngày gặt bão.